Tíminn Sunnudagsblað - 15.07.1962, Síða 4

Saga úr Reykjavíkurlífinu á 19. öldt
Hanar Billenbergs og
andlát maddömunnar
i.
í meira en hundrað ár hefur varð-
veitzt heldur ómerkilegt vísubrot, sem
geymir dálitla svipmynd úr Reykja-
vik um miðbik nítjándu aldar:
„Það hleypur i gegnum haus og
merg,
þegar hanarnir gala hjá Billen-
berg.
Ekki er skáidskapnum fyrir að
fara. En minningin um þessa hávœru
iioia hefur orðið lífseig, og þeir hafa
e.i n,g haldið á loft nafni hins þýzka
skt/ miðs, er þá átti, þótt raunar
va-r hann um skeið á margra vör-
u ,yrir annað, sem sögulegra var
e. 'Uinaeldið.
j.i hananna getur víðar en í þessu
ví.-uo.óti. í bréfi, sem Benedikt
G ndal skrifaði Jóni Guðmunds-
syii', siðar ritstjóra Þjóðólfs, [ árs
b;, /u.i 1852, er þessi frásögn:
..B llenberg hefur hér ógrynni ai
h i.im, sem allir eru að reyna að
herma eftir gamla hananum og góla
á kálgarðinum milli Gunnlaugssens-
húss og Billenbergshúss, og minna
þc' Sir hanar mig þráfaldlega á þetta
vers: Pétur þar sat í sal . . . “
ÞeSta heíur Benedikt Gröndal sagt
satt. því að á göml.u blaði, sem kom
izt hefur frá honum í eigu vinkonu
ha-.':: Sigríðar i Brekkubæ, kcnu Ei
ríks meistara Magnússonar í Cam-
brtdge, er mynd af galandi hana, og
þsíta tilvitnaða vers skrifaði til hlið-
ar við teikninguna. Á þessu sama
blaði er teikning af jómfrúnnj, dótt-
ur Billenbergshjóna, með súp mik
inn í hendi.
Það sýnir enn fremur, hve BUlen
be.gsfólkið hefur verið Benedik
Gröndal hugstætt, að skósmiðnum
bregður enn fyrir í „Tólf-álna-kvæð
inu“, er hann flutti Sigríði í Brekku
bæ á afmælisdegi hennar veturinn
1855. Segir þar svo, er hann lýsir
gyðjunni Hern cg glæstum búnaði
hennar:
„Svo var hún gervöll smurð í merg.
sólgljáandi hún leit við veðri,
með fagra skó úr frönsku leðri,
forsólaða af Billenberg.“
Þegar þetta var kveðið, var Billen
berg skósmiður þó farinn úr landi
fyrir allmörgum misserum. Hann
skipaði sess við hliðina á þeim Hend-
riksen lögregluþjóni, Hróbjarti
brennivínsberserk og Þórði mala-
koff, þegar gáski var í Gröndal.
Þetta hlýtur að hafa verið óvenju-
legur náungi.
II.
Skósmiður þessi var þýzkrar ættar,
upprunninn 1 Mecklenburg. Hann
hét fullu nafni Jóhann Jörgen Bill-
enberg. Ha'nn barst til Kaupmanna-
hafnar, ungur maður, og festj þar
ráð sitt. Kona hans hét Lovísa Karó-
lína, og áttu þau tvö börn, Hansínu
Karólínu Matíu og Jóhann Lúðvík.
Árið 1844 tóku þau hjón sig upp,
þá bæði um fertugt og fluttust tii
íslands méð börn sin. Þá var dótt-
irin ellefu ára, en sonurinn sjö.
Einhverjum efnum hefur Billen-
berg verið búinn, því að hann keypti
hús, sem stóð þar við hornið, er nú
mætast Aðalstræli og Túngata, og
seinna festi hann kaup á húsi, er
stóð á lóð þeirri, er hús ísafoldar-
prentsmiðju var síðar reist á. Voru
þar íbúðarstofur niðri, en vinnusíofa
skósmiðsins á loftinu.
Fljótlega varð margrætt um Billen-
bergshjónin. Maddaman var drykk-
felld í meira lagi, og sambúð hjón-
anna var mjög rysjug. Valdi Billen-
berg konu sinni verstu orð, barði
hana og hrakti, en hún var stundum
ósjálfbjarga í ölæði srnu, svo að hún
komst ekki úr rúminu til nauðþurfta
sinna. Drengur þeirra hjóna var mál-
laus og svo lamaður, að hann mátti
sig ekki hræra, en ókunnugt er, hvort
hann var þan-nig leikinn er hann kom
hingað eða lamaðist eftir komuna.
Qmhirða sú, sem hann naut, var í
bágbornara lagi, en þó le'itazt við að
skipta í rúmi hans annað veifið.
Af þessu má ráða, að heimilig hafi
eki verið til nernnar fyrirmyndar.
Eigi að síður var Billenbergsfólkið
þérað, og hefur því hlotnazt sú veg-
semd fyrir þær sakir, að það var úí-
lent. Vatnskerlingu hafði það einnig
til þess að bera sér vatn, og þegar
ekki var vinnukona á heimilinu, voru
aakomukonur fe'ngnar til þess að
þvo gólf á laugardögum.
Íi3.
Ekki höfðu Billenbergshjón verið
lengi í Reyk-javik, er skósmiðurinn
fór þess á leit við bæjarfógetann, að
hann rannsakaði, hverju það sætti,
að kona ein í bænum hafðb selt skó
af maddömunni. Kom á ddginn, að
maddama Billenberg hafði falið þess-
Grendal
ari konu aó seija sKona, og iét skó-
smiðurinn sér þá vitneskju nægja,
en lagði um leið bann við því, að
kona þessi tæki að sér ag selja fleira
fyrir hana. Þetta litla atvik segir sína
sögu. Maddaman hefur ekki haft
mikil umráð fjármuna hjá manni sín-
um, enda langlíklegast, að hún hafi
selt af sér skóna til þess að kaupa
brennivín fyrir andvirðið
Nú liðu aLlmörg ár, án þe.« aS til
stórtíðinda drægi. Sýnilegt er þó, að
sitthvað hefur drifið á daga maddöm-
unnar. Hún varð fyrir ýmsum áföll-
um, kannske bæði af völdum sjálfrar
sín og manns síns. Hún datt úr stiga,
og ör bar hún á íæti vegna áverka,
er hún hafði hlotið í annað sinn Svo
virðist sem þag hafi ekki verið fá-
gætt, að hún hnigi út af og fengi
krampa, og var það helzta ráð eigin-
- mannsins að halda kamfóruglasi ;
vitum hennar og dreypa-síðan á hana
köldu vatni.
Mánudag ernn í júlímánuði 1852
sat Billenberg skósmiður við iSju
sína í vinnustofunni á loftinu, þar
sem hann hafði þá einnig svefnstað
sinn, því að þau hjón byggðu ekki
lengur eina rekkju. Maddaman færði
honum þangað kaffið, svo sem venja
hennar var, þegar hún var verkfær.
Stundarfjórðungi síðar fann skósmið-
urinn hana liggjandi á gólfinu niðri
í stofunni. Hafði hún þá ákafan
krampa, svo að henni lá við köfnun,
og vall froða um vitin. Sótti hann þá
kamfóruglasið, og þegar krampinn
stiiltist, lét hann hana í öllum föt-
unum í rúmfleti það, sem hún svaf
í ag jafnaði.
Daginn eftir hafði dóttirin orð á
því við vatnskerlinguna, Guðrúnu
460
lÍMlNN
SUNNUDAGSBLAÐ