Pressan - 06.09.1990, Page 14

14
Fimmtudagur & sept. 1990
þessari skyggnigáfu sinni
frekar, og segir sína fyrstu
reynslu af því að sjá aftur-
göngu hafa verið þegar hún
var átta ára gömul. Auk
dæma um fylgjur fólks eða
hjálparverur lýsir hún í bók-
inni hvernig hver og einn get-
ur gengið úr skugga um til-
vist eigin fylgju og annarra,
án þess að hafa yfir að ráða
skyggnigáfu. Það eina sem til
þarf er grannur logsuðuvír
sem beygður er í vinkil til
endanna!
Á ferð um ísland
Þegar blaðamaður hitti
Margit fyrst á Selfossi í liðinni
viku var hún að tygja sig til
ferðar á fjallajeppa norður
um Sprengisand, ásamt eigin-
manni sínum Ásbirni, ís-
lenskum bílstjóra og blaða-
manni frá norska vikublað-
inu Hjemmet. Ásbjörn
Sandemo er pípulágninga-
maður, hæglátur og traust-
vekjandi í viðkynningu, enda
segir Margit að hann hafi ver-
ið sér stoð og stytta í 43 ár.
Hann er 73 ára og hún 66 ára,
og bæði bera árin vel — hver
sem þarna átti leið um og
ekki vissi betur hefði eins get-
að talið þau miðaldra hjón úr
Flóanum — hún lágvaxin,
kankvís og hnellin, — hann
hár og grannur með bú-
mannssvip og bros í augna-
krókunum. Að ferðafélögum
þeirra meðtöldum má segja
að þetta hafi verið eins konar
bókmenntasamkvæmi á fjór-
um hjólum, því bílstjórinn er
alnafni og sonarsonur Þor-
steins Erlingssonar skálds,
læknastúdent, upprennandi
rithöfundur og altmúlíg-
mann, en blaðamaðurinn Ar-
ild Mikkelsen hefur skrifað
metsölubók um norska al-
þýðukonu, sem komið hefur
út á íslensku undir nafninu
,,Anna frá Suðurey".
— Þessi fyrsti áfangi ferðar-
innar hefur verið alveg stór-
kostlegur, ég hef þegar haft af
henni heilmikið gagn, sagði
Margit Sandemo, við fórum
um Borgarfjörð að Húsafelli
og þaðan yfir Kaldadal á
Þingvöll. Ég er búin að skrifa
uppkast að fyrstu hundrað
síðum bókarinnar, og þar hef
ég lýst Kaldada! á allt annan
hátt, en hann lítur út í raun og
veru, og því verð ég að
breyta. Eg sá fyrir mér þröng-
an gróðursælan dal með
straumvatni og lækjarsytr-
um, en þarna er varla sting-
andi strá og mjög berangurs-
legt þó náttúran sé samt mjög
falleg í hrikaleik sínum. Ég
var of mikil skræfa til að
fylgja karlmönnunum ofan í
Surtshelli, en við vorum ekki
búin til hellaskoðunar, svo
þeir fóru heldur ekki langt
Ijóslausir og allslausir, en ég á
mjög erfitt með að ímynda
mér hvernig í ósköpunum
fólk hefur getað hafst þarna
við. En mér fannst mikið til
koma þegar komið var á
Þingvelli. Við fórum niður að
Öxará við Drekkingarhyl,
þar sem ég fleygði rós út í
strauminn fyrir þær ógæfu-
sömu konur sem þar létu líf
sitt og annarri fyrir þá karl-
menn sem líflátnir voru á
höggstokknum í grenndinni.
Eftir að Margit Sandemo
hafði sagt blaðamanni undan
og ofan af þræði nýju bókar-
innar var ákveðið að hittast í
Reykjavík þegar þau væru
komin aftur að norðan. Þeg-
ar við kvöddumstog ég hafði
óskað góðrar ferðar hallaði
Margit undir flatt og brosti
innilega til mín — eða svo
hélt ég þar til ég veitti því eft-
irtekt að hún horfði ekki
beint á mig heldur til hliðar
við mig, svo ég leit eldsnöggt
um öxl, en sá ekkert.
- — Hefur nokkur sagt þér
frá konunni sem fylgir þér?
spurði hún. Hún er ívið lægri
en þú og dökkhærð og stend-
ur fyrir aftan þig. Þú ert
sennilega bæði ákveðinn og
sjálfbjarga, annars væri hún
framan við þig, þér til vernd-
ar.
Ég fór pínulítið hjá mér,
fólk er ekki vant að hafa orð
á slíku við ókunnuga. En
Margit brosti aftur út að eyr-
um, í þetta skipti leit hún
beint í augu mér um leið og
hún bað mig að minna sig á
að kenna mér að nota suðu-
vír til sálarrannsókna næst
þegar við hittumst. Svo var
sest upp í bílinn og ekið af
stað að kanna staðhætti á
Sprengisandsleið og Norður-
landi.
Er Isfólkið
til í alvöru?
Við hittumst í Reykjavík að
tveimur dögum liðnum eins
og um var samið. Ferðalagið
hafði gengið áfallalaust, þau
höfðu reyndar fest jeppann
einu sinni á miðri Sprengi-
sandsleið þegar verið var að
fara í þriðja sinn yfir sömu
ána, svo blaðamaðurinn hjá
Hjemmet gæti náð af því Ijós-
mynd. En allt fór vel og eftir
dálítið bras tókst að losa bíl-
inn. Áður en við snerum okk-
ur fyrir alvöru að ferðasög-
unni spurði ég Margit hvaða
skýringu hún hefði sjálf á
þessum feikna vinsældum
bóka hennar um ísfólkið.
— Aðallega held ég að það
sé vegna þess að ég skrifa fyr-
ir mig sjálfa eins og ég vil
hafa bækur sem ég les, og
það vill svo til að smekkur
minn fer saman við smekk
fjölda annarra. Það má líka
segja að ég komi inn á hluti
sem margir hafa áhuga á eins
og dularfull fyrirbæri og svo-
lítið af ástarlífslýsingum, en
slíkt hafa líka margar aðrar
skáldsögur að geyma. En ég
þykist nákvæmlega vita hvað
þarf til að skrifa metsölubók.
Þar á að vera rómantík, ást,
kynlíf, spenna, dulúð, dulræn
efni, og dálítið af glæpum og
hasar í blahd. Segja má að ég
taki sitt af hverju og hræri
þessu öllu saman. En það ger-
ist ekki meðvitaði Þetta er
ekki úthugsað hjá mér, miklu
fremur má segja að ég skrifi
eins og ég sé andsetin. Og ég
tek út með persónum mínum,
gleðst með þeim og þjáist, til
dæmis grét ég þegar sumar
þeirra dóu í sögunni.
— En hvað um gagnrýni og
samskipti þín við bók-
menntafólk?
— Rithöfundar í Noregi eru
mínir bestu vinir og félagar,
ég hef aldrei átt í neinum úti-
stöðum við þá. Hins vegar
hef ég átt í nokkrum útistöð-
um við bókasafnsfræðinga
og þá kunnáttumenn í bók-
menntum sem allt vita öllum
öðrum betur um þessa hluti,
— vita upp á hár hvað fólki á
að þykja gott og hvað ekki.
En þeir taka ekki með í reikn-
inginn að þrír fjórðu hlutar
fólks í hverju landi hefur þörf
fyrir lesefni sem það getur
sjálft lifað sig inn í.
— Kemur þá ekki fyrir að
lesendur þínir haldi að þú
sért að skrifa um raunveru-
legt fólk?
— Einmitt, og ég fékk ný-
lega bréf frá sænskri stúlku
sem hafði skrifað mér áður
og sagt mér að hún hefði hitt
Marco úr ísfólkinu. Ég svar-
aði henni og sagði henni að
þetta fengi ekki staðist því
hann væri alls ekki til í raun
og veru. Hún sendi mér held-
ur snúðugt svarbréf þar sem
hún lét mig vita af því að ég
gæti sko ekkert um það vitað
hvort ísfólkið væri til eða
ekki.
— Er það kannski til? Hafa
atburðirnir sem þú lýsir
gerst?
— Svo margt hefur hent
mig í þessu sambandi að ég
er allt að því farin að velta því
fyrir mér sjálf hvort ísfólkið
sé kannski til á einhverju
öðru tilverusviði. Ég hef
reynt að ýta slíkum hugsun-
um frá mér, en hvert furðu-
fyrirbærið hefur rekið annað
sem gæti bent til þessa. Sum-
ir lesenda minna hafa óskað
eftir heimboði til að fá að
hitta þetta fólk og mér finnst
það allt í lagi, en mér leiðist
heldur ef fólk reynir að gera
þetta aðP eins konar trúar-
brögðum.
— Núna, þegar þú ert að
byrja á þessum nýja bóka-
flokki, ertu þá endanlega laus
við ísfólkið?
— Það held ég sé alveg ör-
uggt. Þessi nýi flokkur á ekki
að vera nema sex bækur, en
ég sagði að vísu það sama um
ísfólkið ...
— Þar eru þá ekki eftir
neinir lausir endar?
— Reyndar er einn laus
endi. Það er Marco, sem
fæddist árið 1861 en er
ódauðlegur, eins og þeir vita
sem lesið hafa söguna um ís-
fólkið. Mérfinnst að hann eigi
eftir að koma við þessa nýju
sögu. Hvernig nákvæmlega
veit ég ekki enn, því það skil-
ur nokkuð milli hans og
Galdrameistarans í tíma, en
ég held að lausnin sé í sjón-
máli.
— Hverjir koma til með að
lesa þessar nýju bækur?
Væntirðu þess að það verði
fólk á sama aldri og lesendur
ísfólksins?
— Því ekki það? Lesendur
Isfólksins eru að vísu að mikl-
um hluta ungt fólk, en bæk-
urnar hafa samt verið lesnar
af fólki á öllum aldri. Ég frétti
af konu hér á Islandi sem orð-
in var níutíu og níu ára, og
hún hafði mestar áhyggjur af
því að deyja áður en allar
bækurnar um ísfólkið væru
komnar út og hún búin að
lesa þær.
Hjátrú og
yfirskilvitlegir
hlutir
Margit Sandemo segist
vera mótfallin öllu kukli, hún
segir að margt af því sem
fólki dettur í hug að fikta við
geti beinlínis verið hættulegt.
Þannig segist hún eindregið
vara við andaglasi sem marg-
ir unglingar séu spenntir fyr-
ir. Andaglas geti haft skaðleg-
ar afleiðingar ef svo illa vill til
að ungmenni komist í tæri
við öfl sem þau ráða ekki við.
Sem betur fer sé þetta yfir-
leitt svo að ekkert sé að
marka þennan leik, en mögu-
leikinn sé fyrir hendi. Þá seg-
ir Margit að það hafi hálpað
mörgum sem haldnir séu ein-
hvers konar fælni eða hafi
lokaðar orkustöðvar að end-
urupplifa eina eða fleiri af
fyrri jarðvistum sínum í dá-
svefni. Sjálf segist hún hafa
góða reynslu af því. Slíkt
megi hins vegar ekki gera
nema undir umsjón útlærðs
dulsálfræðings eða annars
vel menntaðs leiðbeinanda.
Allt fúsk í þessu sambandi
geti verið stórhættulegt. En
hvar liggja mörkin milli þess
sem kallað er hjátrú og þess
sem Margit kallar yfirskilvit-
lega hluti?
— Mörkin virðast kannski
ekki alltaf skýr, en fólk eins
og ég sem er að fást við hið
yfirskilvitlega gerir það af því
því finnst það gaman. Okkur
finnst tilveran skemmtilegri
af því við höfum þessa
reynslu. Allir geta orðið varið
við eitthvað, og ég tel þá sem
aldrei sjá neitt fátækari fyrir
bragðið. Prestar eiga mjög
bágt með að skilja milli hjá-
trúar og þess yfirskilvitlega.
En ég hef aldrei botnað í því
hvers vegna það er í lagi að
trúa á engla en ekki neinar
aðrar andlegar verur? Hvers
vegna ætti allt skemmtilegt
að koma frá kölska? Því
skyldi Guð ekki geta fundið
upp á einhverju skemmtilegu
líka?
Nú var komið að því að ég
fengi að sjá hvernig prjónun-
um er beitt. Þeir eru úr venju-
legum logsuðuvír, en höfð
vinkilbeyja um 5 sm frá enda
hvors þeirra. Síðan heldur
maður laust um styttri end-
ann milli vísifingurs og þum-
alfingurs í hvorri hendi, og
beinir lengri hluta prjónanna
að þeim sem ætlunin er að
kanna, um leið og maður
nálgast hann hægt og rólega.
Þegar komið er að árunni
eiga prjónarnir að slást út til
beggja hliða. Gæta verður
þess vel að stinga ekki þann
sem prjónunum er beint að
því áran getur verið mismun-
andi langt frá líkamanum, eft-
ir því hversu vel sá er fyrir
kallaður sem verið er að
kanna.
Til að finna út hvar hjálpar-
veran er stödd er prjónunum
beint til hliðar við þann sem
verið er að kanna og eiga
þeir þá að slá út á sama hátt
þegar komið er að áru fylgj-
unnar. Arild Mikkelsen tók að
sér að sýna þetta með aðstoð
Ásbjarnar Sandemo, og allt
fór eins og fyrir var sagt.
Meira að segja hjálparveran
var á sínum stað. „Þarna höf-
um við aðmírálinn," sagði Ás-
björn þegar prjónarnir slógu
út til hliðar við hann. Ég
kunni ekki við að spyrja nán-
ar út í það, enda hlýtur fylgja
manna að vera þeirra einka-
mál. En fólk getur haft fleiri
fylgjur en þessa einu hjálpar-
veru sem fylgir mönnum alla
ævi frá fæðingu. Margit segir
að sumir fái úthlutað einni
eða fleiri fylgjum til viðbótar
síðar á ævinni. Oft séu það
látnir ættingjar.
— Ég lenti einu sinni í því
að kona sagði mér að hún
hefði bróður sinn sem auka-
fylgju, sagði Margit, en
hvernig sem ég kannaði mál-
ið fann ég aðeins konu. Hún
sagði að mér skjátlaðist, því
hún hefði sjálf oft séð hann.
Ég sagði henni að ég fyndi
aðeins kvenkyns veru, það
væri greinilegt, þær voru allt-
af miklu minni en karlkyns
verurnar. ,,Já, en það er
hann," segir hún, „hann var
ekki nema átta ára þegar
hann dó."
— Hvernig stendur á því að
fylgja fólks er alltaf af gagn-
stæðu kyni? Eða er það ekki
regla?
— Jú, það er það venju-
lega, og ástæðan held ég sú
að við erum í eðli okkar tví-
kynja. Veran sem fylgir okk-
ur er hluti af okkur sjálfum.
En ég á alltaf dálítið bágt með
að trúa að þessi bjarta fallega
vera með ljósa hrokkna hárið
sem ég hef séð sé hluti af mér
sjálfri.
Slæðingur á
Sprengisandi
Talið berst nú að ferðalagi
þeirra og það kom á daginn
að Margit hafði ekki einasta
beitt prjónunum góðu í ferð-
inni til að kanna hvort reimt
væri á ýmsum stöðum, held-
ur hafði hún orðið vör við
villuráfandi sálu eða aftur-
göngu í einni kojunni í sælu-
húsinu í Nýjadal undir
Tungnafellsjökli, svo hún los-
aði húsið við þennan slæð-
ing. En hvernig bar það til og
hvernig er farið að því að
hreinsa hús af draugagangi?
— Ég hafði ekki hugmynd
um hvar í húsinu væri reimt.
Þegar ég gekk með prjónana
um skálann slógu þeir út yfir
einni koju, svo ekki var um
að villast, þar var eitthvað á
sveimi. Ég fann að mikil ör-
vænting og einsemd var
þarna fyrir en engin illska,
annars hefði ég ekkert átt við
þetta. Þetta var sem sagt vin-
samleg afturganga eða
draugur. Þó ég sæi drauginn
ekki fann ég fyrir veru hans,
svo ég talaði til hans og sagði
honum að ég skynjaði þá
miklu kvöl og örvæntingu
sem heldi honum bundnum
við þennan stað, og nú væri
hann ekki lengur einn, ég
ætlaði að segja öllum frá veru
hans þarna og fela hann þar
með ljósinu á vald ...
— Af hverju hefðirðu ekk-
ert getað átt við þetta ef um
illskeyttan draug hefði verið
að ræða?
— Einfaldlega af því að ég
get hvergi komið nærri illvilj-
uðum öflum. Mér hefur til
dæmis verið sagt að það eigi
að vera eitthvað óhreint í
kjallara Skálholtskirkju. Ég
hef ekki áhuga á að fara
þangað niður, mér gæti orðið
um megn að komast í tæri við
sqkt, ég hef orðið fyrir þess
áttar reynslu og lýst henni í
inni af bókum mínum. En ég
Margit ásamt eiginmanni sínum, Ásbirni Sandemo.
kann töfraþulu til að reka út
illa anda sem ég lærði af
gömlum Sama. Því miður get
ég ekki leyft þér að birta
hana, þá væri um leið úr
henni allur kraftur.
— Var þetta sem þú lýstir
allt og sumt sem þurfti að
gera til að þessi villuráfandi
sál fengi frið?
— Já, en ég legg gjarnan
silfurpeninga eða koparskild-
inga í hvert horn hússins eftir
að ég hef ávarpað hinn fram-
liðna. Það á að tryggja að
hann snúi ekki þangað aftur.
Þegar ég sagði fólkinu þarna
frá þessu og benti því á koj-
una kom á daginn að margir
sem þar höfðu sofið höfðu
orðið einhvers varir.
— Bar eitthvað fleira við á
Sprengisandsleið?
— Ekkert annað en það
sem allir venjulegir ferða-
menn verða varir við. Samt
var það sama sagan og á
Kaldadal, ég hafði ekki getað
gert mér í hugarlund þá
miklu auðn sem þarna er.
Varla er hægt að tala um að
neins staðar finnist almenni-
legur bithagi fyrir hross, eða
vin af neinu tagi. Mér finnst
ótrúlegt að hægt hafi verið að
ríða þessa leið á skemmri
tíma en fjórum til fimm dög-
um, en í bókinni var ég að
hugsa um að það tæki í mesta
lagi þrjá daga að fara ríðandi
úr Eyjafirði til Skálholts.
Djákninn
heimsóttur
Það sem eftir var leiðar
norður í Eyjafjörð skoðuðu
þau slatta af fallegum hross-
um og nutu náttúrufegurðar
að hætti ferðafólks og bar fátt
til tíðinda fyrr en komið var
að Myrká í Eyjafirði. I nýju
bókinni á Djákninn á Myrká
að koma við sögu sem eins
konar uppvakningur þriggja
galdramanna sem búið er að
taka fasta, og er Móri einn
þeirra, en Djáknanum er
beitt til að hræða líftóruna úr
þeim sem gæta fanganna. Á
Myrká segist Margit Sande-
mo hafa orðið einhvers vör
nálægt miklum jarðföstum
steini. Þar taldi hún víst að
Djákninn frægi hefði gert
vart við sig. Hún sagðist ekki
hafa beitt prjónunum í kirkju-
garðinum, það gerði hún
aldrei, og inni í kirkjum tæki
hún þá aldrei upp, enda
stappaði guðlasti næst að
gera það.
Á Hólum varð töluverð
ókyrrð þegar prjónunum var
beitt nálægt stórum legsteini
skammt frá kirkjudyrum. Þau
höfðu reynt að leita að leg-
stað Gottskálks biskups
grimma en höfðu ekki erindi
sem erfiði. Sá sem grafinn er
undir steininum var maður
sem andaðist árið 1761, en
'hvorki var hann biskup eða
valdsmaður að sögn Margit
sem kvaðst ekki muna nafn
hans. En aðalerindið að Hól-
um var að reyna að komast í
tæri við anda staðarins þegar
þar var rekinn latínuskóli á
18. öldinni.
— Ég gerði smákönnun við
grunn skólans, sagði Margit,
og greinilegt var að enn er
sitthvað á sveimi frá þeirri tíð
þegar skólapiltar þar lögðu
stund á svartagaldur. Til allr-
ar hamingju sá ég ekkert,
enda ekki gott að vita hvað
þar var á ferð.
Nú, eftir að við höfðum
skoðað okkur um á þessum
stöðum fórum við til Akur-
eyrar til að ná flugvél suður.
Fleira markvert bar ekki við
í þessari ferð. Þoka var á Ól-
afsfjarðarmúla þegar við fór-
um þar um, þannig að við
misstum af því að sjá þver-
hnípt bjargið ofan frá vegin-
um. Það var kannski eins
gott, manni er ekki alltaf hollt
að sjá þær hættur sem á leið
manns kunna að verða.