Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.2001, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. SEPTEMBER 2001 3
SÓLARLJÓÐ
(BROT)
Rík þau urðu
Ráðný og Véboði
og hugðust gott eitt gjöra.
Nú þau sitja
og sárum snúa
ýmsum eldi til.
Á sig þau trúðu
og þóttust ein vera
allri þjóð yfir,
en þó leist
þeirra hagur
annan veg almáttkum guði.
Munað þau drýgðu
á marga vegu
og höfðu gull fyrir gaman.
Nú er þeim goldið,
er þau ganga skulu
milli frosts og funa.
Sólarljóð er íslenskt helgikvæði, talið frá þrettándu öld en varðveitt í handritum
frá sautjándu öld.
S
AGNFRÆÐINGUM og
stjórnmálafræðingum tutt-
ugustu og fyrstu aldar verður
ekki verkefna vant, þegar
þeir skyggnast til baka og
rýna í atburði og þróun mála
á Íslandi á tuttugustu öldinni,
viðburðaríkustu öld í sögu ís-
lenskrar þjóðar.
Sá sem þessar línur ritar hefur ekki
lengra pólitískt minni en öldina hálfa og
kannski illa það. En á því tímabili eða frá
stofnun lýðveldisins á Þingvelli 1944 er
sannarlega af nógu að taka.
Forvitnilegt rannsóknarefni hlýtur það til
dæmis að verða hvernig hér á Íslandi þreifst
og dafnaði stjórnmálahreyfing sem var á
móti næstum öllu sem til heilla og framfara
horfði, sá drauga í hverju horni og formælti
öllum verkum andstæðinga sinna sem voru
óalandi og óferjandi – kallaðir öllum illum
nöfnum svo sem föðurlandssvikarar og
landssölumenn.
Morgunblaðið var eina blaðið sem keypt
var á bernskuheimilinu. Sjálfsagt hafa við-
horfin mótast nokkuð af því, enda þótt póli-
tík bæri aldrei á góma.
Maðurinn sem bjó uppi á lofti keypti hins-
vegar Þjóðviljann og eftir að lestrarkunn-
áttan kom til sögunnar sat sveinstauli gjarn-
an í stiganum á morgnana og las þetta blað,
sem hafði nokkuð aðra sýn á þjóðmálin en
Morgunblaðið. Í Þjóðviljanum las ég að ver-
ið væri að selja landið og þótti að vonum
heldur váleg tíðindi. Ég sá líka að Þjóðvilj-
inn birti allt öðru vísi myndir af sjálfstæð-
ismönnum en Morgunblaðið gerði. Mér er í
minni mynd sem Þjóðviljinni birti reglulega
af Bjarna Benediktssyni. Myndin var vond.
Þessvegna var hún birt aftur og aftur. Til-
gangurinn var auðvitað að reyna að gera lít-
ið úr Bjarna Benediktssyni. Þessari mynd-
birtingarstefnu fylgdi Þjóðviljinn raunar
talsvert fram eftir öldinni.
Annað tíðkaðist mjög á þeim bæ og var
einnig gert andstæðingunum til háðungar að
mati gjörningsmannanna, sem sé að nota
miðnöfn manna þegar nokkuð þótti liggja
við að koma á þá höggi. Þannig var Guð-
mundur Í. Guðmundsson nefndur fullu nafni
Guðmundur Ívarsson Guðmundsson ef
Þjóðviljamenn töldu sig þurfa að koma á
hann höggi. Það eimdi býsna lengi eftir af
þessu. Menn voru líka uppnefndir ef það var
talið þjóna málstaðnum. Matthías Johann-
essen, skáld og ritstjóri, var kallaður
„sálmaskáldið á Morgunblaðinu“. Það átti
ekki að vera hrós. Höfundur þessara lína
fékk sinn skammt og sannfærðist þá æv-
inlega um að hann væri á réttri braut. En
ósköp var þetta nú barnalegt allt saman. Sú
blaðamennska, ef blaðamennsku skyldi
kalla, sem iðkuð var á Þjóðviljanum sáluga
verður rannsóknarefni fjölmiðlafræðingum
framtíðarinnar. Það gæti orðið fróðlegur
lestur.
Við stigalesturinn á Þjóðviljanum frædd-
ist maður líka um það hversu stórhættulegt
fyrirbæri áburðarverksmiðjan sem var að
rísa í Gufunesi væri. Málið var nefnilega
þannig vaxið að verksmiðjunni var á einum
sólarhring hægt að breyta í sprengiefna-
verksmiðju fyrir Atlantshafsbandalagið!
Enginn skyldi velkjast í vafa um að það yrði
gert ef á þyrfti að halda og sprengjurnar
færu að velta fram færiböndin í stað áburð-
arpoka til íslenskra bænda. Sjálfsagt hafa
einhverjir lagt trúnað á þetta bull, en and-
staðan gegn áburðarverksmiðjunni, þessu
þjóðþrifafyrirtæki, byggðist líklega einna
helst á því að hún var að hluta byggð fyrir
bandarískt lánsfé. Þetta minnir raunar svo-
lítið á áróðurinn gegn Sementsverksmiðj-
unni á Akranesi. Ekki aðeins átti tilkoma
hennar að hafa í för með sér að fiskveiðar
legðust að mestu af í Faxaflóa vegna skelja-
sandsdælingar af hafsbotni heldur átti fisk-
vinnsla á Akranesi einnig að leggjast af því
sementsryk mundi smjúga um allt og fisk-
urinn ekki verða markaðsvara. Hvorugt
gekk þetta eftir enda reginbull. Sjómenn
sóttust eftir að vera að veiðum í grennd við
sanddæluskipin og fiskvinnslan blómstraði
sem aldrei fyrr. Hitt er svo annað mál að
engum mundi detta í hug í dag að reisa sem-
entsverksmiðju í miðbæ vaxandi byggðar.
En verksmiðjan er barn síns tíma og hefur
gert Akurnesingum og þjóðarbúinu ómet-
anlegt gagn. Allt verður þetta óneitanlega
svolítið kyndugt frá sjónarhóli nýrrar aldar.
En það er fleira sem verður skrítið þegar
horft er um öxl. Það er sérkennilegt að heill
stjórnmálaflokkur eða hreyfing skuli hafa
lifað og þrifist á því að vera á móti flestu því
sem til heilla horfði fyrir land og lýð.
Þeir sem komnir eru yfir miðjan aldur
muna mætavel herferðina gegn aðild Ís-
lands að Atlantshafsbandalaginu sem stóð í
áratugi og okkur sem studdum aðild Íslands
að varnarsamstarfi vestrænna þjóða voru
ekki alltaf valin sérstök virðingarheiti, sam-
anber vísuna sem rataði inn í Alþingistíðindi
um okkur Árna Gunnarsson, sem nú stýrir
Heilsustofnun NLFÍ í Hveragerði:
Út úr neyð er engin leið,
sem oss er greið að rata,
í samvinnu við Árna og Eið
úrbeinaða Natókrata!
Það var svo eftirminnilegt nokkrum árum
síðar að hlusta á þrábeiðnir forvígismanna
fyrrverandi kommúnistaríkja í Austur-
Evrópu um stuðning Íslands við aðild þeirra
að NATO. Þeim hefur nú velflestum orðið að
ósk sinni. En enn eru til íslenskir stjórn-
málamenn sem berjast gegn aðild okkar að
Atlantshafsbandalaginu, svo ótrúlegt sem
það raunar er.
Þá er líka sérkennilegt að minnast barátt-
unnar gegn álverinu í Straumsvík. Hafnfirð-
ingar áttu að verða í bráðri lífshættu, gróður
í grennd við álverið átti að visna og gott ef
ekki verða baneitraður. Ekki hefur þetta
gengið eftir fremur en aðrar hrakspár.
Muna menn skrifin um Búrfellsvirkjun
sem var forsenda álversins og malað hefur
þjóðinni gull í áratugi? Virkjunin átti að
verða óstarfhæf og lömuð lungann úr vetr-
inum vegna ísingarvandamála. Á þessu var
klifað dag eftir dag. Gekk þetta eftir? Öld-
ungis ekki.
Eða andstöðuna við aðild okkar að
EFTA? Baráttuna gegn samningnum um
Evrópska efnahagssvæðið, EES, sem sam-
þykktur var eftir margra vikna málþóf á Al-
þingi?
Nú vildu margir þá Lilju kveðið hafa.
Það mætti halda þessu Rabbi lengi áfram
í sama dúr en hér verður látið staðar numið
að sinni. Fræðimenn framtíðar verða sem sé
ekki í vandræðum með að velja sér áhuga-
verð rannsóknarefni úr stjórnmálasögunni á
ofanverðri tuttugustu öld. Þar er úr miklu að
moða. En kannski kemur sú tíð, að þeir sem
þessum sjónarmiðum héldu harðast fram og
enn eru á dögum gangi nú fram fyrir skjöldu
og viðurkenni að þeir hafi haft rangt fyrir
sér. Geri hreint fyrir sínum dyrum. Það er
þó líkast til borin von og til of mikils mælst.
VERÐUG
VERKEFNI
RABB
E I Ð U R G U Ð N A S O N
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
3 5 . T Ö L U B L A Ð - 7 6 . Á R G A N G U R
EFNI
Mies van der Rohe
var einn helsti áhrifavaldurinn í þróun
byggingarlistar á síðustu öld. Hönnun hans
er til umfjöllunar á tveimur sýningum í
New York um þessar mundir, eins og fram
kemur í grein Huldu Stefánsdóttur; í MoMA
er fjallað um feril Mies í Berlín og í
Whitney-safninu er varpað ljósi á störf hans
eftir að hann settist að í Bandaríkjunum.
Árholt
er næstelsta hús á Húsavík og stendur fag-
urrautt með hvítum gluggum neðst í skrúð-
garði bæjarins. Freysteinn Jóhannsson rek-
ur sögu hússins en það hefur alla tíð verið í
eigu sömu ættarinnar en í dag eru 110 ár
síðan frumbyggjarnir fluttu inn.
Framtíðarborgin
sprettur upp í Málmey að mati Braga
Ásgeirssonar sem skoðaði risastóra
alþjóðlega húsakaupstefnu í borginni
nýlega er nefnist BOO1. „Húsagerð er
mikil list,“ segir Bragi, „hvernig sem
á málið er litið, einkum þegar búa
skal manneskjunni lífrænt umhverfi í
yfirþyrmandi og mengandi stór-
borgum nútímans.“
Þrjár sýningar
verða opnaðar í Listasafni Íslands í dag.
Naumhyggja – hið knappa form, er heiti
sýningar í 1. og 2. sal, en þar verða sýnd
verk í eigu safnsins eftir nokkra fulltrúa
naumhyggjunnar í íslenskri myndlist. Í sal
3 verður sýning á verkum Þorvalds Skúla-
sonar og í 4. sal verður svo sýning á verkum
Magnúsar Tómassonar.
FORSÍÐUMYNDIN
er málverk eftir Þorvald Skúlason, Komposition (1964, 1965).