Tíminn Sunnudagsblað - 13.05.1962, Blaðsíða 12

69
Farand-Lapparnir, sem komu á vor-
in handan yfir fjöllin m’eð hjarðir
sínar, nefndu sumarlandið, firði
Norður-Noregs, Hafríkið. í Hafríkinu
bjó ekki aðeins norskt fólk, heldur
einnig Lappar, sem ýmist höfðu við-
urværi af sjó eða landi, og mikill
fjöldi Kvena, niðjar finnskra manna,
er borizt höfðu út til strandarinnar.
Þeir héldu fast við tungu sina og
baðstofur, og enn eru Kvenir sums
stað'ar í yfirgnæfandi meirihluta, svo
sem í sumum byggðarlögum Varang-
urs, þar sem jafnvel níu af hverjum
tíu íbúum eru Kvenar og vart heyrist
eða sést annað ti'ngumál en finnska.
En þeir hafa setzt að miklu viðar.
Byggðir þeirra r.á langt suður í
Troms.
Það var neyðin, sem knúði forfeð-
ur þessa fólks til þess að leita sér
athvarfs í Hafríkinu. Hvað eftir ann-
að varð hallæri í byggðum Kvena
handan finnsku landamæranna og í
Lapplandi hinu sænska. Snjóinn tók
ekki upp fyrr en komið var fram á
mitt sumar, og uppskeran ónýttist
sökum frosta. Fólk leitaðist við að
draga fram lífið á barkarbrauði. En
það var létt í maga, þegar hallærinu
linnti elcki árum saman. Og þegar
óáraninni létti, fékkst hvergi útsæði.
Sumir hjörðu þetta af, sumir féllu.
Sumir tóku sér staf í hönd og héldu
til norsku strandarinnar. Þótt margir
örmögnuðust á þeirri leið, komust
aðrir alla leið. Þeir settust að í fjörð
unum norsku. Þar var minni frost-
hætta en í heimahögum þessa fólks,
og þar var fiskigengd mikil úti fyrir
ströndinni, þegar leið fram á vetur-
inn. Næst þegar kreppti að í heima-
byggðum Kvena, leituðu fleiri i fót-
spor þeirra, er áður höfðu gengið
hungurgöngu sína til Hafrikisins.
Það var í hallærum snemma á
átjándu öld, sem þessir þjóðflutning-
ar hófust. Um miðja öldina flúðu enn
margir úr Tornedalnum í Norður-
Svíþjóð undan svipu hungurvofunn-
ar Aðkomufólkið tók sér bólfestu á
æ fleiri stöðum. Saga Mikjálsfólksins
frá Tervola er saga ótalmargra ann-
arra á þessum árum.
Hungrið var þá svo óskaplegt, að
fólkið barðist við hundana um bein
og barkarbrauðsmola. Margir dóu úr
vesöld, og sá maður var varla til, að
ekki sæi stórlega á honum. Bænar-
ávörpin hljómuðu í hverju koti
Kvena:
— Gef oss mat! Góði guð, gef oss
vort daglegt brauð!
En ekkert brauð gafst. Kona
Mikjáls í Tervola var ekkert urðin
nema skinin beinin. Börnin reikuðu
um betlandi, mögur og tekin. Svo
var það einn vordag, að Mikjáll hélt
af stað með allt sitt fólk í norður-
átt. Honum hafði borizt sú fregn, að
á Noregsströndum frysi kornið aldrei
á ökrunum, og þar væri gnægð af
fiski, svo að fólkið sylti ekki.
En þetta var löng leið um fjöll
og skóga Lapplands. Yngstu bömin
varð að bera. Nestið var af skornum
skammti og það þraut brátt. Eldri
börnin gengu, en þau voru svo mátt-
farin, að þau gátu vart dregizt áfram.
Þetta var ömurleg ganga, og kaldar
voru næturnar hungruðu fólkinu og
sár grátur barnanna. Lífið var dregið
fram á betli. Ein telpan dó í óbyggð-
um, og þar var líkið skilið eftir. Um
mitt sumar kom þetta fólk að Börs-
elfu í Porsangri. Þar var þá skógur
úti við hafið, þorskur og ufsi í firð-
inum — og lax stökk í ánni. Þá mælti
Mikjáll við börn sín:
— Grátið ekki meira. Hér er matur.
Göngunum að austan linnti ekki.
Upp úr 1860 var ógurlegt hallæri i
beinist athyglin að því, að norskir
heimilisfeður fara hópum saman til
fermingar unglinga, sem fæðzt hafa
í Svíþjóð. Prófasturinn á Ibestað,
séra Gunnar Berg, fermdi til dæmis
tuttugasta og fyrsta sunnudag eftir
þrenningarhátíð árið 1814. Meðal
fermingarbarnanna er Henrik Henrik
sen, „fæddur í Svíþjóð, faðir Henrik
og móðir Berit“ (meira veit hann
ekki um þau), keyptur fyrir kú, kaup-
andi Ð.A. sálaði í Gamvík, stirðlæs,
um það bil tuttugu og tveggja ára
gamall". Árið áður fermdi sami prest
ur Evu Jónsdóttur í Skorvík „fædda
í Svíþjóð, hvaðan hún var hingað flutt
tveggja ára og seld Jóni H. í Skorvík,
hvers nafn hún ber, þá nafn foreldra
hennar er henni sem fósturföðurnum
ókunnugt, les vel á bók, en er annars
heldur fákunnandi, um tvítugt".
Hér erum við komin á slóð barna-
BARNAMARKAÐUR
Norður-Finnlandi. Það kom ekki
sumar að kalla ár eftir ár. Snjórinn
var metri að dýpt í byggðunum í júní-
mánuði og hestís á vötnunum um mitt
sumar. í fimm ár dró fólkið, sem
þraukaði kyrrt, fram lífið'á barkar-
brauði. Sjötta árið var hallærið ógur-
legast. Þá var etið saxað gras og
hreindýramosi. Árið 1868 dóu nálega
eitt hundrað þrjátiu og átta þúsund
úr hungri og hungursjúkdómi í Finn-
landi. Mérgð fólks var á vergangi.
Ileilar fjölskyldur reikuðu fram og
aftur, unz þær ultu út af.
Á þessum árum streymdi fólkið til
Noregs. Hundruð manna komu í sum
byggðarlög á fáum mánuðum, og allt
var þetta fólk aðframkomið af kröm
og kvöl. Að kvöldi föstudagsins langa
árið 1866 kom Kveni skríðandi að
efsta býli í Skíðabotni við Lyngfjörð,
nálega berfættur. Hann hafði kvatt
konu o.g börn í september haustið áð-
ur og haldiö í vesturátt. Nú var hann
kominn á leiðarenda eftir sjö mán-
uði. Hann hafði ekki bragðað brauð
úr mjöli í þrjú ár. Slík var saga
margra annarra. í þokkabót var þetta
fólk óvelkomið, þar sem það hitti
fyrir norskt fólk, enda skorti föt og
húsaskjól til þess aö veita því við-
töku þessum húsgangslýð, sem ekki
var einu sinni vinnufær sökum harð-
réttis og megurðar.
e
En svo kom líka fólk vestur yfir
fjöllin með öðrum hætti, bæði frá
Finnlandi og þó einkum Syíþjóð. Sé
litið í kirkjubækurnar úr fjörðum
Finnmerkur frá árunum 1810—1814,
verzlunar þeirrar, sem lengi var rek-
in á þessum slóðum. Það dylst ekki,
að hún stóð með blóma í marga ára-
tugi, þótt hætt sé að geta um hana
berum orðum og tilgreina kaupverð-
ið í kirkjubókunum norsku eftir 1814,
því að þá höfðu yfirvöldin bannað
hana.
Þessi verziun mun hafa hafizt um
1800. Þá voru oft hörkur miklar í
Norður-Svíþjóð. Gripir bænda í fjalla
byggðum féllu í vetrarharðindum, og
á sumrin gerðu næturfrost og þurrk-
ar stórtjón. Þessum þurrkum voru
samfara miklir skógarbrunar, og
stundum voru læmingjaár svo mikil,
að jörðin var sem sviðin, þar sem
læmingjalestirnar fóru yfir. Það var
gula plágan, sem svo var nefnd. Það
'ber við annað veifið, að læmingjum
fjölgar óskaplega. Þá halda þeir af
stað í stórum breiðum og láta ckki
staðar numið, hvað sem verður á
vegi þeirra. Þeir drukkna þúsundum
saman í vötnum, og vatn úr ám og
vötnum, þar sem mikil mergð læm-
ingja hafði farizt, var talið pestnæmt
vannærðu fólki og skepnum þess.
■ Þegar þessar og þvílíkar plágur
gengu yfir byggðarlögin og hungur
þrengdi að, tóku sumir það ráð að
losa sig við eilthvað af börnum sín-
um. Feður og mæður tóku ákvörðun
að fækka munnunum, sem ekki var
unnt að seðja, og systkin fóru að
dæmi bræðra Jósefs forðum daga.-
í norsku fjörðunum áraði vel, og
bændurna þar vantaði vinnuhjú, eink
um pilta til þess að manna fiskibát-
ana. Þeir keyptu börn, sem þeim voru
færð, og borguðu með brennivíni,
252
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ