Pressan - 23.04.1992, Blaðsíða 22

22
FIMMTUDAGUR PRESSAN 23. APRÍL 1992
E R L E N T
Kalkútta
við
Hudson-
fljót
New York-borg verður sífellt hrör-
legri, vandamálin óskaplegri og
þorri íbúanna vill helst forða sér
þaðan burt.
Næstum ein milljón íbúa
þiggur félagslega aðstoð. Hálf
milljón eiturlyfjaneytenda.
Hundrað þúsund heimilislaus-
ir. Hundrað og fimmtíu þús-
und eyðnisýktir. Sex til sjö
morð á dag. í sumum borgar-
hverfum hafa ungir karlmenn
álíka miklar lífslíkur og jafn-
aldrar þeirra í Bangladesh.
Þetta eru svosem ekki nýjar
fréttir. En við þær bætist að stór
hluti borgarbúa vill helst komast
burt. Þeir hafa ekki lengur þolin-
mæði til að bíða eftir því að
eyða ævikvöldinu í New York
og ungt fólk vill ekki ala upp
bömin sín þar. Stórfyrirtæki hafa
líka forðað sér úr bænum. Á átt-
unda áratugnum höfðu fimmtán
af þrjátíu stærstu fyrirtækjum
Bandaríkjanna höfuðstöðvar súi-
ar í New York. Nú em þau að-
eins tvö. Kapítalistar hafa flúið
umferðaröngþveitið, kjaftfora
leigubílsstjóra og hinn eilífa ugg
að verða fyrir barðinu á árásar-
mönnum.
Glæpir em ekki eingöngu
bundnir við skuggahverfi, maður
Kapítalistar hafa flúiö umferðaröngþveitiö.
borgin skáni, heldur telja þeir
nokkuð víst að ástandið híjóti
enn að versna.
Samkvæmt nýjum skoðana-
könnunum vonast 60 prósent
íbúa á New York-svæðinu til að
geta skapað sér ný heimili innan
fimm ára, utan borgarinnar. í
hverfum þar sem hvítir búa nær
eingöngu er hlutfallið hærra, um
75 prósent vilja komast burt. Þeir
óttast að dagblaðið New York
Times kunni að hafa haft rétt fyr-
ir sér þegar það spáði að hér væri
í burðarliðnum „ný Kalkútta".
Það orð fer af íbúum New
York að þeir séu eitthvert harðn-
aðasta stórborgarfólk í heimin-
um. Þeir em ekki frægir fyrir að
vera neitt tiltakanlega bjartsýnir,
heldur þykir hinn dæmigerði
New York-búi hálfgert mein-
hom sem er síkvartandi yfir því
að allt sé að fara í hundana.
En hefur hann kannski meiri
ástæðu til þess nú en endranær?
STÓRK APÍT ALISTAR
LEGGJA Á FLÓTTA
Fyrir þá sem eiga peninga hef-
ur New York ennþá ótalmargt að
bjóða. Hún er menningarháborg
Bandaríkjanna. Þar em bestu
leikhúsin, bestu dansflokkamir,
stórkostlegt ópemhús, ein besta
sinfóníuhljómsveit í heimi, veit-
ingahús af öllum stærðum og
gerðum. Það er hægt að njóta
lífsins og gera það með vissum
glæsibrag. En samt er útbreitt
viðhorf að gamalt fólk vill ekki
getur eins átt von á því að verða
fyrir árás í fínheitunum á Park
Ávenue. David Dinkins borgar-
stjóri, sem hefur verið við stjóm-
völinn í þrjú ár, hefur lofað að
auka öryggi íbúanna með því að
efla löggæslu. En það er víst að
ekki em til nægir peningar til að
ráða allan þann fjölda lögreglu-
manna sem New York-búar telja
aðþurfi.
I Bandaríkjunum er að vissu
leyti hægt að mæla lífshamingju
í fasteignaverði. Fasteignaverð í
New York hefur farið hríðlækk-
andi síðustu árin. Ibúð í góðu
hverfi á Upper Westside gat
kostað rúmar 20 milljónir króna
fyrir fáeinum ámm. Nú væri
jafnvel hægt að kaupa hana fyrir
vel innan við 15 milljónir.
Wall Street heldur þó enn sín-
um hlut, svona nokkum veginn.
í hmninu í október 1987 missm
um 50 þúsund manns vinnuna.
Síðan þá hefur komist á ákveðið
jafnvægi. Stóm verðbréfafyrir-
tækin högnuðust vel í fyrra. Og
veitingahús sem nýríkir verð-
bréfasalar stunda blómstra á nýj-
anleik.
ALLT DRABBAST NIÐUR
Að ýmsu leyti er ástandið þó
enn verra í sumum öðmm borg-
um. Morðtíðni er mun lægri í
New York en til dæmis í höfuð-
borginni Washington. Enda em
það kannski ekki síður skattamir
en ofbeldi á götunum, sem valda
því að efnað fólk vill komast
Innviöir borgarinnar veröa hrörlegri og þess minni veröur löngun hinna efnameiri til aö eiga þar búsetu,
burt úr borginni. Útsvar er þar að
meðaltali tvöfalt hærra en í
öðrum bandarískum borgum.
Um 200 þúsund störf hafa
verið lögð niður á síðustu fjómm
ámm. Á næstu þremur árum er
talið líklegt að við bætist annar
eins fjöldi. Aukið atvinnuleysi
þýðir minni skatttekjur fyrir
borgina, en um leið aukin út-
gjöld til félagsmála. Það þýðir
aftur minna fé til að gera mann-
virki og bæta ástandið í umferð-
inni. Innviðir borgarinnar verða
hrörlegri og þess minni verður
löngun hinna efnameiri til að
eiga þar búsetu.
New York-borg þarf semsagt
að spara og skera niður. En það
er hægar sagt en gert. Allt borg-
arkerfið er svo fast í skorðum að
það er vandasamt að sjá hvar á
að byrja. Ekki bætir heldur úr
skák að verkalýðsfélög em mjög
sterk og verja hagsmuni sína
með kjafti og klóm. Á síðasta
áratug óx fjöldi borgarstarfs-
manna úr 190 þúsundum í 240
þúsund.
En á ýmsum stöðum er þó
hægt að kroppa í vandann. Til
dæmis hefur verið bent á að
slökkviliðsmenn á Manhattan
séu nákvæmlega jafhmargir og
1890, þegar borgin var að miklu
leyti úr timbri og tækjakostur fá-
tæklegur. Skólakerfið þykir lfka
fjarskalega óhagkvæmt. Þar ríkir
reyndar víða hálfgert neyðar-
ástand vegna ofbeldis, eiturlyfja-
neyslu og spillingar, en hver
nemandi kostar skattborgarana
milli 400 og 500 þúsund krónur
á ári. Það er tvöfalt meira en í
kaþólskum einkaskólum sem em
starlfæktir í borginni. Þar þykja
nemendur líka ná miklu betri
árangri, en talið er að um þriðj-
ungur nemenda í opinberum
skólum kunni tæpast að lesa og
skrifa.
En vandinn er sá að verkalýðs-
félögunum er oftast að mæta þeg-
ar ráðist er í hagræðingu sem
kann að kosta fólk vinnuna. Dav-
id Dinkins borgarstjóri hyggst ná
endurkjöri 1993. En það getur
hann varla án þess að njóta stuðn-
ings hinna voldugu verkalýðsfor-
ingja sem stjóma stéttarfélögum
opinberra starfsmanna.
HER ATVINNU- OG
HEIMILISLAUSRA
Sá sem kemur í fyrsta sinn til
New York verður óþyrmilega
var við fjölda heimilislauss fólks
sem eigrar um götumar, sefur í
pappakössum úti á berangri og
gramsar í öskutunnum eftir nær-
ingu. Þetta ber samt ekki vitni
um að New York-búar séu neitt
sérstaklega harðbrjósta fólk.
Þvert á móti er hvergi í Banda-
ríkjunum veitt meira fé í félags-
lega aðstoð að höfðatölu en í
New York-fylki.
En þama er ákveðin þversögn.
Yfirvöld vilja aðstoða þá sem
verða undir í h'fsbaráttunni, þá
sem hafa ekkert þak yfir höfúð-
ið. En einmitt af þeim sökum
fjölgar þeim stöðugt sem eiga
ekkert heimili og hafa enga
vinnu. Tala atvinnuleysingja er
mun hærri en landsmeðaltal.
Þetta er smátt og smátt að
verða borginni ofviða. Og það er
lítils stuðnings að vænta frá
stjóminni í Washington. New
York hefur löngum verið eitt
helsta vígi demókrata og þar fara
þeir með völd. Repúblikanar
sem stjóma í Hvíta húsinu em
ekkert óðfúsir að leggja þeim lið.
ERU INNFLYTJENDUR
AÐ DREPA BORGINA?
Það er næsta víst að New
York er að ganga í gegnum erfitt
breytingaskeið og spuming
hvort borgin á sér viðreisnar von
í náinni framtíð. Hin hvíta og
stönduga millistétt er smátt og
smátt að verða að minnihluta
andspænis meirihluta efnaminna
fólks af svörtum og suður-amer-
ískum kynstofni. Straumur inn-
flytjenda til borgarinnar hefur
varla verið stríðari síðan í lok
fyrri heimsstyijaldarinnar. Fæst-
ir innflytjendanna eru af evr-
ópskum stofni.
Talið er að í borginni búi fólk
af um 150 ólíkum þjóðemum.
En samgangur milli þeirra er
minni en áður. Nýir innflytjend-
ur ffá Suður-Ameríku loka sig af
í sínum eigin hverfum, tala sitt
tungumál og sýna lítinn vilja til
að blandast inn í samfélagið,
sem fyrir vikið verður æ brota-
kenndara.
Óttinn við að verða uppvís að
kynþáttafordómum er þó slíkur
að um þetta er varla talað nema í
hálfum hljóðum. En kannanir
sýna að meirihluti hvítra íbúa tel-
ur að blökkumenn og Suður-
Ameríkufólk séu að ganga af
borginni dauðri og að innflytj-
endastefna yfirvalda eigi mikla
sök á ófremdarástandinu í borg-
inni.
Þó hefur New York löngum
verið talin sú stórborg í Banda-
ríkjunum þar sem kynþáttahat-
urs gætir hvað minnst. Það er þó
varla sú mynd sem blasir við í
götupressunni og sjónvarps-
stöðvunum í borginni. Þar verða
gríðarlegir uppslættir í hvert
skipti sem kastast í kekki milli
hvítra manna og þeldökkra. Þar
er líkt og í borginni geisi allsherj-
arstríð milli kynþátta. Sem er of-
mælt. En hinu er varla að leyna
að draumurinn um fjölþjóðlegt
samfélag, stórborg þar sem
margir ólíkir kynþættir lifa í sátt
og samlyndi, virðist langt í ffá að
rætast í New York.
HHH
Fjöldi heimilislauss fólks eigrar um göturnar, sefur í pappakössum og gramsar í öskutunnum.