Lesbók Morgunblaðsins - 16.06.2001, Blaðsíða 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 16. JÚNÍ 2001
S
ÖNGLEIKURINN Singin’ in
the Rain er að því leyti til
óvenjulegur sviðssöngleikur,
að hann er byggður á kvik-
mynd. Oftast er það þannig
með söngleiki sem til eru á báð-
um formunum, að þeir hafa
upphaflega verið samdir fyrir
leiksvið og síðan verið kvikmyndaðir. Þannig
er það t.d. með My Fair Lady, West Side Story
og Sound of Music. Það liðu 30 ár þar til Singin’
in the Rain komst á leiksvið eftir að kvikmynd-
in kom fram. Það var breski poppsöngvarinn
Tommy Steele, sem sá um það. Hvers vegna
tók það svona langan tíma að koma þessum
söngleik á svið og hvers vegna gerðist það í
Englandi en ekki í heimalandi söngleiksins,
Bandaríkjunum?
Jú, það var vegna þess að stjarnan í kvik-
myndasöngleiknum Singin’ in the Rain, með-
leikstjóri, dansahöfundur, aðalleikarinn og að-
aldansarinn, sem allt var sami maðurinn, það
er að segja Gene Kelly, sagði: „Það er ekki
hægt að setja þennan kvikmyndasöngleik,
Singin’ in the Rain, upp á leiksviði vegna þess
að í aðalatriðinu í verkinu, „Singin’ in the Rain“
verður leikarinn (söngvarinn, dansarinn) hold-
votur og hann getur ekki mætt þannig í næsta
atriði verksins.“ Bandaríkjamenn trúðu sínum
manni, og það þurfti Breta til að efast um rétt-
mæti þessarar fullyrðingar. Gene Kelly var
eitt sinn spurður að því hvort það hefði ekki
verið erfitt að dansa þetta titilatriði. Hann
sagði að svo hefði ekki verið. Erfiðið hefði allt
verið hjá pípulagningamönnunum sem þurftu
að útvega rigningu á afar langa götu.
Framleiðandi kvikmyndasöngleiksins Sing-
in’ in the Rain var Arthur Freed. Hann er mik-
ilvægasti framleiðandi söngleikja sem uppi
hefur verið. Það var Metro Goldwyn Mayer
kvikmyndaverið, MGM, sem framleiddi Sing-
in’ in the Rain og hjá þessu ríka kvikmyndaveri
vann Arthur Freed í tvo áratugi (1939–1958)
og framleiddi flesta bestu söngleikina sem
komu frá Hollywood. Og það var einmitt hann
sem samdi megnið af tónlist og textum í þenn-
an fræga söngleik; árið 1929 samdi hann,
ásamt Nacio Herb Brown, titillagið „Singin’ in
the Rain“ fyrir mynd sem heitir Hollywood-
revían árið 1929. Þetta lag hafði verið notað í
fjórum kvikmyndum, áður en það kom fram í
samnefndri kvikmynd árið 1952. En hvers
vegna var verið að nota 23 ára gamalt lag í
þetta verk? Það var vegna þess að handritshöf-
undarnir fengu þá skipun að búa til söngleiks-
handrit þar sem notuð væru lög úr gömlum
MGM-söngleikjum.
Söngleikir skiptast í sviðssöngleiki annars
vegar og kvikmyndasöngleiki hins vegar.
Sviðssöngleikir voru framan af, fyrst og fremst
Broadway-söngleikir, en eins og flestir vita er
Broadway í New York borg. Þegar talað er um
tónlistarsögu sviðssöngleikjanna er átt við
Broadway-söngleiki. Fyrstu mikilvægu laga-
höfundarnir í tónasögu Broadway-söngleikj-
anna, eru gjarnan kallaðir „Hinir fimm stóru“.
Þeir voru: Jerome Kern, Richard Rogers, Cole
Porter, George Gershwin og Irving Berlin.
Jerome Kern
Jerome Kern (1885–1945) var elstur þessara
fimm stóru. Hann fæddist í New York, og dó
þar, sextugur að aldri, úr heilablæðingu sem
hann fékk er hann var í göngutúr á götum New
York-borgar. Hann telst faðir söngleikjanna,
leiddi þá út úr revíum, óperettum og einhliða
persónulýsingum. Fyrsta þekkta lagið eftir
hann er frá árinu 1914, „They Didn’t Believe in
Me“. Það var með lögum sínum í söngleiknum
Showboat árið 1927, sem hann og Oscar
Hammerstein II bjuggu til fyrsta heildræna
söngleikinn, þar sem lög og textar leiddu verk-
ið áfram, en stöðvuðu það ekki eins og gerist
með leikrit eða kvikmyndir þar sem lögum er
skotið inn í atburðarásina til skrauts. Einn
mikilvægasti listamaður söngleikjasögunnar,
gerði handrit og ljóð í Showboat, Oscar Ham-
merstein II. Sígild lög eins og „Ol’ Man River“,
„Make Believe“ og „Can’t Help Lovin’ That
Man“ lyfta Showboat í hæstu hæðir, sem söng-
leik.
Jerome Kern samdi lög í 36 söngleiki. Árið
1933 samdi hann lög í söngleikinn Roberta,
sem fjallar um ástir bandarískrar fótbolta-
hetju og rússneskrar prinsessu. Í þessum
söngleik er ballaða eftir Jerome Kern sem
margir kannast við: „Smoke Gets in your
Eyes“.
Richard Rogers
Richard Rogers (1902–1979) var 17 árum
yngri en Jerome Kern, og eins og hann einnig
fæddur í New York. Hann samdi lög í yfir 40
söngleiki og flestir þeirra voru afar vinsæl
verk. Hann vann nær eingöngu með tveimur
textagerðarmönnum: Lorenz Hart fram að
1942 og svo með Oscar Hammerstein II. Rog-
ers og Hammerstein sömdu fyrsta söngleikinn
sem var sýndur oftar en 1.000 sinnum samfellt
á Broadway, en það var Oklahoma! Þrír aðrir
söngleikir eftir þá náðu þessu 1.000 sýninga
marki: South Pacific, The King and I og The
Sound of Music. Richard Rogers er sá söng-
leikjatónsmiður sem á flest lög í söngleikjum,
sem orðið hafa vinsæl.
Þegar Richard Rogers vann með Lorenz
Hart, samdi hann lögin á undan textunum; en
því var öfugt farið þegar hann fór að vinna með
Hammerstein, enda eru fyrri verk hans gjör-
ólík þeim síðari. Ein ástæðan fyrir því að Rog-
ers samdi lög sín áður en Hart gerði textana
gæti verið sú að Hart var svoddan slarkari að
hann hefur sjálfsagt ekki haft í sér aga til að
semja texta að fyrra bragði.
Lorenz Hart var New York-búi eins og
Richard Rogers; hann var gáfnafarslegt
undrabarn fæddur árið 1895 og var því sjö ár-
um eldri en Rogers. Þeir voru mjög ólíkir per-
sónuleikar, Hart lifði hátt og sveiflaðist mikið
til í skapi, en Rogers var jafnlyndur og fremur
þurr á manninn. Þegar þeir kynntust fékkst
Hart við leikritaþýðingar. Hart var með alls
konar tilfinningaflækjur í farteskinu, drykk-
felldur mjög, en eitt allra besta, ef ekki albesta
ljóðskáld sem komið hefur fram í söngleikj-
unum.
Söngleikurinn Pal Joey (1940) eða Félagi Jói
er einn af fáum þekktum söngleikjum sem
Rogers skrifaði með Hart. Þetta er mikilvægt
verk í söngleikjasögunni, ekkert léttmeti held-
ur djúp karakterstúdía sem fjallar um átök
fullorðins fólks í ástamálum. Það var einmitt
þessi söngleikur, Pal Joey, sem skaut Gene
Kelly upp á stjörnuhimininn, en hann lék aðal-
hlutverkið í frumuppfærslunni á Broadway ár-
ið 1940. Kvikmyndaframleiðandinn David O.
Selznick sá Kelly í þessu hlutverki á Broadway
og bauð honum að koma til Hollywood í kvik-
myndirnar, sem hann og gerði.
Lorenz Hart vann einungis með Richard
Rogers að söngleikjum. Hann var 48 ára þegar
hann dó árið 1943. Þá var verið að endursýna
verk þeirra A Connecticut Yankee á
Broadway. Verkið var frumsýnt árið 1927 en í
uppfærslunni á Broadway árið 1943 bættu þeir
einu lagi við verkið „To Keep My Love Alive“.
Þetta var síðasti textinn sem Hart samdi og
hann dó meðan enn var verið að sýna verkið.
Það var leikkonan Vivienne Segal sem söng
SAGA SÖNGLEIKJANNA FRAM TIL 1952
„HINIR FIMM STÓRU“
Í þessari grein er fjallað um tónlistina í Broadway-
söngleikjum fram að 1952, en þá kom kvikmynda-
söngleikurinn Singin’ in the Rain fram, en þessi söng-
leikur hefur nú verið tekinn til sýninga í Þjóðleikhúsinu.
Morgunblaðið/Jim Smart
Arthur Freed (1939–1958) framleiddi flesta bestu söngleikina sem komu frá Hollywood. Og það var einmitt hann sem samdi megnið af tónlist og textum í Singin’ in the Rain. Hér sjást Rúnar Freyr
Gíslason og Stefán Karl Stefánsson í uppfærslu leiksins sem nú er á fjölum Þjóðleikhússins.
E F T I R Á R N A B L A N D O N