Nýja dagblaðið - 24.12.1936, Side 15

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
15
En þegar teið á kapphlaupið, greiddi hinn breiðfirzki
sjómaður og bóndasonur sporið og komst fram úr
keppinautunum. Og því meir sem tímar líða, því
meiri er aðdáun íslendinga fyrir sínu mikla þjóð-
skáldi, Matthíasi Jochumssyni.
VI.
Þjóðhátíðin 1874 varð áhrifamesta tímabil í sögu
sr. Matthíasar. Hátíðin var haldin undir hinum fá-
tæklegustu skilyrðum, en þjóðin var þrátt fyrir alla
fátækt, full af sigurgleði yfir fengnu frelsi og sjálf-
forræði eftir æfilanga baráttu Jóns Sigurðssonar og
hinna þrautseigu samherja hans. Hin sama varð
raunin á í Grikklandi eftir að vígamenn þjóðarinn-
ar höfðu hrundið árás Persa, að þá túlkuðu skáldin
sigurgleði þjóðarinnar í ódauðlegum skáldverkum.
Vorið fyrir þjóðhátíðina virðist Matthías hafa lifað
í sífeldri hrifningu. Hann yrkir hvert meistaraverk-
ið af öðru á fáeinum dögum, öll hin glæsilegu minni,
sem enn eru á hvers manns vörum. Lofsöngurinn
er aðeins eitt af þeim. Og svo gagntekinn var Matt-
hias af þessum óviðjafnanlega skáldadraumi, að
hann gleymdi sigrum sínum og kunni ekki að meta
þá. Samtíðarmenn hans sögðu, að hann hefði ekki
áttað sig á hvílíkt stórvirki Lofsöngurinn er, fyr
én hann varð var við aðdáun axmara.
En þrátt fyrir öll þessi afrek gátu samtíðarmenn
Matthíasar hvergi nærri viðurkennt yfirburði hans,
svo sem hefði mátt vænta á árunum eftir þjóð-
hátíðina. Hann verður í annað sinn prestur í sveit
með miklum embættis- og búsáhyggjum. Um sania
leyti byrjar hið ægilega harðindatí:nabil, þegar
fjórði hluti þjóðarinnar bjargaði lífinu frá hungur-
dauða með einskonar flótta til íjarlægs lands.
En Matthías bognaði ekki. Skáldið í honum var
það sterkt, að engir ytri erfiðleikar gátu beygt þrótt
hans. En um þetta leyti koma fyrir tveir atburðir,
sem bregða ljósi yfir það, hve langt var frá að sam-
tíðai’menn hans kynnu að meta skáldskap hans að
verðleikum. Annað er sálmabókarmálið, en hitt er
ádeila GestS Pálssonar á skáldskap hans.
vn.
Öndvegishöldar hinnar íslenzku þjóðkirkju störf-
uðu þá að því að undirbúa sálmabók þá, sem enn
er í gildi fyxir þjóðkirkjuna. Enginn af þeim, sem
stóðu að því verki höfðu til þess sérstaka köllun.
Sumir þeirra voru hversdagslegir viðvaningar við
að gera stuðlað mál. Þeir söfnuðu í eina bók afar-
iniklu léttmeti og nokkru af því litla, sem til var
af sálmum, sem höfðu bæði skáldlegt og trúarlegt
gildi. En enginn þeirra kunni að meta sr. Matthías
sem trúarskáld. Engum þeirra virðist hafa komið
til hugar, að lofsöngurinn ætti erindi í sálma-
bók þjóðkirkjunnar. — Yfirleitt var það stefna
sálmabókarnefndarinnar að taka eins lítið og
hægt var í bókina af sálmum sr. Matthíasar og þeir
gátu raunar rökstutt mál sitt með því, að kirkju-
stjórnin væri að hugsa um að reka hann úr prest-
stöðu, fyrir vöntun á kirkjulegu lundarlagi. Skáldið
beygði sig fyrir ofureflinu. Miklu af hans beztu
sálmum var og er útskúfað úr þessari sálmabók.
Matthías lét sér nægja að fullnægja sinni innri þrá,
að yrkja og þýða ný lofkvæði í þjónustu þeirrar
stofnunar, sem ekki þóttist þurfa hans með, og
hann lét ekki staðar numið á þeirri braut fyr en
hann var orðinn mesta sálmaskáld, sem þjóðin hefir
nokkumtíma átt.
En hin íslenzka þjóðkirkja hefir verið trygg við
stefnu hinnar fyrstu sálmabókarnefndar. Bókin
hefir verið gefin út óbreytt hvað eftir annað, eins
og væri hún helgur dómur, en sum af snilldarljóð-
um sr. Matthíasar, sem ekki fá að vera þar, eni
sungin við aðra hverja jarðarför í landinu. — Fyrir
nokkrum árum, þegar ég hafði um stund yfirum-
sjón kirkjumálanna, fóru nokkur bréf milli mín og
biskups um sálmabókina. Ég benti honum á, að til-
gangslaust væri að halda mesta sálmaskáldi lands-
ins frá sálmabókinni og lagði til að bókin yrði
stytt og endurskoðuð, að meginið af leirburðinum
yrði fellt niður, en í þess stað látnir koma sálmar
Matthíasar Jochumssonar. Biskup gekk ekki inn á
þetta eða ráðamenn prestastéttarinnar, heldur gáfu
út lítið hefti til viðbótar hinni gömlu sálmabók. En
svo sem kunnugt er, mishepnaðist þessi tilraun svo
gersamlega, að nýja kverið var gert upptækt og
brennt. Þannig endaði síðasti þáttur í viðskiptum
hinnar íslenzku þjóðkirkju við sr. Matthías Joch-
umsson og sálma hans.
Um líkt leyti og þjóðskáldið át.ti í þessari baráttu
um hina trúarlegu ljóðagerð við forráðamenn kirkj-
unnar, var honum haslaður bardagavöllur af for-
kólfum hinnar nýju skáldastefnu, sem Georg
Brandes hafði flutt frá París til Norðurlanda. Gest-
ur Pálsson hafði hér orð fyrir hinu nýja árásarliði.
Gestur var listfengt smásöguskáld, en veigalítið
ljóðskáld, maður vel ritfær, en haldinn af unggæðis-
legum þekkingargorgeir. Gestur leit á sr. Matthías
eins og hálfgerðan viðvaning, sem sæti á afskekktu
brauði út í dreifbýli á afskekktri eyju og hefði að
vonum orðið útundan, þegar straumar hinnar sönnu
menntunar dreifðust frá þriðja keisaradæminu út
um heiminn. I ritdómi Gests Pálssonar kom fram
gagngert skilningsleysi á hinum miklu yfirburðum
sr. Matthíasar, gáfum hans, andagift hans, skap-
andi afli, mælsku og geisiléga hugmyndaauði. Rit-
gerð Gests var tilraun bókmenntalegs farisea til að
leggja alinmál hversdagsmennskunnar á þau verð-
mæti, sem ekki verða mæld eða vegin af skjólstæð-
ingum Brandesar.