Pressan - 18.04.1991, Page 25

25
LISTAPOSTURINN
Manneskjan og tón-
skáldið Jón Leifs
Hilmar Oddsson og Hjálmar H. Ragnarsson í viötali um kvikmynd
byggöa á ævi Jóns Leifs
,,Myndin uerður ákveöin
staðfesting á þeim áhuga sem
Jón Leifs hefur vakið að und-
anförnu þó að það sé ekki■
megintilgangurinn. Líf hans
var margbreytilegt og merki-
legt fyrir margar sakirþ segir
Hjálmar H. Ragnarsson tón-
skáld, en hann og Hilmar
Oddsson kvikmyndageröar-
maður hafa lokið að mestu
við handrit byggt á lífi og
starfi tónskáldsins Jóns Leifs
og munu tökur hefjast bráð-
lega. Um er að rœða leikna
sjónvarpsmynd í fullri lengd
og munu tökur fara fram í
Þýskalandi, Svíþjóð og á ís-
landi.
„Eg hóf mínar rannsóknir
á Jóni Leifs 1978," segir
Hjálmar. „Þœr rannsóknir
beindust einkum að tónlist
hans en hann var þá hvorki
leikinn né heldur til umrœðu
í tónlistarheiminum og hafði
ekki verið um langa hríð. Ég
skrifaði st'ðan meistaraprófs-
ritgerð frá Cornell-háskólan-
um sem innihélt ágrip af œvi
Jóns og greiningu á nokkrum
tónverka hans. Ég held að
mér sé óhœtt að segja að með
þessari ritgerð hafi mér tekist
að vekja áhuga á Jóni bœði
hér heima og erlendis og sá
áhugi hratt skriðunni afstað."
„Við Hjálmar hittumst í
Miinchen árið 1980," segir
Hilmar Oddsson. „Ég var þar
við nám í kvikmyndagerð og
það má segja að fyrsti vísir-
inn að þessu samstarfi okkar
Hjálmars hafi verið á krá en
þar lét hann þau óábyrgu orð
„Ég bauð Hjálmari
hlutverk fyrir
kurteisissakir sem
hann var svo vænn
að afþakka."
falla að Jón Leifs gæti orðið
það sama fyrir íslendinga og
Sibelius er fyrir Finnana og
Grieg fyrir Norðmenn. Þá
varð ekki aftur snúið.
Ég var þó ekki alveg
ókunnugur Jóni Leifs því ég
kynntist lítillega syni hans
Leifi þegar ég var strákur og
hafði heyrt brot af tónlist
hans. Þessi vitneskja var
ákaflega lítil en hún megnaði
að kveikja hjá mér áhuga á
að vita meira.
Fyrir tveimur árum fórum
við að tala okkur saman en
við fengum handritastyrk
fyrir einu og hálfu ári og þá
hófst vinnan fyrir alvöru.
Þessi samvinna okkar Hjálm-
ars við handritagerðina er
einstök og mjög ólík því sem
ég hef áður átt að venjast. Ég
hlustaði á þá tónlist Jóns sem
ég komst yfir og hellti mér út
í lestur en það er gífurlega
mikið af rituðu máli sem ligg-
ur eftir Jón auk greina um
hann og viðtala við hann.“
„Við lukum síðan við fyrstu
gerð handritsins um síðustu
jól,“ segir Hjálmar. „Aður
fengum við Nýja bíó og Sjón-
varpið til liðs við okkur og
Nýja bíó fékk síðan styrk úr
kvikmyndasjóði til að hrinda
verkinu af stað.“
„Þá hófst undirbúnings-
vinnan fyrir alvöru," segir
Hilmar. Og við erum núna ný-
komnir heim úr ferðalagi þar
sem við þræddum slóðir Jóns
ásamt tökumanni Guðmundi
Kristjánssyni. Sú ferð hófst í
Þýskalandi þar sem Jón var
búsettur frá árinu 1916 og
fram til 1944. Það var mikiil
innblástur að berja þessa
staði augum þar sem Jón bjó
og mikilsverðustu atburðir
lífs hans áttu sér stað. Jón var
búsettur þar sem áður var
Austur-Þýskaland, í bænum
Rehbrucke í hverfinu Berg-
holzt."
Það hlýtur að vera heppi-
legt að þessir staðir tilheyrðu
Austur-Þýskalandi til að fá
allt í sem upprunalegastri
mynd?
„Já,“ segir Hilmar. ,,Að-
stæður hefðu líkast til verið
aðrar ef við hefðum verið
tveimur árum seinna á ferð-
inni. Það hefði verið vægast
sagt óþægilegt ef búið hefði
verið að malbika yfir allt
saman." „Við fundum húsið
þar sem hann bjó,“ segir
Hjálmar. „Tréhús með stórum
garði en því miður hefur við-
hald allt verið mjög takmark-
að. Borgarstjórinn tók á móti
okkur í húsinu en hann sýndi
þessu öllu mikinn áhuga.
Bergholzt var áður fyrr hverfi
ríkra en borgarstjórinn vill
byggja þar upp nýtt hverfi
með áherslu á varðveislu
sögulegra minja. Hann vill fá
stuðning íslendinga til að
endurbyggja húsið og gera að
listamannaíbúð fyrir íslenska
listamenn." „Það er allt eins
líklegt að húsið fari undir
jarðýtu ef ekkert verður gert
fljótlega af íslands hálfu," seg-
ir Hilmar. „Málið er þannig
vaxið að fjölskylda í Vest-
ur-Þýskalandi hefur gert
kröfu í húsið og byggir þá
kröfu á ættartengslum við
íbúa hússins frá því fyrir stríð.
Við höfum notið skilnings
utanríkisráðuneytisins í
þessu máli og konsúllinn í
Berlín og fulltrúi sendiráðsins
í Bonn hafa gert sér ferð til að
skoða húsið. Við erum því
bjartsýnir. Nái þetta fram að
ganga verður það ómetan-
legt fyrir Islendinga."
„Leið okkar lá einnig til
Leipzig þangað sem Jón hélt
til náms við Tónlistarháskól-
ann,“ segir Hjálmar. „Hann
var aðeins 17 ára gamall er
hann kom þangað ásamt Páli
ísólfssyni er þá var einnig í
námi við Tónlistarháskólann
í Leipzig. Jón bjó á mörgum
stöðum í borginni þessi fimm
eða sex ár er hann nam við
skólann. í leit okkar að þeim
urðum við að styðjast við
kort frá 1920 en götumerk-
ingum og nöfnum hefur víð-
ast hvar verið breytt.
Margir þessara staða hafa
eyðilagst í loftárásum. En
okkur til mikillar gleði stend-
ur Tónlistarháskólinn því sem
næst í upprunalegri mynd og
Tómasarkirkjan þar sem Páll
ísólfsson var aðstoðarorgan-
isti. Og allir þessir staðir þar
sem tökur munu fara fram
eru svo til óskemmdir af vest-
rænum áhrifum og það er
mikils virði.
Jón giftist gyðingastúlk-
unni Annie Riethof sama ár
og hann lauk prófi og með
henni eignaðist hann tvær
dætur. Hann var þrígiftur en
Jón Leifs
eftirlifandi eiginkona hans er
frú Þorbjörg Leifs. í febrúar
1944 flýðu Annie og Jón frá
Þýskalandi til Svíþjóðar þar
sem margir örlagaríkustu at-
burðirnir í lífi Jóns áttu sér
stað. Foreldrar Annie höfðu
þá nokkrum árum áður orðið
fórnarlömb gyðingaofsókna
og var móðir hennar myrt í
fangabúðum nasista."
Það liggur þá beint við að
spyrja um orsakirnar fyrir
þeim nasistastimpli sem Jón
Leifs fékk á sig?
„Jón Leifs var þjóðernis-
sinni en sú þjóðernisstefna
byggðist á frelsi smáþjóða til
eigin menningar og reisnar.
Hann var alinn upp í fjand-
skap gagnvart Dönum og ís-
land var honum heilagt. Þessi
þjóðernisstefna var ekki á
skjön við margar hræringar í
Þýskalandi á þessum tíma en
því er ekki að leyna að Jón
hafði ímugust á heimsvalda-
og öfgastefnu hverskonar
hvaða nafni sem hún nefnd-
ist. Á þessum tíma var mjög
auðveit að stimpla þá nasista
sem ekki beittu sér beinlínis
gegn nasismanum en Jón átti
engra kosta völ. Eiginkona
Jóns og dætur voru gyðinga-
ættar og það þarf ekki mikil
heilabrot til að ímynda sér að
hans markmið hafi einkum
beinst að því að vernda þær.
Hann var því ekki í neinni að-
stöðu til að beita sér gegn
nasismanum á þessum tíma.
Jón vann aldrei fyrir nasista
né gekk erinda þeirra. Allur
slíkur söguburður er úr lausu
lofti gripinn."
Er búið að ganga frá ráðn-
ingu leikara í hlutverkin?
„Nei, það er verið að ganga
frá því þessa dagana," segir
Hilmar. „Þau mál eru enn á
mjög viðkvæmu stigi og því
ekki hægt að nefna nein
nöfn.“
Þið hafið ekki hugsað ykk-
ur tónskáld í aðalhlutverkið?
(segir blaðakona og horfir að-
dáunarfull á konunglegt nef-
ið á Hjálmari)
„Nei, en ég bauð Hjálmari
hlutverk fyrir kurteississakir
sem hann var svo vænn að af-
þakka,“ segir Hilmar glott-
andi.
Nú mun tónlist Jóns spila
stóran þátt í myndinni?
„Að sjálfsögðu," segir
Hjálmar. „Tónlist Jóns er
straumur út af fyrir sig. Hún
er ekki lík neinni annarri tón-
list hvorki íslenskri né er-
lendri. Tónmálið er einfait en
að sama skapi frumlegt. Fólk
þarf ekki að heyra nema ör-
fáa tóna úr tónlist hans til að
þekkja til höfundarins.
Mörg stór verk Jóns hafa
ekki enn verið flutt opinber-
lega og til þess að það verði
þarf að sameina marga
krafta."
„Eddurnar," grípur Hilmar
fram í „eru eins konar Nifl-
ungahringur Jóns. Verkið
hefur hinsvegar aldrei verið
flutt opinberlega og ef við
ætlum ekki að missa frum-
kvæðið verðum við að hafa
hraðan á. Það er bæði lélegt
og skammarlegt ef íslending-
ar verða ekki fremstir í flokki
að veita Jóni þann sess sem
honum ber í heimi tónlistar."
„Það er von okkar,“ segir
Hjálmar, „að þessi mynd
verði ekki aðeins saga Jóns
Leifs heldur einhverslags
samnefnari fyrir þau átök
sem endurspeglast í öllum
stórum listamönnum. Jón
hlaut aldrei meðbyr sem lista-
maður. Það er eins og allir at-
burðir heimssögulegir og í
einkalífinu hafi hjálpast að
við að leggja steina í götu
manneskjunnar og tón-
skáldsins Jóns Leifs,“ sagði
Hjálmar að lokum.
Dræm aösókn ad Pétri Gaut
Mjög drœm aðsókn hefur
verið að leikritinu Pétri Gaut
í Þjóðleikhúsinu. Þeir sem
œtla sér að sjá leikritið œttu .
því að hafa hraðan á.
íslenskukennarar hafa far-
ið þess á leit við Þjóðleikhús-
ið að sýningin verði tekin upp
að hausti en áhugi er fyrir
skólasýningum. Olíklegt er
að orðið verði við þeirri ósk
sökum þess hversu sýningin
er dýr og viðamikil.
Á fimmta tug leikara og
hljóðfæraleikara taka þátt í
sýningunni en ekkert norskt
leikrit hefur verið sýnt eins
oft og víða og þetta meistara-
verk Ibsens. Leikritið er í
nýrri leikgerð Þórhildar Þor-
leifsdóttur leikstjóra og Sigur-
jóns Jóhannssonar leik-
myndateiknara og Hjálmar
H. Ragnarsson semur tónlist-
Sífellt fleiri listamenn hafa í
gegnum tíðina spreytt sig á
túlkun þessa margbrotna
listaverks enda virðast túlk-
unarmöguleikarnir nær
óþrjótandi.
Rigoletto
á myndbandi
Um síðustu helgi var
lokasýning á óperunni
Rigoletto. Mikil aðsókn
var að óperunni og fengu
þau Sigrún Hjálmtýsdótt-
ir og Costas Paskalis ein-
róma lof fyrir túlkun sína
á Gildu og Rigoletto. Þeir
sem ekki áttu heiman-
gengt í óperuna geta nú
von bráðar keypt sér
myndbandsspólu en loka-
sýningin var tekin upp á
band.
í-.í-