Tíminn Sunnudagsblað - 24.11.1963, Blaðsíða 2

ORÐABÓKIN NÝJA
Hin nýja orðabók Arna Böðvars-
sonar, sem Menningarsjóður gaf
út nú í haust, er fjársjóður, sem
hvorki á í þagnargildi að liggja
né geymast ávaxtarlaus í bóka-
hillum. Það hefur ekki annar
meiri atburður gerzt á þessu sviði
síðan orðabók Sigfúsar Blöndals
var prentuð á árunum 1920—1924
og mun ekki stærri tíðinda að
vænta, þar til orðabók háskólans,
hið mikla höfuðrit, kdhaur til sög-
unnar. En af eðlilegum ástæðum
mun þess sennilega nokkuð langt
að bíða, því að vísindaleg orðabók
er ekki hrist fram úr erminni.
Ekki er ósennilegt, að málkennd
sé eðlislæg gáfa. En samt sem áð-
ur er það ekki einhlítt að hljóta
slíka vöggugjöf. Hver sá, sem
vill ná góðu vaidi á máli, verður
víða að leita sér fanga. Það er
nauðsynlegt að þekkja lög málsins,
en það er ekki nóg. Það má kom-
ast langt með lestri þeirra bóka,
þar sem málið birtist tærast og
auðugast — ljóða og sagna. Sá,
sem hefur lært að skilja himsið
frá kjarnanum, getur enn aukið
við sig með því að hlusta eftir
hljómi þess af vörum fólksins. En
þessu öllu til viðbótar eru nauð-
synlegt náin kynni af góðum orða-
bókum. Hin nýja orðabók er með-
færileg að stærð, en þó orðmörg,
og þess vegna kemur hún í mjög
góðar þarfir öllum þeim, sem vilja
læra að vanda mál sitt, auðga það
'að orðaforða og blæbrigðum og
fullvissa sig um rétta notkun orða
og máltækja. Margir þeir, sem
hnotgjarnt verður á ritveliinum,
svo sem daglega má sjá í blöðum
og fjölmörgum ritum, gætu sneitt
hjá vanza og málspjöllum, ef þeir
hefðu þessa bók nærtæka og hirtu
um að líta í hana, þegar vanda-
mál, sem þeim er um megn að ráða
fram úr án leiðsagnar, verða á
vegi þeirra. En það er um þessa
bók sem önnur hjálpargögn, að
notin fara eftir því, hve feginsam-
lega hún er þegin.
Það er þó ekki einungis kunn-
átta, sem sækja má í þessa bók:
Öllum þeim, sem tungan er hug-
stæð, má vera hin mesta unun að
blaða í henni. Við sjáum til dæm-
is, að óstyrkur sá, sem grípur
skólaunglingana tíðum, þegar líð-
ur að vori, heitir hinu skemmti-
legasta nafni: fræðahrollur. Það
mmmmmassmm
hljómar ólíkt betur en hið hvim-
leiða nafn, sem oftast er notað.
Piltarnir tala mikið um skvísur og
skutlur. Það er sýnilega engin
nýlunda, að þeir gefi stúlkunum
margvísleg heiti. Skólapiltar á
dögum Jónasar Hallgrímssonar,
virðast hafa kallað þær byldrini —
svo nefndu þeir Siggu prestsdótt-
ur í Móum, „móbíldóttan stelpu-
hnoðra". En einhvern tíma hefur
líka verið talað um hveðrur og
fluðrur og ménur, svo að nokkuð
sé nefnt, allt eftir útliti, fram-
göngu og eigindum. Og þegar þær
snyrtu sig, þá voru þær að mé-
minta sig.
Þaö er margt, sem fyrir augun
ber, þegar blöðunum er flett:
Skaftfellingur táknar ekki einung-
is þann, sém heima á í Skaftafells-
sýslu eða er þaðan ættaður —
þaö er líka smellið nafn á hnífi,
sjálfskeiðingi. Og hvernig er sá
maður vaxinn, sem er hlaunamik-
ill? Hvað gera menn, þegar þeir
stíga gípinn? Hvað er lúsaband,
dagsljóri, glytja, staurvika, bausn,
margindi, ádes, falhendisgjöf? Við
getum að minnsta kosti fullyrí', að
orðabókin sú arna er engin fal-
hendisgjöf.
Við hótum stundum að taka í
lurginn á þeim, sem við eigum í
höggi við. Hér sjáum við, að lurg-
ur merkir þylckt hár, loðið bak á
dýri, herðakistil og máttleysi.
Kyrningur merkir ekki aðeins
hálfysta mjólk eða gróft skyr,
Framhald á 982. slSu.
Árnl Böðvarsson, aSalhöfundur orSabókarinnar.
962
TlniNN - sunnudagsblao