Tíminn Sunnudagsblað - 15.04.1962, Qupperneq 8

smáa rækjan er karldýr, slóra rækj-
an kvendýr. —
Stóru, kynþroska kvendýrin hrygna
á haustin, og þá frjóvgast eggin.
Hvert kvendýr ber um 1000—1500
egg. Þag telst ekki sérlega mikil við-
koma, og má til samanburðar geta
þess, að meðal-þorskhrygna hrygnir
um 2—3 milljónum eggja og sild um
30—40 þúsundum. Eggjum rækjunnar
er þó ekki hrygnt beint í sjóinn eins
og hjá fiskum, heldur límast þau við
sundfætur kvendýrsins, og þannig
ber kvendýrið eggin allan vet.urinn
Undir vor klekjast lirfurnar úr eggi
og eru þá um 5 pim. langar. Þær lifa
síðan svífandi í sjónum í nokkra mán-
uði en leita svo botns. — Er rækjan
hefur náð um 9 cm. lengd, veiður hún
kynþroska, og öll dýrin verða karl
dýr En er þau hafa náð um 12 cm
lengd, breytast þau öll í kvendýr. —
Þessi þróun tekur mjög mislangan
tíma. í heitum sjó er þróunin örari
en í köldum. í Oslófirði nær rækjan
12 cm. lengd á röskum tveim árum
og hrygnir þá í fyrsta sinn. Við Sval
barða hrygnir rækjan einnig í fyrsta
sinn, er hún hefur náð um 12 cm.
lengd, en þá er hún 5 ára gömul.
Þeim þroska, sem rækjan í Oslófirði
þarf að'eins rösk 2 ár til að ná, nær
rækjan við Svalbarða fyrst á 5 árum
Endurnýjun stofnsins á norðlægum
hafsvæðum er því mjög hægfara, og
liggur því í augum uppi, að veiðarn-
ar verður að stunda af mikilli varúð
og fullri skynsemif ef ekki á illa að
fara. Rækjurannsóknir í Oslófirði
hafa sýnt, að um 70% af veiðinni er
rækja undir 9 cm. lengd, þ.e.a.s. dýr,
sem ekki hafa einu sinni náð kyn-
þroska sem karldýr. Og um 23%
veiðinnar eru kvendýr, sem eru að
hryf-a í fyrsta skipti. Þannig er
meginhluti stofnsins veiddtsr, áður
en hann getur af áér næstu kynslóð
dýra. Og þar er skýringin á því, að
dagsaflinn hefur fallið niður í 9 kg.
Það þætti rækjumönnum vestra þunn
ur kostur. —
Vöxtur rækjunnar er ekki jafn,
heldur vex hún í stökkum. Utan um
dýrið er skel, sem ekki getur stækk-
að. Til þess að vaxa, verður dýrið að
sprengja skelina utan af sér. Þá fer
vöxturinn fram á skömmum tíma, því
að innan tíðar niyndast ný skel um
dýrið, og þá gétur það ekki vaxið
fyrr en við næstu skelskipti. Kven-
dýr, sem ber egg, getur ekki haft
skelskipti, því að þá myndu eggin
glatast. —
Rækjan lifir aðallega á 100—250
m. dýpi, en hún hefur fundizt allt
niður á 700 m. dýpi. Hún veiðist ein-
göngu á mjúkum og leirkenndum
botni, og fæða hennar er aðallega
leifar dauðra plantna og dýra, sem
sökkva til botns. Þrátt fyrir þetta
er rækjan ekki eingöngu háð botn-
inum. Hún gengur upp og niður í
sjónum eftir birtu. Á daginn heldur
hún sig við botn, en er skyggja tek-
ur, syndir hún upp um allan sjó.
Rækjuveiðar með botnvörpu er því
eingöngu hægt að stunda, er dags-
birtu nýtur. —
Á vorin étur rækjan oft þörunga i
efri lögum sjávar, og verða þá melt-
ingarfærin dökk á lit og rækjan ill-
hæf til vinnslu.
Við mennirnir erum ekki einir
með þann smekk, að rækja sé mikið
lostæti. Ýmsir fiskar eru sama sinn-
is. T. d. étur þorskur mikið af rækju,
og oft veiðist þorskur, sem er úttroð-
inn af henni. —
Hér við land hefur rækja fundizt
víða, en þó aðeins á einstaka stöðum
í þeim mæli, að arðbær sé til veiða.
Reyndar hafa fundizt nokkrar teg-
undir af rækju hér við land, t. d.
lilla rækja, hrossarækja o. fl. teg-
undir, en mergð þeirra er miklu
minni en hinnar venjulegu rælcju,
sem nýtt er og oft er nefnd djúp-
rækja til aðgreiningar frá hinum teg
undunum. —
Það ég bezt veit, hóf Sveinn Sveins-
son á ísafirði, ásamt Norðmanninum
Sigurd Mikkelsen, fyrstu tilraunir til
rækjuveiða í ísafjarðaidjúpi haustið
1930. Tilraunir þeirra félaga lögðust
þó Strax niður, þar eð ekki var hægt
að nýta rækjuna. Árið -1936 hófst
rækjuvinnsla á ísafirði, en þá höfðu
Norðmennirnir Ole Syre og Simon
Olsen fundið góð rækjumið í Djúp-
inu. Simon Olsen varð lærimeistari
vestfirzkra rækjuveiðimanna, og stund
aði hann veiðarnar allt til dauðadags,
er hann fórst á síðast liðnu hausti í
rækjuróðri í Djúpinu. — Þar sem
rækjuveiðar eru merkilegur kapituli
í atvinnusögu Vestfjarða, er mikill
skaði, að svo" til ekkert skuli hafa
verið skráð um sögu íslenzkra rækju-
veiða. —
Árlegt útflutningsverðmæti ís-
lenzkrar rækju mun nú nema 25 millj.
króna, svo að hér er um töluverðan
atvinnuveg að ræða, sem hefur orðið
mörgum drjúg búbót. — Hins vegar
leikur enginn efi á, að gengið hefur
verið allfreklega á rækjustofninn í
ísafjarðardjúpi. Á Fiskideild Atvinnu
deildar Háskólans er nú unnið að at-
hugunum á vestfirzkri rækju, meðal
annars í þvi skyni að varna ofveið-
inni. Framtíð íslenzkxa rækjuveiða
er algjörlega háð því, að stofninum
sé ekki ofboðið. Annars mun saga
rækjuveiðanna í Oslófirði endurtaka
sig hér. Og því ber okkur að vama.
176
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ