Pressan - 08.03.1990, Qupperneq 16

16
Fimmtudagur 8. mars 1990
sjúkdómar og fólk
Kynlif og áfengi
Ég sat um daginn og blaðadi í
hefti af Iceland Réview. Þetta tíma-
rit er gefið út á ensku fyrir við-
skiptavini okkar erlendis og svokall-
aða íslandsvini. Margir Islending-
ar hafa gaman af því að lesa þetta
tímarit, enda er það á erlendu
heimsmáli, sem fyllir marga bjart-
sýni og stolti. „íslendingar hljóta að
vera merkileg þjóð, úr því að ein-
hver skrifar um okkur á ensku." í
þessu hefti voru eins og venjulega
skemmtilegar greinar um íslenska
hestinn og Vígdísi forseta með
mórgum fallegum litmyndum. Það
sem vakti þó mesta athygli mína
voru allar auglýsingarnar um
áfenga drykki. Á hverri heilsíðunni
á fætur annarri voru flennistórar
myndir af fallegu, glaðlegu fólki að
drekka. Ég fékk þá tilfinningu, að
áfengi væri ómissandi í öllum
mannlegum samskiptum og margar
auglýsingarnar voru ,,sexý“ og
drógu fram kyntöfra fyrirsætanna á
eggjandi hátt. Strákarnir voru fal-
legir og sólbrenndir með glampa í
augum og glas í hendi og konurnar
brosandi í flegnum níðþröngum
kjólum. Ég fór þá að velta því fyrir
mér, hver væru raunveruleg áhrif
áfengis á kyntöfra og kyngetu.
Gott lyf viö kyndeyfö?
Þegar áfengis er neytt finnur neyt-
andinn fyrir vel þekktum vímu-
áhrifum, hann verður kærulaus, líð-
ur vel og af honum falla hömlur og
bönd. Hann fer að tala meira en áð-
ur og aðhafast ýmislegt sem honum
hefði aldrei dottiö í hug aö gera
ódrukkinn. Áfengi hefur um langt
skeið verið talid nauðsynlegt í öllum
mannlegum samskiptum og margir
telja það kynörvandi, svo framleið-
endur auglýsinganna vita hvað þeir
syngja. Rannsókn um áhrif áfengis á
kyngetu eða kynnautn birtist í rit-
inu Psychology Today fyrir nokkr-
um árum, en þar sögðu 45% karla
og 68% kvenna, að áfengi yki
ánægju af kynlífi. Á hinn bóginn
sögöu 42% karla og 21% kvenna, að
áfengi drægi úr ánægjunni. Þessi
munur á körlum og konum stafar
sennilega af því, að konur hafa
meiri kynferðislegar hömlur en
karlar og njóta því hömluleysis vím-
unnar, þegar þeim leyfist að lifa
kynlífi frjálsar og öðruvísi en þær
eru vanar. Rannsókn á amerískum
konum frá 1986 rennir stoöum und-
ir þetta en 60% sögðu aö áfengi
geröi þær hömlulausari kynferðis-
lega og 45% sögðu aö kynlífiö yrði
ánægjulegra.
Áhrif á stinning
Hömluleysi áfengisvímunnar eyk-
ur löngun til kynlífs hjá mörgum en
mikil drykkja dregur úr kyngetu.
Þetta er löngu^þekkt staðreynd. í
Macbeth segir Shakespeare um
áfengiö: It provokes and unpro-
vokes: It provokes thé desire but
takes away the performance
(áfengi eykur löngun til kynmaka
en dregur úr kyngetunni). Þetta er
sérlega áberandi hjá körlum, en
mikil áfengisneysla minnkar stinn-
ingshæfni (erektion) limsins. Ymsar
rannsóknir hafa verið gerðar til að
kanna viðbrögð manna viö kyn-
ferðislegu áreiti meðan þeir eru að
drekka. Hæfni til stinnings virtist
aukast lítillega við fyrstu glösin eða
upp í 0,5 prómill áfengismagn en
minnkaði eftir það, þegar áfengis-
magnið í blóðinu jókst. Sama máli
gegndi um sáðlátið, sem varð síð-
búnara og erfiðara eftir því sem
meira var drukkiö yfir 0,5 prómill. í
einni rannsókn var tæplega helm-
ingur karlmanna ófær um sáðlát
þegar magnið fór yfir 1 prómill.
(Sumir telja það kost, að áfengi
seinki sáðláti.) Ýmsar skýringar eru
á þessu. Karlkynshormónið (testó-
steron) hefur verið rannsakað hjá
mönnum að drykkju. Þegar svo
mikið var drukkið, að viðkomandi
fann fyrir verulegum timbur-
mönnum, minnkaði framleiðsla
testósterons um 20% og hélst svo
lág í 12—20 klst. Þegar testósteron-
magnið minnkar á þennan hátt fer í
gang stýrikerfi líkamans til aö auka
framleiösluna aftur. Aukin fram-
leiðsla karlkynshormóna mörgum
klukkustundum eftir drykkju gæti
skýrt aukna kynlöngun í miklum
timburmönnum. Hjá konum voru
viðbrögð við kynferðislegu áreiti
könnuð á svipaðan hátt og niður-
stöðurnar urðu þær sömu varðandi
kynhrif. Áfengismagn yfir 0,4—0,6
prómill seinkaði fullnægingu og
mikil ölvun virtist gera konur ófær-
ar um að fá fullnægju úr kynlífi.
Áhrif á alkóhólista
Alkóhólistar eru þeir kallaðir sem
missa stjórn á drykkju sinni og bíða
af henni líkamlegan, andlegan
og/eða félagslegan skaða. Margir
alkóhólistar kvarta undan miklum
kynlífsvanda; þeir eiga erfitt með að
fá eðlilegan stinning og eðlilegt sáð-
lát. Sídrykkja getur valdið úttauga-
bólgu sem hefur slæm áhrif á þetta.
Áfengi dregur úr starfsemi kyn-
kirtla bæði karla og kvenna. Blæð-
ingatruflanir og óreglulegt egglos
eru algengir kvillar hjá konum sem
eru alkóhólistar og virðast stafa af
truflun á framleiðslu kynhormón-
anna östrógens og prógesterons
í eggjastokkunum. Karlalkóhólistar
með lifrarskemmdir hafa langvinna
minnkun á karlkynshormónum og
fá stundum kvenleg einkenni;
brjóst, fituaukningu á þjóhnappa og
rýr eistu.
Andleg áhrif
Drykkjuskapur hefur mikil áhrif á
öll tilfinningaleg mannleg sam-
skipti, mikil spenna og tortryggni
hlaðast upp og torvelda öll tjáskipti.
I slíkum samböndum verður kynlíf-
ið oft lélegt og eitt fyrsta fórnarlamb
þeirra vandræða sem upp koma.
Margir alkóhólistar kvarta undan
áhugaleysi maka sinna á kynlífi,
sem rennir stoðum undir þetta.
Áhrif mikillar drykkju eru því ekki
einungis líkamleg heldur einnig
andleg. Alkóhól getur þannig breytt
kynlífinu til hins verra, bæði vegna
líkamlegra áhrifa á ýmis líffæri og
andlegra á sálarlíf, tilfinningatengsl
og mannleg tjáskipti.
Lokaorö
Hóflega drukkið áfengi virðist
þannig mögulega hafa einhver kyn-
lífsbætandi áhrif. Fólk verður
hömlulausara og leyfir sér meiri
léttúð og munað en það gerir venju-
lega og virðist njóta kynlífsins betur.
Þegar meira er drukkið fara alls
konar kynlífsvandamál að skjóta
upp kollinum; stinningsvandi, sáð-
látsvandi, fullnægingarvandi, tjá-
skiptavandi og alls konar tilfinn-
ingakreppur. Ég tók aftur upp heftið
af Iceland Review og leit á allt
unga og fallega fólkið sem stóð með
glas í hendi á einhverjum barnum
og virtist vera að stofna til náinna
kynna með bros á vör. — Vonandi
að stelpurnar drekki ekki frá sér
fullnæginguna og strákarnir nái upp
eðlilegum stinningi, þegar gengið
verður til náða í kvöld, hugsaði ég
með mér og andvarpaði.
ÓTTAR
GUÐMUNDSSON W
pressupenm
Pressupennar eru Gudmundur Arni Stefánsson, bæjarstjóri í Hafnar-
firði, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sagnfræöingur, Jón Ormur Hall-
dórsson stjórnmálafræðingur, séra Sigurdur Haukur Gudjónsson,
Ögmundur Jónasson, formaður BSRB, og Lára V. Júlíusdóttir, fram-
kvæmdastjóri ASÍ.
Gamall starfskraftur
stilbrot
Hvernig yröi ykkur við að fá í
hendurnar uppsagnarbréf frá
vinnuveitanda eftir 25 ára starf?
Bréfinu fylgdu þær skýringar einar
að uppsögnin væri nauðsynleg
vegna skipulagsbreytinga. Þegar
síðan innt er eftir skýringunum eru
þær helstar að þið séuö of gömul og
hentiö ekki þeirri nýju ímynd, sem
fyrirtækið nú er að reyna að skapa
sér. Þetta er því miður ekki tilbún-
ingur, heldur bláköld staðreynd,
hlutir sem hafa færst verulega í auk-
ana á síðustu árum. Fólk, sem kom-
iö er um og yfir sextugt, þykir ekki
lengur fýsilegur vinnukraftur, sér-
staklega ekki kvenfólk. Það hentar
ekki ímyndinni, andlit fyrirtækisins
á að breytast með yngra fólki og
fyrst ekki er hægt að fela gamla
fólkið verður að segja því upp. Sér-
fræðingar eru fengnir til að gera út-
tekt á rekstrinum og ráðleggingar
þeirra taka fyrst og fremst mið af því
hvernig ná megi hámörkun ágóða
innan fyrirtækisins en mannlegum
þáttum er sleppt.
Uppsagnir án ástœöu
Einhver kann að segja að svona
uppsagnir séu ólöglegar. Það megi
ekki segja upp starfsmanni nema í
örfáum undantekningartilvikum.
Lítum aðeins nánar á þetta. í lögum
um rétt verkafólks til uppsagnar-
frests o.fl. segir að hafi verkafólk
unnið eitt ár samfellt hjá aðilum
sem fást við atvinnurekstur innan
sömu starfsgreinar þá beri því eins
mánaðar uppsagnarfrestur frá störf-
um. Verkafólki, sem ráðið hefur ver-
ið hjá sama atvinnurekanda í þrjú ár
samfleytt, ber tveggja mánaða upp-
sagnarfrestur. Eftir fimm ára sam-
fellda ráöningu hjá sama atvinnu-
rekanda ber verkafólki þriggja mán-
aöa uppsagnarfrestur. Jafnframt er
kveðið á um þaö að launþega skuli
skylt að tilkynna með sama fyrir-
vara ef hann óskar að hætta störfum
hjá atvinnurekanda sínum. Enn-
fremur segir aö uppsögn skuli vera
skrifleg og miöast við mánaðamót.
Þetta eru einu ákvæðin sem gilda
fyrir launafólk almennt hvað upp-
sagnir varðar. Ef viðkomandi er
ekki barnshafandi, trúnaðarmaður
eða fatlaður er hægt að segja hon-
um upp án nokkurra ástæðna, svo
framarlega sem honum er tilkynnt
uppsögn með hæfilega löngum fyr-
irvara.
Niöurlœgjandi aöstœöur
I nýafstöðnum kjarasamningum
var fjallað um það þegar eldra fólki
er sagt upp störfum áður en það
kemst á eftirlaun. Þá blasir oft ekk-
ert annað við en atvinnuleysi það
sem eftir er. Að vísu hafa bótatíma-
bil atvinnuleysisbóta lengst þannig
aö bætur eru greiddar samfellt í 260
vinnudaga, en að þeim liðnum tek-
ur við 16 vikna bið. Það er slítandi
og niðurlægjandi að þurfa að sækja
um atvinnuleysisbætur vikulega,
mánuð eftir mánuð og ár eftir ár. Til
að koma til móts við þessi sjónar-
mið var nú samiö um lengdan upp-
sagnarfrest þeirra sem eldri eru og
hafa unnið samfellt 10 ár hjá sama
atvinnurekanda. Þannig hafa 55 ára
nú 4ra mánaða uppsagnarfrest, 60
ára 5 mánaða frest og 63 ára 6 mán-
aða frest. Ekki var fallist á að semja
um frekari skilyrði fyrir uppsögn-
um, eins og til dæmis rökstuðning á
uppsögn, eða forgangsrétt þeirra
sem lengri starfsaldur hafa til endur-
ráðningar.
Öryggi erlendis
Reglur um uppsagnarrétt hér á
landi eru um margt frumstæðar.
Stundum tölum við um hin Norður-
löndin þegar við berum saman rétt-
arstöðu okkar og umheimsins. Víst
er að reglur þeirra landa eru um
margt mun þróaðri en okkar hvað
þetta varðar. Til dæmis voru fyrir
löngú sett lög í Svíþjóð um starfs-
öryggi, þar sem uppsögn verður að
vera efnislega rökstudd og uppsagn-
arfrestur lengist eftir því sem starfs-
maöur eldist. Jafnframt er réttur
manns til að leita sér að öðrum
störfum á uppsagnartíma tryggður
án þess að laun skerðist. Starfsaldur
starfsmanna skiptir einnig máli við
uppsagnir og ganga þeir, sem lengri
starfsaldur hafa, fyrir. En við
þurfum ekki að fara til Svíþjóðar til
að leita að samanburði. Á þingi
alþjóðavinnumálasambandsins var
árið 1982 gerð samþykkt um
uppsögn starfs af hálfu
atvinnurekanda. Þar segir að ekki
skuli segja upp starfsmanni nema til
uppsagnar sé gild ástæða í
sambandi við hæfni eða hegðun
starfsmanns, eða hún sé byggð á
rekstrarlegum ástæðum at-
vinnurekanda. Ennfremur ef segja á
manni upp starfi vegna hegðunar
eða afkasta skuli fyrst vara hann við.
Þessi samþykkt hefur ekki verið
staðfest af Islands hálfu, þrátt fyrir
margítrekaðar kröfur frá verkalýðs-
hreyfingunni. Enn búum við því við
það ástand á íslenskum vinnumark-
aði að hægt er að segja fólki upp
þegar æskublóminn fer að fölna, án
þess að fá rönd við reist.
Æskudýrkun
Við getum velt því fyrir okkur
hvernig hægt sé að sporna við þeirri
æskudýrkun sem nú er uppi. Hvern-
ig okkur megi takast að nýta okkur
reynslu og þroska þeirra sem eldri
eru. Þessi unglingadýrkun hefur
leitt til þess að fólk komið á miðjan
aldur er alls staðar litið hornauga.
Þetta á sérstaklega við um konur.
Hvernig stendur á því að mæður
okkar eru allt í einu einskis metnar
á vinnumarkaði. Þær sem búa yfir
þekkingu, reynslu og innsæi sem
fólk öðlast eingöngu í gegnum lífið.
Bíður það okkar að gangast undir
eilífar yngingaraðgerðir til að slétta
úr hrukkunum til að vera gjaldgeng
á vinnumarkaði? Ella vera sett til
hliðar, einskis metin langt um aldur
fram.
Þessi mál verða væntanlega kruf-
in til mergjar á komandi árum. Sem
slík verða þau samningsefni kjara-
samninga framtíðarinnar.