Pressan - 06.08.1992, Blaðsíða 30

30
FIMMTUDAGUR PRESSAN 6.ÁGÚST1992
Þunglyndi er meðal
algengustu geðtruflana
hjá fullorðnum. Það
hefur svipaða tíðni
hérlendis og annars
staðar. 4 prósent
fullorðins fólks er
haldið þunglyndi á
hverjum tíma en talan
hækkar upp í 15-20
prósent þegar þung-
lyndislík einkenni eru
tekin inn í töluna og þá
er átt við þá sem finna
fyrir einhverjum þung-
lyndiseinkennum.
Lyíjameðferðir hafa
valdið því að flestir hafa
fengið bata síðustu
áratugi, en ekki nándar
nærri allir leita sér
meðferðar hjá
sérfræðingum.
„Mér finnst þetta vera eitthvað í
líkamanum — það er ekki auðvelt
að útskýra það en það er eitthvað í
líkamanum sem fer af stað og þá
er til dæmis bara erfitt að standa
og gera einföldustu hluti eins og
að elda mat. Á þeim tíma þegar
svona var komið með mig var
ekki annað hægt en leggjast fyrir.
Þegar ég dreif mig svo til læknis
gat ég hreinlega hvorki hugsað
mér að keyra né taka strætó eins
og ég var vön og það kom ekkert
annað til greina en að fara í leigu-
bfl. Svona er þetta“ segir ung ís-
lensk kona sem í mörg ár hefur lif-
að með þunglyndissjúkdómnum
og upplifað margra ára einangrun
Það eru ekki allir sem kjósa
lyfjameðferð og vilja hreinlega
vinna á depurð sinni sjálfir —
upp á eigin spýtur, með sínum
eigin leiðum. „Það eru ýmsar leið-
ir sem fólk getur valið sér en það
eru geðlæknar sem sinna lyfja-
meðferð", segir Eiríkur Örn Arn-
arson, sálfræðingur. „Hugræn
meðferð er aðferð sem menn geta
tileinkað sér til að vinna bug á
þunglyndi. Fólk getur hjálpað sér
að mildu leyti sjálft og það er mjög
vænleg leið. Með þessari meðferð
er meira byggt á einstaklingnum
sjálfum."
Hugræn meðferð gengur út á
læra að greina neikvæðar hugsan-
ir og færa þær til réttari og já-
kvæðari vegar.
„Það er vissulega hægt að að-
stoða fólk mikið með eða án lyfja.
En vænlegast hefur flestum þótt
að blanda þessu tvennu saman.
Þessi hugræna meðferð hefur hins
vegar skilað mjög góðum ár-
frá hefðbundinni tilveru.
Saga hennar er ekkert eins-
dæmi en um 4 prósent fullorðinna
er á hverjum tíma haldinn þyng-
lyndi. Það eru þó mun fleiri sem
finna til einhverra einkenna og við
þá viðmiðum verður talan fjórum
sinnum hærri. Meðferð við þung-
lyndi hefur hins vegar fleytt fram á
síðustu þremur áratugum og nú
er svo komið að 7 af hverjum 10
hljóta iækningu við fyrstu með-
ferð en fjöldi árangursríkra tilfella
hækkar allt upp í 90 prósent við
aðra tilraun. Er það helst notkun
geðlyfja sem valdið hafa þessum
stramhvörfum en þau eru þó í
flestum tilfellum notuð með sál-
angri.“ Eiríkur segir þunglynda
einstaklinga yfirleitt neikvæða og
hugsanir eru því að vissu leyti
bjagaðar. „Hugsunin er því oft
óraunhæf eða órökrétt þannig að
menn túika einföldustu hiuti á
rangan máta. Hugræn meðferð
gengur út á það að líta raunhæfara
á lífið og meta það þannig að nið-
urstaðan verður að sama marki
raunhæf."
En nú þykir sýnt að boðskipti
séu trufluð og virkar þá þessi hug-
ræna meðferð? „Það er margt
óvitað um þunglyndi. Lyfin miða
að því að koma ákveðnu jafnvægi
á efnasamsetningar heilans og
stundum ber það árangur. Það er
erfitt að rannsaka hvort þessi hug-
ræna meðferð komi jafnvægi á
starfsemina. Það er einnig mjög
erfitt að meta hvort er orsök og
hvort afleiðing. Hvort það eru
skert boðskipti sem valda þung-
lyndi eða hvort þunglyndið valdi
þessum skertu boðskiptum. Hug-
rænni meðhöndlun annarri. Kon-
um er hættara við að fá sjúkdóm-
inn er karlmönnum.
„Þegar manni líður svona illa
og finnst maður ekki geta starfað
og gert rétt verður maður mjög
svartsýnn og vonlaus. Með lyfjun-
um fer manni að líða betur og get-
ur farið að gera hlutina. Þá lítur
lífið allt öðru vísi út. Ef ekki hefði
verið fyrir lyfin þá hefði ég ekki
getað klárað skólann sem ég var í
og hefði ekki getað gert það sem
ég hef verið að gera síðan. Þau
gera það einfaldlega að verkum að
fólk getur verið bjartsýnna og því
gengur betur að fóta sig í lífinu. Ég
sá það aldrei fýrir á mínu versta
Hugræn meðferð gengur út á
að greina neikvæðar hugsanir
og setja jákvæðar f þeirra stað.
Nokkurs konar endurskoðun
hugans.
ræn meðferð virðist benda til þess
að við getum komið jafnvægi á
starfsemina án notkunar lyfja.“
Hvernig á fólk að haga sér?
„Vera eðlilegt og hvetja til dáða og
virkni. Megineinkenni þunglyndis
er óvirkni og það þarf að aðstoða
fólk úr þessu óvirka ástandi og
endurheimta fýrri orku. Menn
mega ekki hafa tíma til þess að
velta sér upp úr eigin annmörkum
og vanhæfni sem er í flestum til-
fellum alls ekki til staðar."
tímabili að ég ætti eftir að lifa því
lífi sem ég lifi í dag,“ segir viðmæl-
andi PRESSUNNAR, sem f dag
hefur fundið sér fullkomnlega
eðlilegan lífsmáta.
Margt óvitað um orsakir
Um orsakir þunglyndis er
margt óvitað. Það er hins vegar
vaxandi samstaða meðal lækna og
sérfræðinga um að ástæðuna fýrir
vanheilsu á borð við þunglyndi sé
að finna í truflaðri starfsemi
taugaboða í heilanum og megi
lækna hana með lyfjagjöf. Þó er
enn haldið fast í þá skoðun að sál-
ffæðilegir þættir og félagslegir hafi
mikil áhrif á birtingarmynd sjúk-
dómsins og stafar þunglyndi því
að öllum líkindum af mörgum
samverkandi þáttum. Sálræn
meðferð á borð við þá sem Freud
og hans lærisveinar þróuðu nýtur
því enn hylli bæði sjúklinga,
lækna og sálfræðinga og er það
mat manna að blanda af þessu
tvennu sé líklegasta leiðin til bata.
„Það er vitað að til staðar eru
viss ættartengsl en lítið er vitað
hvað veldur sjúkdómnum ná-
kvæmlega. Það er talað um al-
mennt þunglyndi þegar fólk finn-
ur til ýmissa þunlyndiseinkenna.
Þau geta komið fram undir ýms-
um kringumstæðum og ekki
nándar allir leita sér meðferðar,“
segir Halldór Kolbeinsson, læknir
við geðdeild Borgarspítalans. „Það
geta komið einkenni þunglyndis
við ýmsar kringumstæður til
dæmis við langvarandi sjúkdóma,
áföll eða eitthvað sem gerist og
hefur mikil áhrif á viðkomandi.
Því getur fylgt svartsýni og von-
leysi, kvíði og ýmis önnur ein-
kenni en vara í styttri tíma. Þegar
talað er um alvarlegt, sjúklegt
þunglyndi kemur þetta algerlega
upp úr þurru og einkennin eru
meira að magni til, alvarlegri og
vara miklu lengur og þama emm
við farin að tala um þunglyndis-
sjúkdóminn."
Það er á ýmsum stigum sem
þunglyndi birtist allt frá árstíða-
bundinni depurð og tímabundnu
fúllyndi til breytinga á geðslagi,
hugsun, líkamlegri starfsemi.
Hinn þunglyndi er dapur og gleði-
snauður og litar tilvem sína dökk-
um tónum. Hann er ffamtakslaus,
áhyggjufullur og neikvæður um
fortíð sína, nútíð og framtíð. Al-
gengar eru svefntruflanir, aukin
eða minnkuð matarlyst og lélegri
kyngeta. Hinn þunglyndi kvíðir
hinu óþekkta og þegar hann er
• Breyting á hugsun, til-
fmningu og framkomu. Flest
það sem gladdi áður hefur
gagnstæð áhrif og reynt er að
forðast allt sem veitir lífsnautn.
• Hugsar lítið eða ekkert
um útlitið.
• Aðgerðarleysi er áberandi
og hlédrægni einnig.
• I’ stað lífslöngunar eru
hugsanir um sjálfsvíg.
• Erfiður svefn. Ymist auk-
inn eða svefnleysi er viðvar-
andi.
• Minnkandi eða aukin
matarlyst. Sumir neyta matar í
óhófi og fitna mikið.
• Menn finna sig mjög van-
máttuga og aðrir hafa iðulega
betur í samanburði.
• Mikil sjálfsásökun um
eigin ófullkomnleika og finnur
til dapurleika og einmana-
kenndar.
• Á erfitt með að taka
ákvarðanir eða framfylgja
þeim.
• Stundum er drykkja eða
eiturlyfjaneysla einkenni.
• Rangt mat á aðstæðum
sem á sér oft uppsprettu í nei-
kvæðum hugsunum.
• Horfa með hryllingi til
æskuáranna en einnig til ffam-
tíðarinnar.
• Ekkert gengur upp.
• Neikvætt sjálfsmat.
0 Trúir því stöðugt að í of
mikið sé ráðist.
verulega langt niðri hefur hann
það á tilfinningunni að hann sé al-
gerlega hjálparvana. I því ástandi
koma yfir þunglynda sjálfsvígs-
hugleiðingar en yfir helmingur
þunglyndra reyna sjálfsvíg eða
hugleiða það og 10-15 prósent
láta verða af því.
Margir hugsa neikvætt um
lyfin
Geðlyfin hafa valdið byltingu í
lífi margra en það þarf að prófa sig
áfram til að finna réttu meðferð-
ina. Þegar sjúkdómurinn er kom-
inn af stað hafa rannsóknir sýnt
að viss truflun verður á boðefna-
keðju sem er nauðsynleg til að
flytja boð milli tauga á vissu svæði
heilans. „Geðlyfin hafa þau áhrif
að þau reyna að koma jafnvægi á
þessi boðefni aftur svo eðlileg
starfsemi komist á“ segir Halldór.
„Lyfin geta haff áhrif á þessi boð-
efni en það þarf fleira að koma til
því lyfin virka í besta falli frá 70
upp í 90 prósent — aldrei 100
prósent. En lyfin hjálpa vissulega
til að lækna þunglyndi og það þarf
oft að skipta þurfi oftar en einu
sinni um lyf til að finna það rétta.“
f þeim fáu tilfellum sem lyf virka
ekki eru notaðar raflækningar.
Geðdeyfðarlyf slá á þau ein-
kenni sem hinn þunglyndi finnur
fyrir og eyðir þeim algerlega í
besta falli. Brúnin lyftist og lífið
verður bjartara. „Það má líkja
þessu við einhvern sem er með
mígreni", segir viðmælandi okkar.
„Manneskjan verður mjög veik og
getur ekkert gert því hún er rúm-
liggjandi. Svo fær hún einhver lyf
við þessu og höfuðverkurinn
minnkar. Hann hverfur hins vegar
aldrei alveg. Þessi manneskja get-
ur svo haldið áfram að lifa sínu
daglega lífi og sinnt því sem hún
þarf að sinna. Það er þannig sem
þessi lyf virka líka. Þetta minnkar
bara það sem manni líður illa útaf.
Segjum sem svo að maður myndi
ekki taka lyfin þegar maður fer að
finna fýrir því að maður er að
verða veikur. Þá versnar þetta
bara og versnar. Það má líkja þvl
við snjóbolta sem rennur niður
hlíð. Hann vefur alltaf meira upp á
sig eftir því sem hann rennur
lengra niður hlíðina."