Pressan - 06.09.1990, Blaðsíða 16

16
Fimmtudagur 61 sept. 1990
BLAÐAMAÐUR PRESSUNNAR TALAÐI VIÐ SÍGAUNA í SUÐUR-FRAKKLANDI
Mjög margir hafa gert sér þá hugmynd
um sígauna að þeir séu þjófóttir, fátækir
og giysgjarnir og láta þar við sitja. Pessi
ímynd sígaunans er dæmigerð fyrir for-
dóma gagnvart minnihlutahópum. Vissu-
lega virðist ævi sígaunans ömurleg en
þegár nánar er að gáð kemur margt skrýt-
ið í ljós. Blaðamaður PRESSUNNAR náði
tali afnokkrum þeirra í Suður-Frakklandi
fyrir skömmu.
GREIN OG MYNDIR EFTIR GUÐRÚNU FINNBOGADÓTTUR
„Ég er heimspekingur,"
segir Romano Martinez
sígaunahöfðingi, þar sem
hann situr makindalega fyrir
utan hjólhýsið sitt. „Mér
finnst gott að sitja og hugsa
og það get ég leyft mér vegna
þess að ég hef alltaf átt svo
góðar konur," bætir hann við
og horfir á konu númer þrjú,
iistakonuna Vivnu Moffat
sem situr í dyrum hjólhýsis-
ins, þar sem hún málar fín-
gerðar myndir á steina og
spáir í lófa til þess að drýgja
tekjur heimilisins. Vivna, sem
er með mikið eldrautt hár,
segist vera ættuð frá Irlandi
en fædd í Edinborg. Flakkið
hefur borið hana niður að
Miðjarðarhafinu, til smá-
bæjar skammt vestan við
Marseilles sem heitir Saint-
es-Maries-de-la Mer. Það er
svo mikil helgi á þessum bæ
á meðal sígauna að helst er
hægt að líkja henni við helg-
ina á Mekka hjá múhameðs-
trúarmönnum. Þeir hópast
þangað víðsvegar að úr
heiminum 24. og 25. maí ár
hvert. í ævafornri kirkju
þorpsins er geymt líkneski
Svörtu-Söru, verndardýrl-
ings sígauna.
Á flakki í Benzum
Helgisagan segir að hún
hafi verið þjónustustúlka
þeirra Maríu Jakobeu og
Maríu Salóme og komið
með þeim frá Landinu helga
snemma á fyrstu öld e.Kr. Um
miðjan maímánuð á ári
hverju fjölgar skyndilega
hjólhýsum á þjóðvegunum
við borgirnar í grennd við
bæinn — Arles, Marseilles,
Nimes og Avignon. Þetta
eru stór hjólhýsi og oftast
dregin af bifreiðum af gerð-
inni Mercedes Benz eða
BMW. Út um gluggana á
þessum glæsikerrum gægjast
andlit sem búast mætti frem-
ur við að hitta fyrir á farand-
tívolíum ogmörkuðum, enda
eru margir farþeganna að
koma frá slíkum stöðum.
Þetta er sólbrennt og dökk-
eygt fólk, konurnar skraut-
lega búnar og hlaðnar glingri
en karlarnir margir hverjir
með myndarlegt yfirskegg. Á
því sést að þeir eru af kyn-
þætti Manúsa. því sígaunar
skiptast í fjóra allólíka hópa
sem löngum hafa eldað grátt
silfur sín á milli, enda þótt
ókunnugum kunni fljótt á lit-
ið að virðast þeir allir eins.
Síga unaþjóðir
Tveir þeirra eru hinir fyrr-
nefndu Manúsar og frændur
þeirra Sintar. Þeir hafa aðal-
lega haldið sig í Sviss og
Þýskalandi og bera oft
germönsk nöfn. Þeir eru
miklir tónlistarmenn og það
er úr þeirra hópi sem koma
hinir miklu fiðlusnillingar síg-
aunahljómsveitanna. Það er
auðvelt að þekkja Rómana
því konurnar af þessum kyn-
þætti klæðast síðum marglit-
um pilsum og binda klút um
hárið ef þær eru giftar. Róm-
en búa á öskuhaugum
Sígaunabaróninn með gullljóniö um hálsinn.
anar halda fastast allra síg-
auna við forna siði og venjur,
sem eiga rætur í uppruna
þeirra á Norður-Indlandi,
og einnig tunguna róm-
anesku sem er skyld san- .
skrít. Þeir eru nú dreifðir um
allar jarðir, allt frá Kanada til
Suður-Afríku.
Fjórði kynþátturinn er Gít-
anar, sem eru langfjölmenn-
astir á slóðum Svörtu-Söru,
því þeir búa flestir á Spáni og
í Suður-Frakklandi. Þeir
kalla sig sjálfir Katalóna eða
Andalúsíumenn, eftir því
hvar, á Spáni þeir halda sig
helst. Af Gítanakyni eru fræg-
ir nautabanar, flamenco-
dansarar og gítarleikarar eins
og Manitas de Plata.
Nefið skorið af
ótrúum
eiginkonum
Þegar Vivna Moffat er
spurð hvort ekki sé erfitt að
búa í hjólhýsi allt árið um
kring og ala þar upp börn
svarar hún bara að það sé
alltaf erfitt að berjast fyrir
frelsi sínu. „Það er alltaf erf-
itt,“ segir hún, „hvort sem
maður er förumaður eða
heimilisfastur einhvers stað-
ar.“ Það er vísast að Vivnu
gangi ekki sem best í frelsis-
baráttunni gegn eiginmanni
sínum Romano, sem virðist
hafa töglin og hagldirnar hjá
þessari litlu sígaunafjöl-
skyldu. í því efni hefur víst lít-
ið breyst á undanförnum öld-
um og kvennabaráttan lítið
komið við sögu. Það er þó
hætt að refsa ótrúum eigin-
konum og kærustum með því
að skera af þeim nef eða eyra.
En í þessum efnum ríkti líka
nokkurt jafnvægi, því karl-
mönnum sem héldu framhjá
var refsað með því að brjóta
á þeim hné eða olnboga.
Börnin byrja
snemma að reykja
Sígaunafjölskyldur eru
barnmargar. Það er algengt
að hjón eigi 8—10 börn en
barnadauðinn er mikill og oft
eru það ekki fleiri en 2—3
sem ná tíu ára aldri. Þau byrja
iðulega að reykja og drekka
kornung en samt er krabba-
mein ekki algengt banamein
á meðal sígauna, að sögn
þeirra sem þykjast til þekkja,
því engar hagskýrslur eru til
um fólk sem hvergi á lög-
heimili. „Ég gæti ekki hugsað
mér að búa í húsi,“ segir
Vivna. „Mér fyndist ég vera í
fangelsi. En við verðum að
berjast fyrir tilveru okkar
sem förumenn. Allt er gert til
að hefta okkur. Nú verðum
við að eignast börnin á
sjúkrahúsi, áður skipti eng-
inn sér af því. Sama máli
gegnir um dauðann, við
verðum að láta grafa okkur í
kirkjugarði en áður var tekin
gröf á næsta engi við áning-
arstaðinn. Þeir krækja alltaf í
mann klónum, fyrr eða síð-
ar“.
eins heppnir og þau. Rétt ut-
an við bæjarmörkin, á milli
kirkjugarðsins og ruslahaug-
anna, búa sígaunar sem öðru-
vísi er ástatt um. Þar hafa um
það bil 150 sígaunar fengið
úthlutað svæði af bæjaryfir-
völdum, en þau eru sam-
kvæmt lögum skyldug til
þess að finna sígaunum stað
fyrir hjólhýsi sín og verða
ruslahaugarnir oftast fyrir
valinu. „Þeir setja okkur nið-
ur hér, til þess að hrekja okk-
ur burt," segir Nicole, góðleg
og virðuleg kona um fimm-
tugt, klædd litskrúðugum
pilsum Rómana. Nicole geng-
ur undir nafninu Drottning
sígaunanna og ber það nafn
með rentu. „En þeim skal
ekki verða kápan úr því
klæðinu," segir hún. „Ég hef
barist við þá í tuttugu ár og
skal aldrei gefast upp. Við
> |
Hinn ömurlegi veruleíki sígaunanna á ruslahaugunum.
Romano og Vivna lifa góðu
lífi á myndlist hennar og spá-
dómum, og gítarleik og söng
sonar þeirra, tíu ára. Þegar
kvöldar halda þau inn í bæ-
inn og koma sér fyrir á litlu
torgi við ströndina. Vivna sel-
ur litlu máluðu steinana sína
og drengurinn syngur en
heimilisfaðirinn situr hjá og
reykir og horfir á þau með
velþóknum, enda tryggja þau
honum áhyggjulaust líf. Túr-
istarnir sem spóka sig í hlýrri
nóttinni við Miðjarðarhafið
eru örlátir á fé, enda nýbúnir
að fylla magann með góm-
sætum skeldýraréttum og
vínum héraðsins.
Hörð lífsbarátta
sígauna
Það eru ekki allir sígaunar
höfum boðist til að borga
leigu fyrir þann skika sem við
þurfum fyrir vagnana, en
okkur er alltaf neitað."
Það er ekki að efa að Nicole
og ættmenn hennar gætu
borgað fyrir sig, því á þessu
litla svæði mátti telja sex
Mercedes Benz- og þrjár
BMW-bifreiðir á meðan á
samtalinu við sígaunadrottn-
inguna stóð. Þær stungu und-
arlega í stúf við umhverfið og
eigendurna, tötralega
klædda og kolkrímótta í
framan. En hverni'g á að fara
að því að halda sjálfum sér og
fötum sínum hreinum þegar
150 manneskjur eru um einn
vatnshana sem Steíidur á
óþverrahaug sem spikfeitar
rottur spígspora um? Innan-
stokks í vagninum hennar
Nicole er þó allt tandurhreint
i
i
i
og snurfusað. Allir fara úr
skónum áður en stigið er inn
í vagninn sem er eins og
hreiður, fóðraður með alls
kyns teppum í hólf og gólf.
Hún eldar matinn á borði fyr-
ir utan vagninn og matast
þar.
Grafnir í
fjöldagröfum
„Ég hef komið hingað á
hverju vori í tuttugu ár, um
það leyti sem helgigangan fer
fram, og er hér fram á haust,"
segir hún. „Maðurinn minn
er grafinn í kirkjugarðinum
hérna við hliðina á okkur. Ég
fékk hann grafinn hér eftir
sex mánaða deilur við bæjar-
yfirvöldin. Þeir vildu setja
hann í fjöldagröf, eins og þeir
eru vanir að gera við okkur
sígauna, vegna þess að við
eigum ekkert lögheimili. Eft-
ir fimm ár eru beinin grafin
upp og þeim hent. Eg er
franskur ríkisborgari og ég
skrifaði forseta lýðveldisins.
Þá fékk ég grafreit fyrir
manninn minn og við feng-
um úthlutað þessu svæði.
Þeir eru hræddir við mig
vegna þess að ég kann að
lesa og skrifa, sem því miður
fáir sígauneu- kunna."
Sígaunabarónar og
milljónamæringar
Það var engu líkara en hinn
frægi sígaunasími hefði farið
í gang þegar kvisaðist að
blaðamaður væri að snuðra á
svæðinu, því skömmu eftir að
Nicole var kvödd var sem
tveir stæðilegir sígaunar
spryttu upp úr jörðinni við
hlið blaðamanns PRESS-
UNNAR sem var að hvíla lúin
bein á einu af kaffihúsum
þorpsins. Annar þeirra, með
stórar gullkeðjur dinglandi á
loðinni bringunni, kynnti sig
sem Latscho, mesta djass-
gítarista Frakklands og þótt
víðar væri leitað. Hann sagð-
ist vera arftaki hins fræga
Djangos Reinhardt og hafa
alist upp hjá honum og lært
list sína af honum. Hann
sagðist leika á lúxushótelum
héraðsins yfir sumartímann
en á veturna ræki hann næt-
urklúbbinn L’Etoile Tzigane
í París og væri milljónamær-
ingur. Hann ætlaði samt aldr-
ei að setjast að í húsi en hjól-
hýsið hans væri dregið af bíl
af gerðinni Lincoln Contin-
ental. Nú hefði hann skropp-
ið í heimsókn til frænda síns
af Sinti-ættbálki, en sjálfur
væri hann Manúsi eins og sjá
mætti af hinu glæsilega yfir-
skeggi. — Frændinn tók af sér
gullkeðjuna sem hann bar
um hálsinn svo hægt væri að
vega hana í höndunum og
hún var svo sannarlega ekki
léttvæg fundin. Það var eins
og þeir félagar vildu segja:
Þið sjáið að það eru ekki allir
sígaunar aumingjar á ösku-
haugum! Það eru líka til
menn eins og við sem eiga
kost á öllum heimsins gæð-
um, en hafa valið sér hlut-
skipti förumannsins, vegna
þess að það er betra.
En það kom í ljós að Lat-
scho og frændi hans voru
hvorugir læsir eða skrifandi.
Kannski er það fyrst og
fremst menntunarskorturinn
sem er hinn ömurlegi veru-
leiki sígaunans, enn ömur-
legri en vistin á öskuhaugun-
um, þótt viðurstyggileg sé.