Tíminn Sunnudagsblað - 13.05.1962, Blaðsíða 13

mjöli, geitum, kvígum eða jafnvel
kúm, allt eftir hvernig háttað var
framboði, þörf og efnum. Þeir ólu
börnin síðan upp, og þegar þau voru
vaxin, urðu þau að endurgreiða upp-
eldið með vinnu sinni. Sumir hafa
kallað þetta þrælaverzlun.
í þessum harðærum, sem ógnuðu
bændabyggðunum á Lapplandi, varð
einnig mikill hreindýrafellir hjá
Löppum, því að beitilöndin voru oft
ein hjarnbreiða. Lapparnir reyndu
af fremsta megni að bjarga hreindýr-
um sínum, en fengu oft ekki rönd
við reist. Þeir felldu tré í skógunum,
svo að hjarðir gætu nagað af þeim
skófir, og sagt er, að horuö og kvið-
strengd hreindýrin hafi þyrpzt að úr
öllum áttum, þegar þau heyrðu axar-
höggin og dyninn af falli trjánna.
Eftir þessa víkingsvetur mátti rekja
slóðir Lappanna gegnum skógana, því
að fallin tré og beinagnndur hrein-
dýra vörðuðu leið þeirra. Þegar læm-
ingjamergðin var mest, gátu hrein-
dýrin líka komizt í slíkt liungur, að
þau réðust á þessi kvikindi, þar sem
þau flæddu yfir, tröffkuðu þau sund-
ur og átu innyfli þeirra. Það voru
skófirnar, er læmingjarnir höfðu étið,
er þau fíktust eftir.
1 þessum hallærum sáu fátækir
farand-Lappar sér leik á borði til þess
að bæta hag sinn lítið eitt. Það voru
þeir, sem önnuðust barnaverzlunina.
Þe . tóku börnin úr hungurbyggffun-
um sænsku með sér til Noregs, er
þeir héldu þangað á vorin i..eð hrein-
dýr sín, og buðu þau þar til sölu á
bæjum, er þeir komu til byggða. For-
eldrarnir reyndu af fremsta megni að
búa þessi börn vel að klæöum, er þau
voru að heiman send án nokkurrar
vonar um afturkomu, en Lapparnir
vildu bera það býtum, er unnt var,
fyrir ómak sitt. Þeir ristu fatnað þeirra
sundur í húfur handa sér, en skiluðu
■þeim í Lappabúningum í hendur
bændanna í fjörðum og dölum
Noregs.
Þeir . -ru mjög séðir í þessari verzl
un, og héldu verðinu sem hæstu. —
Stundum kom fyrir, að þeir gátu ekki
losnað við börnin, og var þá ekki ann
ars kostur en að fara með þau aftur
til Svíþjóðar að hausti. En það var
þeim óljúft, enda illt til afspurnar
í sænsku byggðunum, að börnin
gengju ekki út. Einkum voru brögð
að þessu eftir að yfirvöldin höfðu
gert gangskör að því að stöðva þessi
viðskipti. Og þá gat komið fyrir, að
Lapparnir gripu þess öyndisurræðis
að drepa börnin.
Eitt sinn var ungur Lappi, Jerpe
Jouna, á leið til Svíþjóðar með dreng
af kyni Kvena. Þessi drengur fannst
dauður .eð skotgat á höfði örskammt
frá byggð. Um svipað leyti kom
Jerpe Jouna einn af fjalli til kirkju-
staðarins í Jukkásjarvi. Hann var
tekinn fastur og hálfshöggvinn við
Jukkasjarvikirkju árið 1847. Fólkið
í byggðarlaginu var látið slá hring
utan um höggstokkinn, en inni í
hringnum voru presturinn, sýslumað
urinn, sökudólgurinn og böðullinn.
Systir þessa manns, Jerp Gakaja,
var fermd þetta sama ár í kirkju
sjálfs Læstadíusar. Hún varð á unga
aldri frægur predikari, einn þeirra,
sem ruddi iðrun og yfirbót braut í
Noregi, og þessi systir morðingjans
,,talaði orð lögmálsins í anda kenn-
ara síns og meistara, og fólkið hrærð
ist til gráts og iðrunar og leitaði eins
og skjálfandi lömb eftir hinum nær-
andi urtum, sem vaxa á Golgata og
í Getsemane". Svo skammt var milli
glæps og ofsatrúar meðál þessara
náttúrubarna.
Oft voru börnin látin af höndum
án skírnarvottorðs. En það gat orðið
fósturforeldrunum til mikilla óþæg-
inda. Þetta vissu Lapparnir. Þess
vegna komu þeir stundum árið eftir
með skírnarvottorð og heimtuðu nýja
borgun fyrir það, að jafnaði sauð-
kind.
0
Stundum var börnum rænt, ef sölu-
horfur voru góðar í Hafríkinu. Sara
litla Hansdóttir í Ylitalo í Soppero,
gekk einn dag út að vökinni á bæjar-
læknum með krús í hendi. Hún var
þriggja eða fjögurra ára.
Þetta var síðla vetrar, og það heyrð
ust köll og hundgá í öllum áttum, því
að Lapparnir voru að leggja af stað
til Noregs. Sara gekk fram á skör-
ina, lagðist á hnén og sökkti krús-
inni í valnið. í sömu andrá var þrifið
í hana aftan frá. Klút var brugðið
um vit hennar og henni varpað á
hreindýrasleða, þar sem hún var
bundin.
Þegar telpan kom ekki inn aftur,
varð móðirin hrædd. Lapparnir voru
í birkiskóginum í grenndinni, og
henni voru kunnar sögur um barna-
rán þeirra. Hún hljóp hrópandi af
stað, en hreindýrasleðana bar fljótt
undan. þetta sama leyti fór að
snjóa, og þá sáust úlfaslóðir í grennd
við bæinn. Vaknaði þá sá grunur, að '
vargurinn hefði drepið barnið. En
enginn vissi vissu sína um þetta
Það var af Söru að seg'ja, að Lapp-
lnn hélt með hana til Noregs. Þar
seldi hann hana rosknum, barnlaus-
um hjónum. Hann leiddi kvígu úr
hlaði, þegar hann fór — andvirði
telpunnar.
Þarna ólst Sara upp. Þegar hún
var gjafvaxta, hóf ungur bóndasonur,
Ottesen að nafni, landnám á þessum
slóðum. Dóttir efnaðs bónda var heit
bundin honum, en hún vildi ekki
fiytjast til hans, fyrr en hann hefði
reist bæ og búið vel í haginn. Otte-
sen fékk Söru fyrir bústýru um stund
arsakir. En af því hlauzt, að Sara
varð konan hans, ekki dóttir efna-
bóndans, og er nú af þeim komin
fjölmenn ætt.
Foreldrar Söru héldu í áratugi
uppi spurnum um nöfn Kvena í Haf-
ríkinu, hvenær sem menn komu frá
Noregi, en samt dou þau án þess að
vita afdrif dóttur sinnar. Svo gerffist
það eitt haust, að fólk í Soppero
heyrði þess getið, að í nci. ri bvggð,
sem nefnd var Lækjarbotn, væri
kona, er héti Sara, af kyni Kvena.
Tvö systkin Söru héldu næsta vor
með skyldulið og nokkra gripi til
Noregs, og með aðstoð kunnugra
Lappa tókst þeim au finna Söru.
Seinna eignuðust þau jörð í nágrenni
við hana. En Sara kunni ekki framar
finnsku og systkin hennar ekld
norsku, svo að þau gátu aldrei talað
saman nema með bendingum.
Á svipaðan hátt rændu Lappar
Maren fögru á barnsaldri. En það
vitnaðist aldrei, hvaðan hún var. Hún
var ekki af Kvena-ættum, trú manna
var, að hún hefði verið af sænsku
fyrirfólki komin. Lapparnir færðu
telpuna í Lappaföt, og í Lappabún-
ingi var hún alla ævi. Hún giftist
Lappa, sem b; ^ í Labergsdal í Noregi.
Þar var hún ljósmóðir og í miklu
áliti. Það var sagt á bæjunum þegar
sagan af henni barst í tal í rökkr-
inu, að Lappinn, bóndi hennar, lefði
gefið henni sukku-juoma, ástardrykk,
soðinn af rótum brönugr^ss. Það var
eitt af því, sem Lappafólkið kunni.
Maren var öllum kur.um fríðari,
há og grönn með tignu fasi. En stund
um greip hana þunglyndi, og þá fór
hún einförum og grét. Á þeim stund-
urú sótti fast á hana óljós endurminn
ing um það, að hún hefði leikið sér
smátelpa fyrir utan stórt, hvítt hús.
En sjálf vissi hún ekki fremur en
aðrlr, hvaðan hún var ættuð né hvérj-
ir foreldrar hennar voru. Enginn
kunni heldur skil á Lappa þeim, sem
hafði komið með hana til Noregs.
Þriðja dæmið um barnarán af
þessu tagi er saga Jóhanns Péturs
Mikkelsens. Faðir hans var Kveni,
Óli Mikkelsen að nafni, og átti heima
ofarlega við Tornefljót. Hann var í
/ HAFRÍKINU
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
253