Tíminn Sunnudagsblað - 15.04.1962, Qupperneq 7

Ingvar Hallgrímsson
Ingvar Hallgrimsson, fiskifræöingur.
RÆKJAN
Inn úr Oslóaifirðinum vestanverð-
um gengur fjörður einn, er nefnist
Dranimensfjörður. Allt til ársins
1897 var fjörður þessi sá eini staður,
er vitað var um, að rækja fyndist í
að nokkru ráði. Menn höfðu ekki
veiðarfæri til að ná rækju á meira
dýpi. Hér var vandamál, sem þurfti
að leysa. —
Hinn nýskipaði prófessor í fiski-
fræði við Oslóarháskóla, Johan Hjort,
tók að sér að leysa vandann. Asamt
danska fiskifræðingnum C. G. Johs.
Petersen tókst honum að breyta
dönsku álavörpunni i nothæfa rækju
vörpu. Þá hófust strax arðbærar
rækjuveiðar í fjörðum Suður-Noregs,
og þegar árið 1901 stunduðu 11 bát-
ar rækjuveiðar í Oslófirði.
Þannig má telja prófessor Johan
Hjort föður rækjuveiðanna bæði í
Evrópu og Ameríku, því að hann fór
eitt sinn til Kanada með' rækjuvörpu
sína og fann auðug rækjumið við
austurströnd Kanada. — Nafn Jo-
hans Hjort kannast margir Islending-
ar við, þar sem stærsta hafrannsókna-
skip Norðmanna, sem oft hefur ver-
ið hér við land, ber nafn hans. —
Svíar hófu rækjuveiðar árið 1902,
en Danir ekki fvrr en 1931. Við Vest-
ur-Grænland hafa fundizt auðug
rækjumið og þar hófst rækjuveiði
1936.
Rækjuveiðar Norðmanna voru fyrst
eingöngu stundaðar innfjarða og inn-
an skerjagarðsins. Á árunum 1910—
1915 óx' aflamagnið stöðugt, en þá
voru hin takmörkuðu rækjusvæði þeg-
ar ofveidd, aflamagnið féll og varð
árið 1920 minna en nokkru sinni fyrr.
— Það ár fundust þó auðug rækjumið
yzt í Oslófirði, og 1923 fundust auðug
svæði fyrir ufan Kristjánssand. Vegna
fundar bessara auðugu rækjumiða óx
rækjuafli Norðmanna og komst upp í
3500 tonn árið 1936. en fór síðan
lækkandi. Eftir stríðslok hófst tölu-
verð rækjuveiði í Norðursjó, en þang-
að sækja hæði Norðmenn og Danir. —
Hm gömlu rækjumið í Skagerak,
sem Norðmenn, Danir og Svíar nýta,
hafa fyrir löngu látið mikið á sjá
sökum ofveiði. Einna mest varð of-
veiðin í Oíslófirði. Árið 1905 var
meðal dagsafli úr firðinum 44 kg. en
30 árum síðar — árið 1935 — er
dagsaflinn aðeins rösk 9 kg., eða um
5 sinnum minni, þrátt fyrir stórbætt
veiðarfæri og betri þekkingu á mið-
unum sjálfum.
Árið 1951 bauð norska ríkisstjórn-
in'til ráðstefnu í Osló, og skyldi þar
rætt, hverjar ráðstafanir væri hægt
að gera stofninum til verndar. Var
ákveðið að auka möskvastærð rækju-
vörpunnar og ag sameiginleg nefnd
veiðiþjóðanna skyldi fylgjast með
stofninum. —
Þegar rækjurannsóknir hófust fyr-
ir alvöru eftir síðustu aldamót, var
því fljótt veitt athygli, að kvendýrin
voru yfixleitt öll stærri en karldýrin,
allar stærstu rækjurnar voru kven-
dýr. Þetta var reynt að skýra á ýms-
an veg, en það var ekki fyrr en árið
1930. að lausnin fannst. — Við Kyrra
hafsströnd Kanada höfðu fundizt
rækjumið, og kanadískur dýrafræð-
ingur, Alfreda Berkeley, þegar hafið
athuganir á rækju þar Með rann-
sóknum sínum gat hún sýnt fram á,
að rækjan skiptir um kyn. Þegar
rækjan nær kynþros'ka, verða öll dýr-
in karldýr. Síðau breytast karldýrin;
kynfærin ummyndast og mynda egg
í stað frjóa. Dýrið er orðið kvendýr.
— Þá er komin skýringin á því, að
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ
175