Tíminn Sunnudagsblað - 24.11.1963, Blaðsíða 14

1
sem auga'ð eygir, og hverfur loks inn
í bláma fjalla í suðri upp af byggð-
um Borgarfjarðar. Yfir gnæfir fjallið,
rúið sínu fyrra skrúði; Hítardalurinn
breiðir. úr sér í suðaustri og síðan
tekur Hraunhreppurinn við með marg
breytilegar hillingar og eyjar og sker
fyrir landi. Hilará, sem teygist eins
og silfurþráður allt til hafs, fullkomn
ar þessa mynd. í austri rís mikilúðleg
ur, skörðóttur og sandrunninn fjálls-
kambur út úr Fagraskógarfjalli,
Grettisbæli, þar sem sagan segir, að
Grettir Ásmundarson hafi dvalizt um
stundarsakir í langri útlegð sinni í
ákjóli vinar síns, Bjarnar Hítdæla-
kappa. — Héðan er aðeins klukku-
stundar gangur upp í skarðið, er skil
ur þennan sérkennilega móbergs-
ihnúð frá sjálfu fjallinu.
Handan við flóann í vesturátt er
Barnaborgin, sem miklu hefur ráðið
um sköpun þessa tilkomumikla lands
lags. Fjær og vcstar gnæfir Eldborg
eg umhverfis hana hraun, sem nær
allt til sjávar. í norðri eða útnorðri
opnast Kaldárdalur hið næsta, og síð
ap er Áslaugarhlíð, Kolbeinsstaða-
fjall, mynni Hnappadals með fjölda
eldbrunninna giga, en fjær og lengra
tU vesturs Hafursfell og fjöllin þar
norður af.
Allir Ihafa Skógabæir verið eign
Hitardalsldrk j u hinnar fornu. En er
bún var lögð niður 1876 og sóknin
sameinuð Staðarhraunssókn, hafa all
eigur hennar runnið til Staðar-
‘auns. Var setið um að fá ábúð á
ssum jörðuen og þær leigðar hæst-
íóðanda, og hfiíur þar miklu ráðið
ágæta útbeit í hrauninu og góðar
.ægjur í flóanum. Tæplega hefur þá
^eríð þar jafn afskekkt og fáförult
tnú er orðið á meðan alfaraleið
með fjöllum fram. Og einhvern
aa hefur verið fólksfleira í Skóg-
iftn en nú er. í Ytri-Skógum býr nú
|ðeins ein kona með tíu eða ellefu
úra gamlan son sinn. En enn stendur
þar stórt tlmburhús, byggt á árun-
t)m 1929—1930. Hefur það þótt reisu
í’egt á sfnum tíma á svo afskekktuim
þæ. En varla trúi ég öðru en hátt
geti látið í því, er stórviðri geisa á
haustum og vetrum og stormurinn
iyðst niður um fjallaskörðin.
I Syðri-Skógum býr gamall maður,
fagnús Hallbjörnsson, einn síns liðs.
íefur hann alið alian aldur sinn í
lcógum og nálega aldrei farið út fyr
Sveitarmörkin. Hann fæddist í
íðslholtum í Kraunhreppi fyrir sjö-
íftt og þremur árum, en tæplega
tveggja ára garnall fluttist hann með
|oreldrum sínum í Skóga og síðustu
futtugu og fimm eða þrjátíu árin hef
kv hann verið þar einbúi. Magnús
| Skógum er maður vel skýr og minn
ugur á iiðna tíð, og hef ég flest, sem
hlr er sagt, frá honum. Hann er í
fæzta lagi nagur á smíðar og ber því
Vltni bær^sá, sem l'ann byggði sér
fyrir tveim'ur árum. Því miður gaf
ég mér ekki tíma til þess að ræða
við hann sem slcyldi, því að dagur
var senn liðinn að kvöldi, en löng
leið í náttst.að. Ekki kom ég heldur
í bæ að Ytri-Skóguirn. Konan, sem
þar býr, hefur um allmörg ár verið
böguð á heyrn, svo að samræður við
hana verða að fara' fram skriflega.
En fróð er hun eigi að síður og lífs-
reynd.
Magnús uauð mér í bæ sinn, og
varð ég undrandi, hversu öllu var
haganlega fyrir komið hjá gamla
manninum. Frernsti hluti bæjarins
var óinnréttaður og notaður sem
geymsla, en þar innar af var allgóð
baðstofa, björt og vistleg. Þar hefur
hann síma og ýmis fleiri þægindi.
Mesta furðu inína vakti stór gauks-
klukka, sem hékk þar á vegg. Sagði
hann, að illt verk og erfitt hefði ver-
ið að kcma henni hér upp í Skóga
Hann ók henni á hjólbörum alla leið
sunnan frá Hítará, og er orðið ærið
langt síðan.
Moldbrekka er snertíspöl sunnan
við Skóga, og má þar heita í eyði,
síðan Sigurður Sigurbergsson fluttist
með fjölskyldu sína til Borgarness.
Samt nytjar hann jörðina að ein-
hverju leyti að sumrinu. Magnús var
svo góðviljaður að ganga aneð mér
þangað suður eftir, því fremur er leið-
inlegt að koma einn að býli, sem ekki
er að öllu leyti yfirgefið. Nú naut ég
þar hvorki glaðlegs bros og hlýrra
orða af vörum húsfreyjunnar né
drakk hjá henni rjúkandi kaffi og
skrifa ég það á hennar reikning, þar
til fundum olckar ber næst saman.
Ég furðaði mig á hinum mörgu
rústum, sem þar voru í túni. Magnús
sagði mér, að sumt af þessu væru
leifar útihúsa, en þar væru einnig
tvær gamlar bæjarrústir. Fyrst þegar
hann mundi eftir sér stóð bærinn
vestar og ofar tn nú er. Síðar var
hann fluttur á holt neðar í flóanum,
en loks byggöur þar, sem nú stendur
hann. Er það allþokkalegt einnar
hæðar steinhús, en ekki vel við hald-
ið, sem varla er von, þar eð eigend-
umir eru fluttir brott.
Ekki er útsýn eins tiikomumikil
héðan sem frá Skógum. Þó sést vel
suður yfir Hítará og heim að Staðar-
ihrauni. Sagði Magnús mér, að allir
þessir bæir settu kirkjusókn þangað,
þótt í aðra sýslu væri að sækja og
yfir vont vatnsfell að fara, þar sem
er Hítará. Er það kallað að fara
ána undir Bæli, en hún rennur með
fram Grettisbæli austanverðu.
Kolbeinsstaðasókn, sem áður
heyrði til Staðanhraunsprestakalli,
var lögð til Miklaholtsprestakalls, er
prestsetrið var flutt frá Hítarnesi að
Staðarhrauni árið 1891. Virðist sem
þessir bæir hafi einhvern veginn
gleymzt og halöið áfram að heyrá
til sinni gömlu sóknarkirkju. Trú-
lega hafa þessir bæir átt kirkjusókn
niður fyrir hraun í hið gamla Flysju-
hverfi á meðan kirkja stóð í Kross-
holti eða að hálfkirkjunni eða bæn-
húsinu á Jöfra, jafnvel að bænhús
hafi vcrið í Skógum, Brúarhrauni eða
Kaldárbakka, þegar fjölbýlla var á
þessum slóðum. En þetta eru aðeins
getgátur mínar.
Þegar ég hafði kvatt gamla mann-
inn, hélt ég eftii leiðsögn hans yfir
flóann meðfram jaðri Barnaborgar-
hrauns að norðan og niður að Hrauns
múla, sem er næsti bær byggður í
vesturátt. Hraunsmúli stendur á syðri
bakka Kaldár. Þar knúði ég dyra til
þess að spyrjast fyrir um þa'ð, hvort
tiltækilegt væri fyrir mig að stytta
mér leið með því að vaða ána. Ung
og elskuleg kona kom til dyra og
bauð mér inn. Taldi hún alla ann-
marka á því að va'ða ána, sem hefði
vaxið til muna síðustu dægur, enda
ekki lengra niður á þjóðveginn og
brúna sunnan ár en vestan. Mun nú
vera í ráði að færa gömlu brúna, sem
enn er á Hítará við Brúarfoss, vest-
ur að Hraunsmúla og setja hana á
Kaldá. Er þeíta býli þá komið í verð-
ugt samband við þjóðveginn, en áin
hefur löngum verið fólki, sem þar
hefur búið, mikill farartálmi.
Á leið minni niður með Kaldá sá
ég, hve illilega hún hefur brotið land
báðum megin. Syðri bakkinn hefur
þó orðið verr úti, og hafa flóð í ánni
og ísruðningur hjálpazt að í leysing-
um. Og melarnir, sem áður voru
nefndir, Kaldármelar, eru öirnurlega
blásnir og rúnit öllum gróðri, þótt
vel mætti rækta þá, og tók ég eftir því,
að á einum stað við veginn hafði íil-
raun verið gerð í þá átt. Þó eru enn
viða fagrir hvammar og grasbollar
niður með ánni, og munu þar oft
hafa verið selnar kvíaær á meðan sá
siður hélzt. Einn hvammurinn heitir
Mannamótahvammur, og hefur verið
á annan veg um að litast þegar fólk
safnaðist þar saiman til mannfagnaðar.
Nú hallaði óðum degi. Ég hafði
einsett mér ao komast alla leið niður
að Stóra-Hrauni, sem er neðst býla
í hreppnum að vestanverðu. Og lánið
lék við mig. Ég var nýkominn yfir
brúna á Kaldá, þegar bíll ók fram á
mig. Greiðviknir mælingamenn á leið
á heiðar til mælinga á vötnum, sem
ég forðast að nefna, buðu mér sæti
í bílnuim, og þáði ég það með þakk-
læti.
Ég kvaddi þá við Haffjarðará og
hélt niður með lienni, áleiðis að hinu
merka setri, Stóra-Hrauni, þótt ekki
sé þess nú eins oft gettö í daglegu
tali fólks og meðan séra Árni Þórar-
insson bjó þar.
Það hafði lengi verið ofarlega í
huga mínurn að koma að Stóra-
Hrauni. Fyrr um daginn hafði ég
hugsað mér að fara þvert í gegnum
Eldborgarhraun svonefnda, Þrælynd-
974
T í M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ