Tíminn Sunnudagsblað - 06.09.1964, Blaðsíða 10

Skjaldbökurnar verpa eggjum sínum i
holur, sem þær grafa niSur í sandinn.
um, hefst pílagrímsferð skjaldbakn-
anna til varpstöðva sinna, sem þá
,eru enn undir djúpu vatni. Þær halda
niður eftir öllum þverám og hliðar-
ir.kjum til fljótsins mikla, og þegar
þangað kemur, steinhætta þær að éta
og kgppa að því einu að komast á
leiðarenda. Karldýrin eru yfirleitt á
undan, en þegar þau eru' búin að
velta sér í makindum í nokkra daga
í gnunum undir sandeyrunum,
koma kvendýrín, og ’afnskjótt kemst
astalífið í algleyming.
Síðan gengur allt í föstum skorð-
um. Vatnsborðið fer sílækkandi og
fíeiri og fleiri sandhólar og eyrar
rísa upp úr ánni. Og einhvern tíma
seint í janúar er ströndin allt
í einu orðin krök af skjaldbökum.
Þetta eru kvendýrin, sem hafa skrið-
ið upp úr til að sóla sig. Fyrstu
dagana fara aðeins fáar skjaldbök-
ur á land, en áður en líður á löngu
skríða eins margar' upp á sandinn
og komast þar fyrir. Árekstrar verða
þó engir í þessu sambandi, því að
þær, sem ekki komast að strax, bíða
af stakri þolinmæði eftir því, að eín
hver þeirra, sem fyrst fór á land,
fái nóg af sólarhitanum og skríði
aftur niður í svalt árvatnið.
Skjaldbökurnar virðast þola sólar-
hitann vel. Sumar geta legið í sól-
baðinu sex klukkustundir samfleytt
eða jafnvel lengur, en aðrar þola
ekki við nema klukkustund í einu.
Þessi sólböð er liður í æxlunarstarf-
semi skjaldbakanna. Eins og önnur
skriðdýr eru þær með kalt blóð, en
sólarhitinn hefur áhrif á eggjaþrosk-
ann.
Næsta stig hefst nokkru síðar, áð
ur en vatnsmagnið er búið að ná
lágmarki. Skjaldbökurnar hafa sólað
sig um daginn að vanda og hverfa
aftur til vatnsins við sólsetur, e/i að-
eins skamma hríð. í náttmyrkrinu
skríða þær aftur upp á sandbakkana,
og morguninn eftir má rekja slóðir
þeirra fram og aftur um sandinn.
Sumar skjaldbökurnar verpa strax
fyrstu nætumar, en flestar láta sér
nægja að sinni að leita að hentugum
varpstað.
Síðustu árin hafa fræðimenn fylgzt
vandlega með atferli skjaldbaknanna
um varptímann. Háskólinn í Venezú-
ela stendur fyrír þeim rannsóknum,
en tilgangur þeirra er, auk þess að
afla sem gleggstrar vitneskju um líf
þessarar dýrategundar, að finna ráð
til þess að koma í veg fyrir útrým-
ingu stofnsins, en margt bendir til
þess, að hann fari nú minnkandi sök-
um síaukinnar veiði. Dýrafræðingarn
ir hafa komið sér upp bækistöð á
eyju í fljótinu, skammt frá landa-
mærum Venezúela og Kólumbíu, en
strendur þeirra eyju eru helztu varp-
lönd skjaldbökunnar. Það, sem hér
segir um Orinoco-skjaldbökuna, er
byggt á þessum athugunum.
Skjaldbökurnar koma á land í smá
Skjaldbökuegg. í hverju hreiSri eru aS
meSaltali 82 til 85 egg.
Stauturinn, sem stendur £ höfSi þess-
arar skjaldböku, er gamall örvaroddur,
sem hún hefur greinilega boriS nokkuS
lengi.
hópum. Fjórar eða fimm fara á und
an nokkurn spöl, en nema þá staðar
og leggja við hlustirnar. Annar álíka
stór hópur fer þá fram fyrir þær
og tekur við forystunni, en nemur
síðan líka staðar eftir fáeina metra.
Þriðji hópurinn fer þá í fararbrodd-
inn, og þannig er haldið áfram, þar
til allur skarinn er kominn efst upp
ír fjöruna. Þar eru hreiðrin grafin.
Á leiðinni þangað nema skjaldbök-
urnar öðru hverju staðar og þeyta
upp sandi með framfótunum yfir höf
uð sér eins og til þess að reyna
gæði sandsins. Þar sem skjaldbök-
urnar fara yfir, marrar líka á sér-
stakan hátt í sandinum, og þetta
hljóð er sterkast við hreiðurstæðin.
Þetta marrhljóð heyrist hins vegar
ekki í sandi, sem skjaldbökur fara
ekki tun, og það virðist standa í sam-
bandi við einhverja eiginleika sands
ins, sem skjaldbökurnar valda.
Þegar skjaldbaka hefur fundið sér
hreiðurstæði, byrjar hún strax að
grafa og notar alla fjóra fæturna
við það verk. Fyrst þeytir hún sand
inum aftur undan sér með framfót-
unum, síðan taka afturfæturnlr við.
Holan, sem skjaldbakan grefur, er
um þrjú fet að þvermáli og tveggja
feta djúp, en gröfturinn er oft tals-
vert meiri, því að sandurinn er þurr
og mikið hrynur jafnan úr börmun-
um.
Þegar þessi hola hefur verið graf-
in, grefur skjaldbakan minni holu
niður í botn hennar með afturfót-
unum. í þá holu verpir skjaldbakan
eggjum sínum. Sandurinn er þar far-
inn að verða rakur, og auk þess gef-
ur skjaldbakan frá sér vökva bæðí
til þess að auðvelda varpið og styrkja
hreiðurveggina. Þegar hreiðrið er
fullgert, fer skjaldbakan-á afturend-
ann niður í holuna, og úr því er hún
826
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ