Tíminn Sunnudagsblað - 15.04.1962, Blaðsíða 2

VERÐLAUN ViKURNAR:
FRAFÆRUR I
SKAGAF
Margt og mikið heíur breytzt
hér á íslandi nú í seinni tíð.
ísland í dag og ísland við alda-
mót eru að mörgu leyti mjög ólík
Iönd, svo að segja allt breytt, nema
náttúran sjálf, sem æ er hin sama:
„Söm er hún Esja, — og samur
er Keilir."
Við lifum á miklum byltinga- og
breytingatímum, — og eflaust
framfaratímum, hvað tæknilegar
og verklegar framkvæmdir snertir.
Um aldamótin 1900 voru t. d.
byggingar smáar og úreltar, sam-
göngukerfið allt í svo miklu ólagi,
að verra gat ekki verið. Ár óbrú-
aðar og engir byggðir vegir, ekkert
annað en margra alda gamlir götu
slóðar.
Tún eða ræktað land mjög af
skomum skammti. Heyskapur var
því yfirleitt mjög lítill, en þrátt
fyrir það ákaflega fólksfrekur.
Svipaða sögu má segja frá sjávar
síðunni. Veiðarfæri og veiðiaðferð
ir úreltar og gamaldags.
Ekki þurfti nema ísa- eða „ras-
leysisár, til að hér yrði fjárfellir
og sultur í stórum stíl í kjölfar
þess.
Það var því sízt að undra, þóti
landsmenn reyndu á allan mögu
legan hátt að standast þessi áföll,
gera sér mat úr öllu, sem íáanlegt
var og náttúran hafði upp á að
bjóða. Matur var nýttur eins og
frekast var unnt og hans aflað eftir
öllum hugsanlegum leiðum, er
föng vora til.
Fólk fór á grasafjall og lá þar
uð og tíndi grös, sem bæði var
holl og góð fæða og drýgði mjöl-
mat, sem oft var af skornum
skammti.
Þá tíðkuðust fráfærur á flesi..m
eða öllum bæjum, og munu þær
hafa átt drjúgan þátt, — bæði fyrr
og síðar — í að halda jífinu í hálf-
sveltandi þjóð.
Þar sem ræktað land var mjög
lítið, er skiljanlegt, að kúabú hafa
víðast verið lítil. Aftur á móti var
þægilegra að eiga kindur, jaínvel
þótt hey væru lítil og léleg, ef
sæmileg útbeit var. Sauðamjólkin
er ekki eins ljúffeng á bragðið og
kúamjólkin, en skyr og ostur eru
ágætir úr henni, að ég ekki tali
um, hversu fitum..dl hún er og því
góð til smjörvinnslu.
En þetta kostaöi allt mikla fyrir
höfn; t.d. smala til að sitja yfir
ánum, svo voru mjaltir á sauðfé
erfiðar og ekki eftirsóttar meðal
kvenþjóðarinnar, en auðvitað kom
það eingöngu á stúlkurnar að
mjólka, annað þekktist ekki þá. —
Svo var fráfærnalambið lélegra til
frálags, en það, sem gekk undir
móðurinni, og þegar farið var að
flokka kjötið, kcmst bað aldrei í
I. flokk, og mun það hafa orðið
til þess að fráfærur lögðust alger-
lega niður.
Hér á eftir segi ég frá einum
degi í bernsku minni, sem helgað-
ur er minningu frá fráfærunum:
Já, ég átti að öðlast þá hamingju
að „sitja yfir ánuiv.“, þótt ekki
væri nema einn eða tvo daga.
Bræður mínir tveir, sem sátu yfir
þeim, höfðu gefið mér leyfi til
þess.
Þetta var mikil hamingja.
Það var nýbúið að færa frá og
reka á fjall, ærnar að byrja að
spekjast, byrjaðar að gléyma lömb
um sínum, er frá þeim vora tekin.
Um vorkunnsemi við ærnar hef
ur áreiðanlega ekki verið að ræða,
mér fannst það yfirleitt alveg sjálf
sagt. Þannig getur vaninn sljógv-
að.
Það var yndislegt veður þennan
júlímorgun. Loftið spáði óslitnum
sólskinsdegi.
Við klæddum okkur í skyndi,
drukkum morgunmjólkina og borð
uðum brauð með. Gengum því
næst í búrið til mömmu til að
sækja smalaskjóðuna, — nestið
okar.
Því næst var rölt upp götutroðn
ingana, er lágu upp að kvíabólinu.
í kvíum munu oftast hafa verið
innan við 100 ær, líklega 80—90.
Rétt við vallargarðinn hafði verið
hlaðin rétt eða kvíar úr torfi og
grjóti. Oft lágum við á kvíaveggn-
um og horfðum á, er stúlkurnar
Sigríður Björnsdóttir.
voru að mjólka. Þann starfa höfðu
oftast 2 eða 3, eftir því, hve mörg
um var fært frá.
Ærnar röðuðu sér hlið við hlið,
úti við veggina, og þær sem ekki
komust að, voru í miðjunni. Var
þar stundum dálítil ókyrrð. Oftast
munu þær hafa verið hver á sín-
um stað, því að fé er ótrúlega
fastheldið. Þær, sem úti við vegg-
ina stóðu, prikuðu gjarnan . eð
framfótunum upp í vegginn til
þess að geta betur séð út, ekki sízt
ef við krakkarnir vorum á veggj-
unum með salt til að gefa þeim,
því að það þykir þeim gott. Alltaf
voru þær jórtrandi, meðan þær
voru mjólkaðar.
Til þess að þekkja þær úr, sem
búið var að rnjólka, slettu mjalta-
konurnar svolitlu af froðu aftan
á hverja fyrir sig, um leið og þær
yfirgáfu hana, þetta var kallað „að
bletta“ rolluna.
Jæja, og svo stóð maður nú
þarna heldur ví-gamannlegur og
beið.
Mjöltunum var lokið, grindin
tekin frá kvíadyrunum, og svo kom
straumurinn. Sumar tóku löng
stökk um leið og þær komu út úr
dyrunum, aðrar gengu hæverskar
og prúðar, en allar héldu þær í
langri lest áleiðis til fjalls.
Við þrömmuðum á eftir með
smalaprikin, smalahundinn og nest
isskjóðuna. Fyrst var yfir mýrar-
sund að fara, þá tók við brekka,
sem nefnd var Borgarbrekkan. Mér
fannst hún há í þá daga, nú finnst
méi- hún lág.
Á vinstri hönd, er upp er geng-
ið, fellur lítill fjallalækur ofan
hana og myndar dálítinn foss. í
ívcth;
170
T I S1 I N N

SUNNUDAGSBLAÐ