Pressan - 29.12.1989, Side 18

Pressan - 29.12.1989, Side 18
18 Föstudagur 29. des. 1989 sjúkdómar og fólk Íslenska lyf jabókin og almannafræðsla Margir læknar eiga erfitt með að skilgreina læknishlutverkið. Flesta langar til að vera í hlutverki gerand- ans, þ.e. lækna einhvern sem þarf á því að halda. Slíkar lækningar eru með ýmsu móti; læknirinn getur gefið lyf, sem hrekur á burt tiltekinn sjúkdóm, eða brugðið á loft hnífi og skorið meinsemdir á brott. Margir sjúklingar hafa sömu afstöðu; lækn- irinn á að lækna þá af sjúkdómnum, og þeir trúa á áhrifamátt hans og ákvarðanatökur. Samkvæmt þess- ari hlutverkaskipúngu er læknirinn almáttugur, fjölfróður og goðum lík- astur, en sjúklingurinn auömjúkur og fáfróður og tneystir á kunnáttu hans. Með tímanum hafa skoðanir mínar á þessu breyst og mér hefur skilist, að mannlegt líf er samsett úr ótal þáttum og sálarlíf og tilfinning- ar manna* mjög flókin fyrirbæri. Hver manneskja reynir að vera í jafnvægi við umhverfi sitt og sjálfa sig og sjúkdómar raska þessu jafn- vægi. Læknir, sem einblínir á sjúk- dóminn einan en horfir ekki á manneskjuna^sem heild í umhvéríi sínu, missir oft af aðalatriðum máls- ins og skilur þVí ekki þegar lækning- l arnar misheppnast eða sjúklingur- inn veikist margsinnis af því sama. Sjúkdómar eru margþættari og flóknari en sýnist í fyrstu og meira þarf til en græðandi hendur læknis- ins svo bati náist. Ráögjafahlutverk lœknisins I mínum huga á læknirinn að vera í hlutverki ráðgjafans. Hann skoðar sjúklinginn og kemst að niðurstöðu og mælir með ákveðinni meðferð. Hann hefur ekki vald til að skipa sjúklingi fyrir verkum heldur ráð- leggja það sem honum er fyrir bestu í ljósi þeirra rannsókna sem liggja fyrir. Þó læknirinn sé allur af vilja gerður getur hlutverk hans aldrei orðið annað. Ef sjúklingurinn vill ekki þiggja ráðleggingar læknisins og taka eitthvert ákveðið lyf getur læknirinn ekki neytt hann til þess nema í undantekningartilfellum ef sjúklingurinn er sviptur sjálfræði. Læknirinn getur hvorki tekið lyfið fyrir viðkomandi sjúkling né geng- ist undir ákveðnaaðgerð fyrir sjúkl- ing sinn. Viðureign læknis og sjúkl- ings við tiltekinn sjúkdóm byggist á samvinnu þeirra beggja og oft þarf að kalla til liðs Qölskyldu og vini. Sjúklingurinn berákveðna ábyrgð á eigin heilsu og bata, og hann verður að skilja fyrirætlanir læknisins svo samvinnan verði sem best og nán- ust. Aukinn skilningur á sjúkdóm- um, heilbrigði og lyfjum er undir þekkingu kominn, og því nauðsyn- iegt að hver einstaklingur sé sem fróðastur um eigin líkama og þann- ig færari um að axla meiri ábyrgð á heilsu og bata. Þegar ég var í Sví- þjóð hér á árum áður dáðist ég oft að því, hversu upplýstur sænskur al- menningur var um ýmislegt sem viðkom sjúkdómum og lyfjum og rann til rifja fáfræði margra sjúkl- inga minna hér á landi. Mér fannst læknar hafa brugðist því hlutverki sínu að vera kennarar sem sinntu ráðgjöf samhliða þessum svoköll- uðu lækningum, enda virtust þeir ekki skynja hversu mikilvæg góð samvinna sjúklings og læknis er ef einhver árangur á að nást. íslenska lyfjabókin Það var mér því mikið gleðiefni þegar þeir Helgi Kristbjarnarson, Bessi Gíslason og Magnús Jó- hannsson gáfu út Islensku lyfja- bókina fyrir nokkrum árum og aft- ur í nýrri útgáfu 1988. Þessi bók skipti sköpum í upplýsingamiðlun til almennings. Folk gat eftir til- komu hennar leitað sér upplýsinga í handhægu riti á lesanlegu máli um þau lyf, sem læknarnir vildu nota. Þarna var hægt að fá allar upplýs- ingar um skammtastærðir og auka- verkanir og auk þess hægt að lesa sér til um önnur og nýrri lyf við sjúk- dómnum sem verið var að kljást við. Núna fyrir jólin kom út smákver frá þeim félögum, Ný lyf ’88—’89, sem fjallar um þau 87 nýju lyf sem bæst hafa við á einu og hálfu ári frá út- komu nýrri bókarinnar. Eg blaðaði í þessu riti núna um jólahelgina og sá þar ýmsar nýjungar varðandi lyf og lyfjaform sem mér var ókunnugt um. Það er illmögulegt fyrir lækni að fylgjast með öllum framförum á sviði lyfja og læknisfræði og því nauðsynlegt, að samvinna læknis og sjúklings sé sem best. Sjúklingur- inn á að fylgjast með eftir bestu getu hvað helst er á döfinni og lesa sér til um þau lyf sem hann þarf á að halda hverju sinni og hjálpa lækninum sín- um ef hann brestur þekkingu. Ný og foruitnileg lyf Meðal nýrra lyfja í þessu nýja kveri er vaxtarhormón sem unnið er með nýrri tækni á sviði erfða- fræði. Það eru bakteríur sem fram- leiða þetta efni sem heitir Sóma- trópin (Genotropin eða Huma- trope). Þett lyf er notað til að auka vöxt þeirra barna sem skortir þetta hormón. Nýtt lyf í þessari útgáfu er líka Lóvastatin (Mevacor) sem lækkar magn kólesteróls og þríglýs- eríða í blóði. Þetta lyf er notað þeg- ar sérstakt mataræði og megrun duga ekki til að lækka blóðfituna og er talið minnka hættu á æðakölkun og kransæðasjúkdómum. Það virð- ist hafa ákveðna yfirburði umfram efni sem eitt sinn var notað í þessum sama tilgangi, Atromidin. Þess ber að geta að þetta lyf er dýrt og kosta 100 töflur (40 mg) liðlega 22.000 krónur. Nýtt magalyf sem virkar öðruvísi en þau sem mest eru notuð núna, Omeprazol (Losec), er í þessari bók. Losec er mun dýrara lyf en þau magalyf sem mest eru notuð nú. Þannig kostar dagskammt- ur af Losec 471 kr. en dagskammtur af Asyran (Ranitidín) 298 kr. Lyfið virkar öðruvísi en þau magalyf sem mest eru notuð nú, svo mögulega verkar það vel á ákveðna sjúklinga- hópa. Annað nýtt lyf sem ég rakst á var lyf gegn skalla sem mun vera fyrsta lyfið, sem sannað er læknis- fræðilega að hafi einhver áhrif á hárvöxt. Þett efni heitir Minoxidíl (Regaine). Minoxidil hefur um langt skeið verið notað við háum blóðþrýstingi og heitir þá Lonno- ten. Ein þekktasta aukaverkun lyfs- in^ var aukinn hárvöxtur. Nú hefur þessi aukaverkun blóðþrýstingslyfs- ins verið nýtt í þágu sköllóttra og lyf- ið útbúið á úðabrúsa og borið á skallann tvisvar á dag. Vænta má árangurs eftir 3—4 mánuði og segir í lyfjabókinni að viðunandi árangur náist hjá þriðjungi karlmanna eftir eins árs meðferð. Sé notkun lyfsins hætt hverfa áhrif þess á nokkrum mánuðum. Nýtt þunglyndislyf, Flúoxetín (Fontex), er kynnt, en það hefur sérhæfða verkun á eitt af boðefnum heilans. Þetta lyf hefur ekki jafnóþægilegar aukaverkanir og mörg önnur þunglyndislyf en er mun dýrara, dagskammtur af Fon- tex kostar 543 kr. en af Amilíni (Amitryptilín) 31 kr. Kynnt eru ný form eldri lyfja sem eiga að bæta eiginleika þeirra eins og forðalyf sem eiga að tryggja jafnari blóð- þéttni. Onnur þekkt lyf koma fram sem lyfjaplástrar en plásturinn skammtar hægar og jafnar því lyfja- verkunina. Dæmi um slíkt eru lyf við hjartaöng eða brjóstverk, Glycerýlnítrar (Nitradisc) og hormónalyf við óþægindum tíða- hvarfanna, Estradiol (Estraderm). I bókinni er kynnt ný framleiðsla ýmissa asmalyfja sem gera á lyfin aðgengilegri og jsægilegri í meðför- um. Dæmi um slíkt eru Beklómeta- són (Becodisks) og Terbútalín (Bricanyl Turbuhaler). Kœrkomin viöbót Mér finnst þessi viðbót við ís- lensku lyfjabókina mjög kærkom- in. Lyfjabókin er að mínum dómi hið þarfasta verk og eykur kunnáttu og meðvitund almennings um eigin heilsu og þau lyf sem mest eru not- uð. Það er nauðsyniegt að samvinna læknis og sjúklings sé ávallt sem best og til að það náist verða báðir aðilar að vera sem best að sér um þau vandamál sem við er að etja hverju sinni. íslenska lyfjabókin eykur þessa þekkingu og gerir bæði sjúkling og lækni færari til að standa saman í baráttunni, sem aldrei tekur enda, fyrir eilifri æsku og betra lífi. ft iö notum ýmis tákn til að vekja viðeigandi stemmingu og tilfinningar. Við skreytum jólatré um jólin, skjótum flug- eldum um áramót, kveikjum kertaljós til að undirstrika notalegheit og rómantík. Stundum er tilgangurinn með táknunum sá að undirstrika áfanga í lífinu eða einfaldlega að gera sér dagamun. Til þessa er algengt að nota áfengi meó öðrum táknum. Sá sem vanist hefur hinu táknræna hlutverki áfengisins getur átt erfitt með að gera sér i hugarlund að hægt sé að vera án þess og nota önnur tákn með sama árangri í staðinn. Tákn sem uppfylla allar kröfur um hátíðleika, til- breytingu og fjölbreytni en hafa þann kost til viðbótar að hafa engar neikvæðar aukaverkanir. Jól og áramót eru tilvalin tækifæri til að brydda upp á óvæntum nýjungum til ánægjuauka. Hvernig væri að prófa uppskriftina sem hér fylgir. ARAMOTABOLLA u.þ.b. 3 I. 1 I appelsínusafi 'A I eplasafi V2 I blandaður safi 3 flöskur sítrónugosdrykkur 2 flöskur tonik skvettur af grenadin ís þunnar sítrónu og gúrkusneiðar TAKN UM TILBREYTINGU Átak gegn áfengi Vímulaus æska Áfengisvarnaráð

x

Pressan

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Pressan
https://timarit.is/publication/298

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.