Tíminn Sunnudagsblað - 16.06.1963, Blaðsíða 22

töíramátt blásturshljóðfæra. —
Slíkar sagnir hafa verið til og
eru enn virkur þáttur í hug-
myndalífi manna um allan heim,
nægir aS nefna i þvi sambandi
sögu Gamla testamentisins um
það, er lúðurhljómarnir brutu
niður múra Jerikóborgar. — Ef
til vill er það hið nána samband
lífs og andardráttar sem gert hef
ur það að verkum, að blásturs
hljóðfæri fá orð fyrir töframátt.
Blásturshljóðfæri eru mjög göm
ul. Einhver elztu hljóðfæri, sem
vitað er um, eru beinflautum-
ar, sem Indíánar i Ameríku not
uðu við galdurmögnun, og leir-
flauturnar, sem fundizt hafa í
Mexíkó og voru notaðar við trú-
arathafnir. í Tíbet er lúðurinn
jafn nauðsynlegt og ómissandi
hljóðfæri við hina áhrifamiklu
trúarhátíðar og kuðungurinn er
athöfnum sama eðlis í Indlandi.
í Afríku voru flautur og lúðrar
notuð mjög snemma við tæki-
færi, þar sem þurfti að skapa
sérstaka stemmingu trúar eða
galdra.
En hljóðfæri hafa líka haft
hagnýtt gildi og hafa án vafa
sum þeirra orðið til af hagnýt-
um ástæðum einum. Þannig
hafa bjöllur og bumbur verið not
aðar til þess að koma skilaboð-
um frá einu þorpi til annars og
lúðrar til pess að gefa til kynna,
hvar veiðidýr sé að finna.
Venjulega eru það einföldustu
hJjóðfærin, sem hafa hagnýtast
gildi; um leið og þau verða flókn-
ari, minnkar hagnýtt gildi
þeirra, og það einkennilega er,
að sama á sér stað, hvað varðar
notkun hljóðfæra við trúarat-
hafnir: Þróunin virðist því sýna,
að eftir því sem hljóðfæri verða
flóknari, verða þau um leið verr
fallin til þess að skapa tengsl
milli manns og guðs (eða guða).
Strengjahljóðfæri voru smíð-
uð mjög snemma í Austurlönd-
um og hafa orðið furðulega marg
brotin og fjölbreytt með tiltölu
lega litlum breytingum. Þrátt
fyrir þetta komumst við ekki hjá
að sjá við nánari athugun á eðli'
strengjahljóðfærisins, að það er
einnig samband milli þess og
hinna „huldu afla“. Einföld
strengjahljóðfæri hafa frá fornu
fari verið notuð við trúarathafn
ir líkt og blásturshljóðfæri. Það
er erfitt að segja hvort hljóðfær-
ið hefur komið fyrr til sögunn-
ar. Það er líklegast, að þau hafi
orðið til um svipað leyti og þró-
azt hUð við hlið. trengjahljóð-
færin i Austurlöndum eiga sér
að minnsta kosti mjög langan
þróunarferil og hafa verið og eru
enn augljóslega í tengslum við
0
ýmiss konar hindurvitni og trú-
arhugmyndir. — Vart þarf að
benda á það, að þegar spilarinn
rennir fingri upp og niður
streng, er möguleiki á því að fá
fram hin minnstu blæbrigði
milli tveggja nótna. Austurlenzk
strengjahljóðfæri eru gerð með
það fyrir augum, að ná fram
þessum blæbrigðum, en ekki ein
göngu af fagurfræðilegum ástæð
um, heldur urðu þannig til marg
ir smátónstigar, 9em hver um
sig var notaður við sérstakar að
stæður eða tækifæri, og aldrei
annars. Til dæmis um þetta, má
geta þess, að í Indlandi eru sum
ir þessara tónstiga aðeins not-
aðir um regntímann, og enginö
vafi er á því, að upprunálega
hefur því verið trúað þar í landi,
að þessi ákveðni hljóðfæraslátt
ur hefði áhrif á úrkomuna. Nú
á tímum trúa Indverjar náttúr-
lega ekki upp til hópa á þessi
áhrif, en það er engu að síður
staðreynd, að hinir ýmsu smá-
tónstigar skapa ákveRin geð-
hrif, sem eiu bundin sérstökum
aðstaeðum; ákveðinn tónstigi þyk-
ir hæfa ákveðinni stemmingu.
Þetta flókna tónstigakerfi krefst
mjög víðs tónsviðs, og strengja
hljóðfæri eru betur fallin til að
fullnægja þeim kröfum en önn-
ur hljóðfæri.
Þegar hljóðfæri berast frá
einu landi til annars, þar sem
þegar er fyrir hljómlistarhefð,
verður það oft til þess, að leikið
er á þau með öðrum hætti en
upprunalega ,og þau breytast þá
oftast jafnframt að gerð. — Þótt
strengjahljóðfæri hafi aldrei átt
verulega upp á pallborðið í
Afríku, er þó þar nú mjög mik-
ill fjöldi mismunandi strengja-
hljóðfæra, sem eiga rót sína að
rekja til austurlenzkra strengja
hljóðfæra. Það eru þó til
strengjahljóðfæri í Afríku, sem
virðast eiga uppruna sinn þar,
svo sem lýran og harpan. Ekk-
ert þessara hljóðfæra varð gjald
gengt í trúarlífi Afríkuþjóða eða
töfrakúnstum. Þau beindust
alveg inn á nýjar brautir, og
hlutverk þeirra varð með tím-
anum eitthvert hið þýðingar-
mesta, sem hljómlistin hefur
ieyst af höndisn, ekki aðeins
meðal frumstæðra þjóða, en
einnig í Evrópu miðaldanna og
Lausn
64. krossgátu
reyndar alls staðar, þar sem fá-
fræði hefur verið að finna. —
Hún varð menningarvaki. Far-
andsöngvarar ferðuðust stað úr
stað með lýru sína oghörpu og
sungu söngva með svipuðum
hætti og trúbadúrar Vesturlanda.
Enn þá eru til atvinnusöngvarar
í Afríku, bæði í litlum þorpum
og við hirðir voldugra höfðingja,
sem syngja um þau mál, sem
efst eru á baugi, segja dæmi-
sögur og flytja söngva um forna
frægð, sigra og ósigra liðinna
kynslóða. Þannig berst þekking
in út meðal frumstæðra og illa
upplýstra þjóða og skapar smám
saman sameiginleg söguverð-
mæti í vitund fólksins.
Strengjahljóðfæri hafa einnig
verið notuð um langan aldur
til þess að gleðja og sefa hug-
ann. Menn hafa leikið fyrir
sjálfa sig, börn sín og vjni á
frumstæð og heimatilbúin hljóð-
færi öld fram af öld. Hljómlist-
in var sem sagt ekki eingöngu
notuð fyrr á 'tímum til þess að
skapa viðeigandi trúar eða
galdrahrif. Hún var notuð til að
vekja gleði, — við dans, sem oft
var engan veginn trúarlegs eðlis,
og hún sagði ástarsögur jafnt
sem stríðssögur. Hún hefur allt
af verið manninum einhver
bezta hvíld og afþreying, — það
er fyrst nú í okkar tímalausa,
yfirfulla heimi, að við erum hætt
ir að smíða okkur hljóðfæri sjálf
ir — hver og einn. En það er
til dæmis sjaldgæft að finna
mann í þorpum sunnan Sahara,
sem ekki getur leikið á „sanza“,
eða „hand-píanó“. Þetta eru
ekki merkileg hljóðfæri á okkar
mælikvarða, en göfugusta og
fegursta hljómlistin hefur oft
sprottið frá frumstæðum hljóð-
færum.
IV H R H F E M
1 j K i P R E I K n >
0 L i h. 0 O R L TT M
T í R -» > §5 6 p n
n U s r J fl R H V
P H V T s o M |§ T 7
JH fi N N > R fl K fll R
¥ § G fi T 1> p 0 G i-
s ’n R §| E I R S L 7T
n R fi F K N N fl *
s T p R U N N fi H E
J ss 1 T I M 0 R 1 T h y
ó 6 F R fi í r u b T N ú ÍJ j-j M S ý T n k I p
R H fi V? P E’ i T i t
1 i E F
t: L ' T H Pí F T N 2 §§ M ii' y
M y S R N |§ F 1 N N s I j
j Y\ É Ý 5 fl1 N V G L n M u
F ' 0 N R 1 S ö V R í E K F N fi 1 L u Ú R p P í I s
I E k K U R ' ~s K n P fl
T I M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ