Tíminn Sunnudagsblað - 16.06.1963, Blaðsíða 3

liiiiiiiHiiiamiiiiiiisiimimiimimmiiimiiuiimmimmmimiiimimmimmiimimimiiiiimmmiijmmiimimmiiiimiiiimi
honum rak á land. Mjög var tiregt
um afla, nama ef beitt var smokk,
þá aflaðist vel, en flestir fóru á
mis við þau höpp. Nokkru eftir að
Jón á Hellu eignaðist smokköngul
inn, kom Einar Einarsson að
Hellu. Hann bjó þá að Bólstað í
Kaldrananieshreppi. Jón sýndi hon
um önguliimn. Sinar langaði til að
reyna hann og bað Jón að Ijá sér
hann nokíkra daga, og var það
auðsótt, og Einar hafði öngulinn
heim með sér. Næsta dag smíðaði
hann annan öngul eins og hinn
franska. Skömmu síðar fór hann á
sjó með þetta nýja veiðarfæri og
dró þá 30 smokka. Hann beitti
þeim næsta dag, reri og fékk þá
hleðsluróður. Með þessu var ísinn
í þetta sinn brotinn að þessu leyti.
Sennilega hefur þetta verið fyrstá
tilraun á landi hér til að veiða
emoklkfisk á færi“. Að þessari
frásögn lokinni, ver Pétur 3—4
sinnum lengra rúmi í ýmiss kon-
ar vangaveltur um þetta og cnn-
ur skyld atrið'i, en kemst þó að
þeirri lokaniðurstöðu, að Einar á
Sandnesi (áður á Bólst.) hafi fyrst
uir fslendinga smíðað smokköngul
og. dregið smokk á færi haustið
1870. Síðan hafi Sumarl'iði í Æðey
fengið fyrirmynd að önglinum frá
Einari á Sandnesi, og að lokum
hafi Einar í Hrinigsdal fengið sína
fyri'rmynd frá Sumiarliða. Hér að
framan hafi ég þá tekið megin-
efnið úr frásögnum firnm manna,
um upphaf smokköngulsins í ís-
lenzkri fiskveiðasögu, og ber engri
saman.
Án ýtarlegrar rannsóknar mun
því vandséð, hvað réttast er. Með
var.dlegri könnun á ýmsu prent-
uðu máli, frá áratugunum 1870
—80 eða fyrr, og ekki hvað sízt
skrifuðu, sendibréfum, skýrslum,
bréfabókum embættismanna o.fl.
þ.li., sem til kann að vera frá þeim
tíma, mætti ef til vill upplýsa þetta
atriði betur, en gert hefur verið
til þessa.
Áður en ég lýk þessu skrifi, vil
ég geta enn einnar heimildar, sem
mér var ekki kunn fyrr en nú fyrir
5—6 áruim. Að vísu kemur hún
ekki beint að sjálfu vafaatriðinu,
hver hafi fyrstur íslendinga smíð
að smokköngul og dregið smokk
á færi, en hún gefur bendingu
í átt að því. Þessi heimild er
sjálfsævisaga Sumarliða gullsmiðs
Sumarliðasonar, sem prentuð er
í almanaki Ó. Thorgeirssonar ár-
ið 1916. Sumarið 1865 var lialdin
alþjúða fiskisýning í Björgvin í
Noregi. Sýninguna sóttu fimm ís
lendingar. Meðal.þeirra var Sum
arliði gullsmiðnr Sumariiðason,
sem 'þá átti heima í Vigur. Á sýn-
ingu þessari sá Sumarliði margt
nýtt, sem hann áleit að notum
gæti orðið hér heiniia. Sumt af því
mun hanin hafa keypt fyrir eigið
fé, en gerði mót og teikningar af
öðru. Heim kominn frá Noregi
boðaði Sumarliði til fundar á fsa-
fibðd, þar sem hann sýndi hluti
þá, sem hanin hafði keypt í Björg
vin og gaf skýrslu um árangur
ferfflarinnar. Um það farast honum
svo orð í fyrmefndri sjálfsævi-
sögu: „Eg minntist á heilmargt
í skýrslu minni, s<em ábótavant
væri og nauðsynlega þyrfti um-
bóta við. Til dæmis báta- og skipa
smíði oig allan útbúnað til fisk-
veiða. Lagði ég þa-'ð til ,að sendur
færi efntlegu-r ma-ður tU Noregs,
til þess að læra skipa-smíði og
m-argt fleira í sambandi við físk-
veiðar. Sagði, að mér væri óhætt
að ábyrgjast, að homum yrði vel
tekið. Benti ég á ýmislegt, sem
læra þyrfti af Norðmönnum í
þessu sa-mbaindi, eins og verkun
á fis-ki og breytilegan útbúnað
ha-ns, eftir því á -hva'Sa markað
honum væri ætlað, bræðslu á lýsi
til lækininga, íshús í smáum stíl,
tril geymslu á beitu, plógur eða
áhald með tilfæringuni til að
plægja upp skelfisk til beitu, á
dýpi, þar sem honum er ekki un-nt
að ná á annan hátt. Smokkfisk (kol
Ikratobaveiðar á sjó úti), þó að
ekki ræki hann að landi og ýmis-
legt fleira smávegis, er ég hafði
smádót af, teikniingu frá sýning-
unni. Smíðaði ég rna-rgt af því
síðar, er vamð að góðum notum
áður en ég fór frá íslandi, en sumt
ekki fyrr en ég var farinn."
Það er eftirtektarvert, að
Sumarliði flytur þessa skýrslu
sína sumarið 1866, árið eftir
Björgvinjarsýninguna og all-
mörgum árum áður, en bæði
kúfiskplógur og smokköngull sjá
dagsins Ijós meðal íslenzkra
fiskimanna. Þetta . gefur til
kynna, að Sumarliði hefur þá
þegar haft nokkuð glogga hug-
mynd um báða þá hluti, er hann
svo smíðaði síðar, þ.e. kúfisk-
plóginn og smokköngulinn.
Sumarliði fór alfarinn ásamt
fjölskyldu sinni til Ameríku,
sumarið 1884, að því er talið
hefur verið.
Enn er eitt eftir, sem rétt er
að minnasta frek-ar á í þessu sam-
bandi, en það er verðlaúnabikar
Álftfirðinga til Kristjáns Hjalta
sonar. Kristján flutti fyrir fullt
og allt af landi burt, að því er
ég ætla til Noregs, um eða
skömmu fyrir aldamótin 1900.
Sumarið 1950 eða ’51, að því er
mig minnir, kom sonur hans,
eldri maður, sem búsettur hefur
verið í Danmörku, í stutta heim
sókn til frænda sinna í Álfta-
firði. Á meðan hann stóð við
hér á landi, hafði MorgunbLaðið
viðtal við hann. Ef ég man rétt,
þá minnist hann þar á föður
sinn, Kristján Hjaltason og gét
ur þess m.a., að hinir gömlu sveit
ungar hans hafi gefið honum
silfurbikar í verðlaunaskyni fyr-
ir uppfinningu smokköngulsins.
Að órannsökuðu máli finnst mér
eðlilegt að álykta, að sonur viti
gerr en aðrir um athafnir föður
síns, þó að löngu liðnar séu. Og
é.t.v. er verðlaunágripurinn enn
í eigu afkomenda Kristjáns, í
fjarlægu landi.
Enn er það fjarskalega ólíklegt,
að Álftfirðingar hefðu farið að
verðlauna Kristján fyrir það
eitt, að koma með smokköngul
vestan úr Arnarfirði og fá svo
guilsmið inni í Djúpi til þess a-ð
smíða eftir honum. En þá vakn-
ar spurningin, hvaðan fékk
Kristján hugmynd sína að
önglinum? Þó að hann sýndi
það í ýmsu, að honum datt
fleira í hug en öðrum mönnum
og var jafnframt óragur til fram
kvæmda, þá finnst mér senni-
legt, að hann hafi haft ein-
hverja aðra kveikju, að smokk-.
öngli sínum, en hugmyndaflug-
ið eitt án allra fyrirmynda. —.
Bendir þá margt til þess, aS
hún hafi verið frá Sumarliða
gullsmið, sem bjó þarna á næst$
grösum, meðan hann átti heimá
í Vigur.
Þá má og geta þess, að vegM
umtals og nokkurrar þekkingái
ýmissa manna á veiðitæki þessú,
bæði frá frönskum sjómönnum
og þeim íslendingum, er sóttU
Björgvinjarsýninguna árið 1865,
hafi smokköngullinn mótazt {
huga og höndum fleiri en eins
manns, á sama eða svipuðum
tíma. Er það ein líklegasta skýr-
ingin á hinum mörgu ósam-
hljóða frásögnum, af inngöngu
smokköngulsins í sögu íslenzkra
fiskveiða.
29. maí 1963.
Jóhann Hjaltason.
iiiiiiimiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiii!
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ 531