Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.2002, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 16. MARS 2002
H
ANN hefur verið að í þrjá
áratugi, samið leikrit,
skáldsögur, ljóð og lög,
löngu landsþekktur fyrir
þetta allt saman en hefur
þó haldið sig utan sviðs-
ljóssins og unnið að sínu,
fjölskyldumaður í 101
Reykjavík. Ólafur Haukur Símonarson,
maðurinn á bakvið Hafið, Gauragang, Þrek
og tár, Bílaverkstæði Badda og Vitleys-
ingana svo nokkur af leikritunum hans séu
nefnd; skáldsögurnar eru m.a. Vatn á myllu
Kölska, Gauragangur og Rigning með köfl-
um. Sönglögin og textarnir hafa verið á
hvers manns vörum Ryksugan á fullu og
Eninga meninga. Samkvæmt þessu er hann
óskabarn þjóðarinnar, alltaf að slá í gegn, sí-
vinsæll og síungur. Í vetur eru á fjölunum
tvö ný leikrit eftir hann, í Borgarleikhúsinu
var frumsýnt í janúar Boðorðin níu og eftir
páskana verður frumsýnt í Þjóðleikhúsinu
Victoría og Georg.
Ritþing og tónleikar
Um helgina verður ýmislegt gert til að
samfagna 30 ára rithöfundarafmæli Ólafs
Hauks. Í Gerðubergi er efnt til Ritþings
undir stjórn Kristjáns Þórðar Hrafnssonar
og spyrlar eru Stefán Baldursson og Guðrún
Gísladóttir. Í Borgarleikhúsinu verða tón-
leikar á morgun fyrir „Krakka með hár og
kalla með skalla“ þar sem Olga Guðrún
Árnadóttir, Edda Heiðrún Backman og Jó-
hanna Guðrún koma fram ásamt mörgum
fleirum. Efnisskráin er að sjálfsögðu sam-
sett úr lögum og textum Ólafs Hauks.
Það fyrsta sem ég rek augun í þegar Ólaf-
ur Haukur býður mér inn í vinnuherbergið
sitt, sem eitt sinn var reiðhjólaverkstæði
Arnarins við Spítalastíg, er spánnýr rafgít-
ar, sem Ólafur tekur varlega úr kassanum
og sýnir mér andaktugur á svip. „Þetta er
fyrsti rafmagnsgítarinn sem ég eignast. Ég
keypti hann hjá Magga í Rín. Hann er fal-
legur finnst þér ekki?“
Ég játa því enda er þetta allra fallegasti
gripur. „Gulla tekur fyrir eyrun þegar ég
sting í samband og hækka allt í botn.“ Það
hvarflar að mér að hæfileiki Ólafs til að end-
urnýja sig og koma sífellt á óvart sé einmitt
fólginn í þessu; hér stendur hann rúmlega
fimmtugur maðurinn með fyrsta rafmagns-
gítarinn sinn ljómandi eins og fermingar-
drengur, og segir frá því að konan hans
(Guðlaug María Bjarnadóttir leikkona) eigi
það til að biðja hann í guðsbænum að lækka
þegar hávaðinn keyrir úr hófi. Seinna í sam-
tali okkar lýsir hann því einmitt hversu mik-
ilvægt honum sé að tengjast yngra fólki til
að festast ekki í hugmyndum einnar kyn-
slóðar. „Það er öruggasta leiðin til að skrifa
sig útúr lífinu í kringum sig. Ég fæ gríð-
arlega mikið út úr því að vinna með mér
yngra fólki, leikurum og leikstjórum. Á hinn
bóginn er ómetanlegt að njóta reynslu
þeirra sem eldri eru og ég treysti fáum bet-
ur en reyndum leikurum til að meta hvort
setningu er ofaukið í leiktexta eða ekki.“
Gríðarlegur reynslubolti
Leikrit Ólafs Hauks eru orðin hátt í tutt-
ugu talsins og hann liggur ekki á þeirri
skoðun sinni að ef leikritahöfundur á að ná
tökum á leikritsforminu verður leikhúsið að
taka leikritin hans til sýninga. „Leikrit er
ekki tilbúið fyrr en búið er að frumsýna það.
Handritið er nauðsynlegur grunnþáttur en
vinnan við uppsetningu verksins er ekki síð-
ur mikilvæg.“ Ólafur hefur einmitt getið sér
orð fyrir að taka virkan þátt í uppsetningu
verka sinna, fylgjast vel með æfingum og er
óþreytandi við að breyta og umskrifa meðan
á æfingum stendur. „Þetta er mitt tækifæri
til að starfa með öðru fólki. Ég hef ánægju
af því og það á vel við mig að vinna náið með
hópi fólks um ákveðinn tíma og síðan fara
allir sína leið. Þetta er áreiðanlega ein af
ástæðunum fyrir því hvað ég hef enst við
leikritaskrifin. Sumum höfundum líkar þetta
ekki og eru viðkvæmir fyrir verkum sínum.
Þeim finnst kannski óþægilegt að ræða efni
þeirra við leikara og leikstjóra og er mein-
illa við að gera breytingar. Þeir snúa sér þá
frekar að ljóðagerð eða skáldsagnaskrifum.“
Einn af yngri leikstjórunum sem unnið
hefur með Ólafi Hauki á síðustu misserum
hefur lýst samstarfinu þannig að Ólafur sé
„gríðarlegur reynslubolti sem láti fátt koma
sér úr jafnvægi“.
Ólafur Haukur hefur í gegnum tíðina ver-
ið orðaður við vinstri pólitík og afstaða hans
til þjóðmála litast enn af því. „Ég er þó ekki
pólitískur í leikritum mínum á annan hátt en
að vilja segja sögur sem skipta einhverju
máli. Leikrit verða þó ekki skrifuð útfrá
pólitík. Það hefur komið á daginn að mín
skásta hlið sem höfundur er að skrifa sam-
töl. Mér hentar vel að lýsa fólki í gegnum
samtöl. Það er kjarni leikritunar.“
Ég rifja upp þau orð Ólafs Hauks frá ráð-
stefnu í New York í fyrravor að leikritun sé
í eðli sínu mjög staðbundin listgrein. Hvað
átti hann við?
„Leikrit sem lýsa því umhverfi og fólki
sem höfundur þekkir hljóta að vera bæði
menningarbundin og svæðisbundin. Auðvit-
að koma alltaf reglulega fram leikrit sem
brjóta sig frá þessu og verða útflutnings-
vara. En það er undantekning fremur en
regla. Ef við skoðum framboðið í löndunum í
kringum okkur sjáum við að lítið er leikið af
þýskum leikritum í Bretlandi eða t.d.
frönskum í Þýskalandi. Leikritahöfundar
eru að skrifa fyrir sitt menningarsvæði. Ég
skrifa mín leikrit fyrir íslenska áhorfendur
um íslenskt fólk. Ég hef ekki heldur viljað
eyða tíma mínum í að selja verkin mín er-
lendis. Það er mjög tímafrekt og árangurinn
óviss. Við gætum vafalaust náð betri og
markvissari árangri ef hér væri til staðar
skipulagt sölu- og kynningarkerfi fyrir höf-
unda erlendis en eins og staðan er í dag
verða höfundarnir að standa í þessu sjálfir
hver fyrir sig. Ég vil miklu heldur skrifa ný
verk.“
Spegill á eigið samfélag
Ólafur hefur um árabil verið virkur í rétt-
indabaráttu rithöfunda og leikskálda og set-
ið í stjórn Rithöfundasambandsins og verið
formaður Leikskáldafélags Íslands. „Þrátt
fyrir að margt hafi áunnist þá er það ennþá
svo að sem listamaður er leikskáldið ennþá
utangarðs í leikhúsinu. Það er varla gert ráð
fyrir höfundum í skipulagi leikhúsanna og
ekkert atvinnuleikhúsanna hér á landi hefur
höfund eða höfunda á föstum samningi til að
skrifa leikrit. Eins sjálfsagt og manni finnst
að það ætti að vera. Ég tel líka lífsnauðsyn-
legt að Listaháskólinn stígi það spor að taka
leikritun inn sem sérstaka námsbraut við
Leiklistardeildina. Það þarf að kenna ungum
leikritahöfundum að vinna í leikhúsinu og
hvar er betra að gera það en í leiklistarskóla
þar sem ungir leikarar og leikstjórar vinna
með efniviðinn í samvinnu við höfundinn.
Þetta hefur verið gert í Finnska leiklist-
arháskólanum með mjög góðum árangri og
þeir hafa eignast marga mjög góða unga
höfunda á undanförnum árum. Þessu má þó
ekki rugla saman við höfunda sem náð hafa
fullum þroska og þurfa bara að fá réttar að-
stæður til að skrifa. Leikhúsin eiga að taka
þeim opnum örmum. Leikritahöfundur sem
hefur tekið af öll tvímæli um að hann eigi er-
indi er mjög verðmætur. Leikhúsin eiga að
taka að sér þessa fáu leikritahöfunda sem
við eigum og halda þeim að skrifum. Og síð-
an á að setja upp leikritin þeirra. Það er
megintilgangurinn með því að eyða stórum
fúlgum af almannafé í rekstur leikhúss á Ís-
landi. Ég sé enga algjöra nauðsyn á því að
halda úti leikhúsum hér á landi með ærnum
kostnaði ef aðeins er verið að sýna erlend
verk. Á sama hátt sé ég ekki hvers vegna
ríkið er að vasast í því að halda úti sjón-
varpsstöð sem sýnir nánast ekkert nema er-
lenda framleiðslu. Opinber leikhús og rík-
issjónvarp eiga að leggja alla áherslu á
frumsköpun á innlendu efni. Okkur vantar
spegla á samfélagið okkar. Við þurfum að
spegla það sjálf og halda því uppi til skoð-
unar. Ekki gera aðrir það.“
Ólafur brosir nánast afsakandi í lok þess-
arar ræðu og segist vera farinn að hljóma
eins og Cató gamli. „En dropinn holar stein-
inn og líklega hefur aldrei verið meiri þörf
en einmitt nú að snúa við þessu blaði. Það
vill líka oft gleymast hversu stór hagstærð í
samfélaginu listsköpunin er orðin. Það er
rætt um listir og menningarstarfsemi einsog
einhverja aukagetu við raunverulega verð-
mætasköpun. En sannleikurinn er allur ann-
ar. Listsköpunin er atvinnuskapandi á ótal
vegu og skapar verðmæti sem er hægt að
mæla í beinhörðum peningum ekki síður en í
andlegri velferð þjóðarinnar.“
Ritþing Gerðubergs um höfundarferil
Ólafs Hauks Símonarsonar hefst í dag kl.
13.30.
LÝSI FÓLKI MEÐ SAMTÖLUM
Morgunblaðið/Ásdís
Þau sjá um ritþingið. Guðrún Gísladóttir, Olga Guðrún Árnadóttir, Stefán Baldursson, Kristján Þórður Hrafnsson og Ólafur Haukur Símonarson.
Ólafur Haukur Símonar-
son leikskáld með meiru
verður í sviðsljósinu um
helgina í tilefni af 30 ára
höfundarafmæli.
HÁVAR SIGURJÓNS-
SON átti stefnumót
við hann einn morgun
í vikunni.
Morgunblaðið/Sverrir
Við ritstörf í 30 ár. Ólafur Haukur Símonarson.
havar@mbl.is