Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.2002, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 16. MARS 2002 3
Í
NÝLEGRI aðalnámskrá fyrir fram-
haldsskóla sem menntamálaráðu-
neytið gaf út árið 1999 eru skil-
greindar 3 bóknámsbrautir til
stúdentsprófs. Hver þessara brauta
er 140 einingar (en yfirleitt sam-
svarar ein eining einni kennslustund
í viku í eitt skólaár og dæmigert árs-
nám er um það bil 35 einingar). Á stúdents-
brautunum eru 98 einingar í kjarna og af
þessum 98 einingum eru um 75% sameig-
inleg öllum brautum. Þau 25% af kjarn-
anum sem eru sérstök fyrir hverja braut
mynda valáfanga á hinum. Frjálst val nem-
enda á stúdentsbrautum er 12 einingar og
kjörsvið er 30 einingar. (Kjörsvið er val sem
bundið er þeim reglum að ekki má taka
minna en 9 einingar í sömu námsgrein og
aðeins má velja milli nokkurra tiltekinna
námsgreina.) Kjörsvið stúdentsbrauta
skarast eins og kjarninn og nokkuð er um
að nemendur af náttúrufræði-, félagsfræða-
og málabrautum sitji saman í kjör-
sviðsáföngum.
Þetta fyrirkomulag á stúdentsbraut-
unum er hagkvæmt því þótt nemendur á
einni stúdentsbraut, eins og t.d. málabraut,
séu fáir þýðir það ekki að skóli þurfi að vera
með marga fámenna námshópa. Í venjuleg-
um áfangaskóla geta nemendur á fámennri
málabraut setið með nemendum á nátt-
úrufræði- og félagsfræðabrautum í flestum
tímum. Áfangar sem eru hvergi í braut-
arkjarna nema á málabraut (eins og t.d.
enska 503) eru hluti af frjálsu vali eða kjör-
sviði á náttúrufræði- og félagsfræðabraut.
Ýmsar aðrar brautir eins og t.d. við-
skipta- og uppeldisbraut eru hagkvæmar
með svipuðum hætti og stúdentsbrautirnar.
Það er hægt að reka þær með fáum nem-
endum án þess að kenna marga fámenna
áfanga. En öðru máli gegnir um iðnbrautir
eins og rennismíði og rafvirkjun. Skörun
milli brautarkjarna á málmiðna- og raf-
iðnabrautum er aðeins um 25% og svipaða
sögu má segja um þessar brautir annars
vegar og tréiðnabrautir hins vegar. Á iðn-
brautum er lítið val og mestur hluti námsins
er áfangar sem eru aðeins teknir af nem-
endum á einni braut (eða e.t.v. á tveim mjög
svipuðum brautum eins og rafvirkjun og
rafvélavirkjun eða rennismíði og vélsmíði).
Þetta þýðir að sé skóli með fáa nemendur á
iðnbraut þá þarf að kenna marga fámenna
áfanga sem er dýrt og óhagkvæmt.
Á undanförnum árum hefur sérhæfing á
iðnbrautum farið heldur vaxandi og með
nýlegri námskrá er enn tekið skref í þá átt.
Þessi mikla sérhæfing kemur í veg fyrir að
meðalstórir fjölbrautaskólar geti með góðu
móti boðið upp á iðnnám og ef fram heldur
sem horfir leiðir hún til þess að algengar
iðnir verða kenndar á einum eða tveim stöð-
um á landinu hver og kennsla í þeim sjald-
gæfari fellur alveg niður. Ég hygg að þetta
óhagkvæma fyrirkomulag hafi þegar orðið
til þess að skólar víða um land hafi gefist
upp á að bjóða nám í ýmsum iðngreinum og
nemendur sem hefðu viljað læra þær hafi
annaðhvort horfið frá námi eða valið sér
aðra (algengari) grein. Sé þessi tilgáta mín
rétt hefur sérhæfing í iðnmenntun í raun
leitt til þess að skólarnir skila einsleitari
hópi út á vinnumarkaðinn.
Sem dæmi um fækkun nema í sumum
greinum má nefna að frá árinu 1980 til 2000
fór samanlagður nemendafjöldi í renni-
smíði, ketil- og plötusmíði á landinu öllu úr
56 í 22. Á sama tíma fækkaði nemendum í
tréiðnagreinum úr 764 í 686. (Hins vegar
hefur nemendum í rafiðnagreinum fjölgað á
þessu tímabili.)
Framhaldsskólar geta ekki menntað fólk
í fámennum iðngreinum án þess að fara
langt fram úr fjárheimildum, nema ólíkar
brautir skarist meira en gildandi námskrá
gerir ráð fyrir og verulegur hluti kennsl-
unnar fari fram í hópum þar sem blandast
saman nemendur af ólíkum námsbrautum
eins og tíðkast í bóklegu námi til stúdents-
prófs. Vafalaust þarf sérhæfing í verknámi
að vera töluvert meiri en í bóknámi en að
sérhæfðir áfangar þurfi að vera um þrír
fjórðu af öllu námi á iðnbrautum held ég að
sé af og frá. Ætli tæpur helmingur sé ekki
eitthvað nær réttu lagi. A.m.k. sé ég ekki að
það sé mikið vit að hafa sérstakan áfanga í
málmsmíði fyrir nemendur í rafiðngreinum
og kenna þeim stærðfræði á áföngum sem
ekki eru teknir af nemendum á öðrum
námsbrautum eins og Aðalnámskrá
menntamálaráðuneytisins gerir ráð fyrir.
Hvers vegna læra verðandi rafvirkjar ekki
sína stærðfræði með nemendum á bók-
námsbrautum og málsmíði með nemendum
á málmiðnabrautum?
Þessi vandi iðnnámsins er að miklu leyti
búinn til með stjórnvaldsákvörðunum og
það er hægt að leysa hann (a.m.k. að hluta
til) með því að skipuleggja iðnbrautir eins
og stúdentsbrautir, með mikilli skörun,
kjörsviðum og frjálsu vali þannig að það
sem er í kjarna á einni braut sé val á öðrum.
Með þessu vinnst fleira en aukin hag-
kvæmni í rekstri því nemendur fá frelsi til
að velja sér þá blöndu ólíkra námsgreina
sem hentar hæfileikum og áhugamálum
hvers og eins.
Eins og er veitir próf í einni iðngrein rétt
til að vinna verk á mjög afmörkuðu sviði.
Sem betur fer er lítið farið eftir þessu og
iðnaðarmenn ganga hver í annars störf
enda býr iðnmenntun þá í raun undir miklu
fjölbreytilegri vinnu en sveinspróf í einni
grein veitir rétt til að vinna.
Þær ósveigjanlegu reglur sem gilda um
atvinnuréttindi iðnaðarmanna eru ekki í
neinu samræmi við raunveruleikann. Þær
virðast sama marki brenndar og námskrár
fyrir iðnbrautir að gera ráð fyrir að hægt sé
að búa til endanlegan lista yfir tegundir
tæknivinnu og handverks og búa menn í eitt
skipti fyrir öll undir að fást við eina og að-
eins eina tegund á listanum. Sannleikurinn
er þó miklu fremur sá að sífellt er að verða
til ný tækni og ný verk og nýjar aðferðir til
að vinna þau. Iðnmenntun veitir mönnum
umfram allt almenna þekkingu og þjálfar
þá í vinnubrögðum sem nýtast á mörgum
sviðum. Slík menntun gerir menn færa um
að kynna sér nýjungar, fylgjast með
tækniþróun og aðlagast síbreytilegu at-
vinnulífi. Þegar út á vinnumarkaðinn er
komið nota iðnaðarmenn það sem þeir
lærðu í skóla til að læra einstök sérhæfð
verk og nota vélar sem eru kannski til í einu
eintaki á landinu og voru ekki til þegar þeir
gengu í skóla og verða úreltar löngu áður
en þeir fara á eftirlaun. Sú sérhæfing sem
máli skiptir fer óhjákvæmilega fram í at-
vinnulífinu, ekki í skólunum.
Ef stjórnvöld bera gæfu til að nema úr
gildi nokkra óþarfa kafla í lagasafninu og
laga námskrár þannig að skólar fái aukið
svigrúm til að fara sínu fram verður raunar
ekkert því til fyrirstöðu að iðnbrautir fram-
haldsskólanna skarist meira en nú er og
svipaðar brautir renni saman í eina. Þá
verður hægt að skipuleggja iðnnám með
álíka hagkvæmum hætti og bóknámið og
veita nemendum frelsi til að velja sér kjör-
svið og blanda saman námi í ólíkum grein-
um. Verði þetta gert geta fleiri framhalds-
skólar boðið upp á nám í iðn- og
tæknigreinum. Fleiri nemendur munu finna
nám við sitt hæfi í heimabyggð og síðast en
ekki síst mun atvinnulífið uppskera sveigj-
anlegra vinnuafl sem hefur fjölbreytilegri
hæfileika og á auðveldara með að aðlagast
breyttum vinnubrögðum og nýrri tækni.
MENNTUN
IÐNAÐARMANNA
RABB
A T L I H A R Ð A R S O N
atli@ismennt.is
GRÍMUR THOMSEN
ENDURMINNING
Endurminningin merlar æ
í mána silfri hvað, sem var,
yfir hið liðna bregður blæ
blikandi fjarlægðar,
gleðina jafnar, sefar sorg;
svipþyrping
sækir þing
í sinnis hljóðri borg.
Lágt þótt þeir hafi, heyri eg allt,
sem hvísla þeir í eyra mér;
segja þeir: „Verða svipur skalt
þú sjálfur líkt og vér;
kvöldroði lífsins kenni þér,
að kemur skjótt
en svala nótt
og svefn í skauti ber.“
Í æsku fram á lífsins leið
vér lítum, en ei annað neitt,
vonandi að breiða gatan greið
grænum sé blómum skreytt;
en – aftur horfir ellin grá.
Sólar lag
liðinn dag
laugar í gulli þá.
Grímur Thomsen (1820–1896) var eitt helsta ljóðskáld rómantísku stefnunnar.
Ljóð hans eru stundum stirðkveðin en Endurminningin er dæmi um hið gagn-
stæða.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 1 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI
Messa heilagrar
Sesselju
eftir Joseph Haydn verður flutt í Lang-
holtskirkju á morgun, sunnudag, og þriðju-
daginn af Söngsveitinni Fílharmóníu.
Messan er í sex þáttum sem skiptast í 18
undirkafla en kórinn syngur í 12 þeirra,
ýmist einn eða ásamt einsöngvurum. Fjórir
einsöngvarar taka þátt í flutningnum með
kórnum ásamt hljómsveit. Halldór Hauks-
son fjallar um verkið.
Marshall McLuhan
féll af stallinum sem einn af áhrifamestu
fjölmiðlafræðingum aldarinnar í byrjun átt-
unda áratugarins en hefur hin seinni ár
fengið uppreisn æru og er nú einn af helstu
kennismiðum sýndarverunnar þótt honum
hafi ekki enst aldur til að kynnast þróun
hennar á tölvu- og Netöld. Þröstur Helga-
son heldur áfram að segja sögu mannsins
og kenninga hans.
Halldór og Þórbergur
er umfjöllunarefni fjórðu greinar Péturs
Gunnarssonar um tengsl Halldórs Laxness
við nokkra samtímamenn sína.
Heim-
speki, til
hvers?
Gunnar Hersveinn skrifar sjöundu grein í
umfjöllun Lesbókar um heimspeki í byrjun
nýrrar aldar, markmið hennar, aðferðir og
stöðu í fræðaheiminum. Gunnar spyr hvort
heimspekin sé komin að fótum fram.
FORSÍÐUMYNDIN
er tekin á Reykjanesi. Ljósmyndari: Brynjar Gauti.