Vísir Sunnudagsblað - 05.04.1942, Blaðsíða 13

VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
13
Langt er frá að erindi þetta,
né kvæðið i heild, sé listaverk,
hvorki að máli (efni) né formi.
Það virðist vera flausturverk.
— Litum fyrst á formið.
Braghátturinn er forstigs-
stökk* 1 * * * * *). Hver lína hyrjar á léttu
stigi, en síðan skiptast á þungt
og létt stig. Svo vel fari á, eiga
þungu stigin ætíð að lenda á á-
herzluatkvæði. í 1., 3. og 7. ljóð-
línu lendir fyrsta þungstigið á
orðunum er og og, sem ekki eru
þess umkomin, að bera þunga
(áherzlu) og sama er um orðið
sem í 8. línu. En stærsti form-
gallinn er í byrjun 4. línu, þar
sem áherzlu-atkvæði fyrsta
orðsins (lifn-) verður forstig,
og því létt, og þó er ljóðstöfun
látin á því lenda, sem aldrei á
að vera i forstigi né öðru léttu
stigi; en þunginn kemur á end-
inguna -ar, sem í eðli sínu er
létt atkvæðl. — Formréttar eru
2., 5. og 6. lína.
I>á er að athuga málið (efnið).
í fyrstu línu ræðir um hvað
sé glatt sem fundur. Fundur er
ekki lífvera (persóna), er geð-
hrif geti liaft, gleði eða liryggð;
orðið glatt er því málvilla, í
stað gleðilegt, ánægjulegt. í 2.
linu ræðir aftur um gleði, er
skín á brá (hvað er svo glatt
(gleðilegt) eins og þá er gleðin
skin!). Sagt er um þann er
gleðst, að hann verði léttbrýnn,
en Ijósbrýnn heyrist aldrei sagt
um slikt. — í 8. línu virðist orð-
ið „að“ sett til að fylla atkvæða-
töluna, en liefir J)ar annars
enga þýðingu, nema til mállýta.
— Lofið um vínið (áfengið),
og áhrifin af nauln þess, í síðari
lduta visunnar, þótti ekki at-
hugavert á þcirri tíð, er kvæðið
var gert, og nokkuð lengi síðar.
Þessi áfengis-lofsöngur i hverju
samkvæmi, samhliða veitingum
]>ess, hefir vísl margan æsku-
mann glapið, orðið honum til
tjóns eða glötunar. Og nú, er
vísindalegar rannsóknir og hag-
fræðilegir útreikningar liafa
leitl í ljós hvert skaðræði og
þjóðarböl áfengisnautnin er,
ættu lofsöngvar um hana að
vera úreltir, og þar með að
syngja: „Hvað er svo glatt . .. .“
En J)ótt J)essi margsungna visa
liafi aldrei í góðu lagi verið og
sé nú orðin al-óhæf til sam-
kvæmissöngs óbreytt, mætti
klastra við hana, svo nothæf
gæti talizt enn um sinn nieðal
alsgáðra manna:
1) Aðal-ganglag skáldfáksins
er stökk, skeið og tölt, með for-
stigi eða án þess um hverja
gangtegund. *
Hvað léttir geð seni góðra vina
fundui
er gleðin örfar f jör og lyftir hrá?
Sem vors á tíma laufi skrýðist
lundur,
eins lifnar manns í huga kætin
þá.
Er ræður sýna sálarkjarna frjóa
og söngur fagur glæðir hjartans
yi.
J)á vissulega heztu blómin gróa
i hrjóstum þeim er geta fundið
til.
Hér er reynt að losast við
ljóðalýti gömlu vísunnar. Og í
stað Jiess að þar er áfengisnautn-
in látin vera aðal-gleðigjafi
samkvæmisins, er ])að hér vit-
urlegar ræður og fagur söngur,
sem er kjarni skemmtanarinn-
ar, og ætti það að vera vænlegra
til manngöfgunar.
Þannig verður að fara með
fjölda fornra Ijóða; færa þau
í nútíma búning („snúa“ þeim),
ella leggja þau á hilluna og
geyma sem aðra forngripi, Jjar
með taldir allir sáhnar, ungir
og gamlir, sem ortir eru hátt-
villt. — Skvldi næsta sálmabók
sýna skilning á Jiessu?
IV.
Vegna þess hve mjög almennt
skortir þekking á og tilfinning
fyrir því, hvers krefjast her til
þess, að mál og form ljóða sé
þeirri ræðutegund, ljóðmálinu,
hæfandi, er enn verið að dreifa
út meðal þjóðarinnar moldviðri
af svonefndum ljóðum, hlöðn-
um allskonar lýtum og göllum.
Enginn finnur að Jiessu, eða
bendir á gallana, og svo heldur
J)etta áfram að drepa úr fólkinu
tilfinninguna fyrir þvi, hvort
ljóð eru góð eða gölluð, lista-
verk eða klambr. Með harna-
bókum fullum af Ijóðum með
allskonar lýtum og göllum, er
ljóðasmekk barnanna þegar í
æsku spillt, eða um leið og þau
læra og syngja ljóðin. Enn eitt
átakanlegt dæmi um Jiað, hversu
í þessu efni er ástatt, er nýút-
komið ljóðakver, nefnt „Börnin
og jólin“-). Hafa tveir biskupar
dáðst að kveri þessu og mælt
með j)ví. — Höf er koha, sem
áreiðanlega vill innræta börnum
gott eitt. En hún er „barn sins
tíma“, og „fórnarlamb“ hins al-
menna smekkleysis á ljóðmál.
Er fjarri mér að álasa henni; og
biskuparnir taka af henni
2) Kver þetta tek eg til dæm-
is vegna Jiess að eg hefi Jiað við
hönd, og að það er nýtt og dáð
mjög af lcirkjuhöfðingjum vor-
um; en vel má vera að til séu
aðrar ljóðabækur engu lýta-
minni.
hnjask. Um Jiá er, vegna meiri
menntunar, furðulegra ljóða-
smekklevsið. En vegna með-
mæla Jæirra kvað kverið hafa
runnið út. (Gott ef það verður
ekki endurprentað!).
í kveri þessu eru um 20 söng-
lög og nokkrar þulur, allt með
guðræknis og siðgæðis blæ. En
öll söngljóðin (og eitt á káp-
unni, eftir annan hö(.) eru
meira og minna ljóðlýtum hlað-
in, flest bæði að máli og formi.
Er þar fjöldi af bragháttavillum,
nokkrar málvillur og málnauðg-
anir, viða ljóðstöfunarringl (h
í stað k), og auka-atkva:ðapeðr
jnikið, auk smærri ljóðlýta.
Yrði langt mál að tína upp dæm-
in, og verður að láta nægja
þetta: Tvö kvæðin, h'vort 10 er-
indi, fjórlína, eru látin hafa lag-
boðann: „Atburð sé ég anda
mínum nær“. Með þeim brag-
hætti er eitt erindið. (Þ. e.
,,trochæus“). Af hinum (1.9) er-
indunum eru 5 með hreinum
forstigshætti, en 14 eru sam-
hland af þessum háttum báðum.
Sé miðað við lagboða-háttinn,
eru 48 bragháttarvillur i Jiessum
19 erindum. Auk J)ess er J)ar m.
a. Jætta:
„1 litla stofu líta skulum við,
J)ar Ijómar allt í heimilisins
frið ....“
„Ljómar í frið“! Málvilla og
málnauðgun í sömu linu. — í
útvarps-barnatíma, sunnud.
21. des. 1941, las dómprófastur-
inn í Reykjavík ljóð Jietta, o. fl.
úr því kveri. Að kirkjuhöfðingj-
arnir halda J)essum stórgölluðu
ljóðum svo mjög fram sýnir, að
þeir finna ekkert athugavert
við þau i því efni. En samhliða
guðræknis og siðgæðis hvatn-
ingunni þar, er með þeim verið
að „gróðufsetja“ í sálum barn-
anna tilfinningarleysi fvrir öll-
um lökustu göllum á máli og
formi Ijóða.
\r.
Nokkur ljóðlýti, er minna
her á, skal nú sýna:
Áherzluskekkja, án háttvillu;
þungi lendir á léttu atkv.:
„Ástandið er ekki glæst.. . “ (-ið)
„Kling-ling hringja kleprarnir
. .. .“ (-ir)
„Ekkert hlé á leirburðe ....“
(-e).
I síðasta dæminu fer saman
áherzluvilla og málnauðgun.
Ofhljóðstöfun:
„Já heill og Zieiður, Halldór
okkar góður“
„Nú er horfið norðurland,
nú á ég /ivergi /ieima“.
I siðara dæminu einnig auka-
atkv. (ofstig).
Hljóðrofi, J)á er hljóðstafir
lenda í nástöðu i linutá, t. d.:
illa á, elli í, útsugu af, æfina átt.
Til að fá skýran framburð livers
hinna nástæðu hljóðstafa, t. d.
í söng, verður þvínær að slita
hljóðið.
Hljóðloði, er samhljóðendur
lenda i nástöðu, einkum í línutá,
t. d.: einum með, falleg gull,
sálar i’ó, öldin ný. I framburði
lenda samhljóðendurnir í
bendu, slásl saman, svo aðeins
annar heyrist (fallegull, sálaró).
Blísturshljóðaþröng er óþægi-
leg í söng (kveðandi). Hér er
dæmi:
Inna skréin átján nú (-án nú)
alda náir tíma,
ára tjáist sextug Sjú (st s xt s)
samin Jiá er ríma. (-er rím)
Hér er hljóðstafa nástaða í öll-
um hringhenduliðum, en J)að
sakar minna en í linutá. Sam-
liljóðenda náslaða er i 1. og 4.
línutá, en blísturshljóðaþröng í
3. línu.
Með visu Jiessari er „snúið“
ársetningarvísu úr rimu frá
1860, þar sem móti „nefna vér“
er rímað: „sextiger“. Þessi eini
galli vegur meira en öll lýtin á
vngri vísunni.
VI.
Laugardag 20/12 ’41 var
meðal útvarps-atriða, eitt hið
vinsælasta, sem útvarpið nú um
sinn liefir að bjóða: söngur
„Þjóðkórsins“, „Takið undir“.
Af ljóðum Jieim, er J)á voru
sungin, byrjaði eitt svo:
1. „Dansi rfansi cíúkkan mín,
2. . . dæmalaust er stúlkan fin,
3. . . voðafallegt hrokkið hár“
Hér er ofljóðstöfun í 1. línu; en
gallann i 3. línu er of vægt að
nefna málvillu, það er lireint
sagt vitlaust mál,8) því fal-legt
(prýðilegt, girnilegt, eftirsókn-
arvert) getur ekki verið voða-
legt. Snillingurinn P. 1. mælti
iunilega með þessu einkum við
3) Þetta voða-mál er nú á
allan hátt haft fyrir börnunum,
hugsunarlaust, i daglegu tali, í
útvarpi, og prentað í barnabók-
um. Nú um jólin notaði þulur
það í ræðu við hörnin, og leikari
i ómyndarljóði, stórgölluðu, sem
hann söng, og börnin áttu að
taka undir. — Barnafræðari gaf
börnunum fjTÍrheit um „voða-
skemmtilega“ sögu, sem voða-
gaman væri að!