Tíminn Sunnudagsblað - 28.02.1965, Qupperneq 6

1 rauninni ekki annað en grófgerð
stæling á blúndum, sem farið var að
nota í Suður- og Vestur-Evrópu á 17.
öld. íslenzkar hannyrðakonur hafa
kynnzt þessum blúndum og farið að
þreifa sig áfram með að búa til eitt-
hvað svipað, og einhver hugvitsöm
kona hefur látið sér detta í hug að
nota togþráðinn. Við höfum ekki ör-
uggar heimildir um skinnsaum eldri
en frá þriðja fjórðungi 18. aldar.
En hinar fáu heimildir, sem vitað er
um, svo og uppruni saumborðanna
sjálfra, eru eingöngu tengdar Suður
og Vesturlandi, og gæti það bent til
þess, áð þessir borðar hafi fremur
tíðkazt í þeim landshlutum en öðr-
um. Annars geri ég skinnsaumnum
nánari skil í nýútkomnu hefti af Ár-
bók Fornleifafélagsins.
Nú komum við inn í sal, sem hefur
að geyma kirkjulega gripi, og hér
eru meðal annars altarisklæði og
dúkar, sem bera því vitni, að kirkj-
ur landsins hafa einnig notið góðs
af iðjusemi og listfengi íslenzkra
kvenna. Og Elsa heldur áfram frá-
sögn sinni:
— Hér er altarisklæði úr kirkj-
unni á Höfða, talið vera frá 15. öld.
Það var upphaflega saumað á bláleit-
an grunn, sem ekki var fylltur upp.
Það hefur þegar um 1700 verið orð-
ið mjög slitið, og er þess þá getið, að
myndirnar, sem sýna Krist á kross-
inum, Maríu og Jóhannes, hafi verið
klipptar úr og settar upp að nýju á
grunn úr gulleitum hör. Ekki alls
fyrir löngu var klæðið sent til Sví-
þjóðar til viðgerðar, og þar var það
sett upp á bláan grunn, mjög líkan
hinum upphaflega. Það sjást enn svo-
[litlar leifar af honum utan með
myndunum. Myndirnar voru færðar
svolítið sundur, svo að klæðið stækk-
aði heldur. Sumt vantar á myndirn-
ar, til dæmis krossinn og hluta af
geislabaugnum um höfuð frelsarans.
Það er til þjóðsaga um, að fiskimað-
ur hafi dregið stúlku úr sæ á færi sitt.
Hún á að hafa dvalizt vetrarlangt að
Höfða og saumað þetta klæði, sem
síðan var notað sem altarisklæði í
kirkjunni. Um vorið hvarf stúlkan
aftur í sjó.
Hérna höfum við líka refilsaumað
altarisklæði frá Draflastöðum. Það,
sem varðveitzt hefur hér á landi af
refilsaumuðum gripum frá miðöld-
um, er aðeins altarisklæði, en Danir
eiga enn íslenzkan refil með refil-
saumi. Altarisklæðin hafa líklega
sætt betri meðferð en reflarnir.
Um þetta klæði hér skrifar Gísli
Gestsson í Árbók Fornleifafélagsins
1963. Það er úr Svalbarðskirkju við
Eyjafjörð, en þar var kirkja helguð
Jóhannesi postula. Það kom á Nati-
onalmuseet í Kaupmannahöfn 1847
. og var gefið hingað á safnið 1930. Á
því eru tilf kringlóttir feitir og
mynd í hverjum reit. Það hefur vaf-
Kvenbúnlngur frá um 1800. Samfellan
er blómstursaumuð af GuSrúnu, dóttur
Skúla landfógeta. (Þjms. 2868).
izt fyrir mönnum að ráða í
efni myndanna. Gísli telur, að efni
myndanna sé sótt í sögu Jóhannesar
postula og guðspjallamanns. Ilann
ræðir um myndirnar hverja fyrir sig
og tilfærir kafla úr Tveggja postula
sögu Jóns og Jakobs, og kemur röð
myndanna á klæðinu heim við röð
sagnanna af Jóhannesi í Tveggja
postula sögu. Telur Gísli allar líkur
benda til þess, að kona sú, sem saum-
aði klæðið, hafi þekkt söguna af Jó-
hannesi í líkri gerð þeirri, sem er í
Tveggja postula sögu. Ekkert verður
sagt með vissu um aldur klæðisins,
en trúlega er það*ekki eldra en frá
því einhvern tíma á 14. öld.
Þarna er eitt klæði með saumi,
sem kallaður er skakkaglit. Það nafn
kemur fyrst fyrir svo vitað sé 1675,
en á Norðurlöndum heitir saumur
þessi vefsaumur. Ekki veit ég, hvort
orðið skakkaglit hefur verið til
fyrr, eða notað annað orð um það
áður. Annars er mikið á reiki með
nöfnin á hinum ýmsu saumgerðum.
Það voru mest karlmenn, sem skrif-
uðu þær heimildir, sem til eru, og
þeir hafa ef til vill ekki alltaf kunn-
að að nefna þessa hluti alveg réttum
nöfnum.
Hérna er hökulkross frá Saurbæ
á Kjalarnesi. Líklega hefur hann
upphaflega verið ein lengja, en hún
svo tekin sundur og gerður kross
úr. Ekkert er vitað um, hvaðan
þetta er upprunnið. Ég hef sýnt út
lendum sérfræðingum myndir af
krossinum, og þeir hafa komið með
ýmsar getgátur, en enginn getað
sagt neitt um það með vissu. Kross-
inn er gullsaumaður og hefur haldið
sér ákaflega vel.
Þetta hér eru leifar af gullsaum-
uðum messuskrúða frá Hólum og
mun vera frá fyrri hluta 13. aldar.
Þar eru myndir af íslenzkum dýr-
lingum, Jóni og Þorláki, og hefur
því verið talið, að þetta væri íslenzkt
verk, en ég tel hæpið, að svo fín
vinna hafi þekkzt hér á þessum
tíma. Sennilega hefur þetta verið
pantað frá útlendu verkstæði. Gull-
þráðurinn í þessu heldur sér mjög
vel, hann er áreiðanlega ekta. Víða
erlendis voru margir munir sem þess
ir brenndir'við siðbótina, en íslend-
ingar hafa verið frjálslyndari í þeim
efnum en sumir aðrir og hafa hlíft
ýmsum dýrgripum. Kristján Eldjárn
segir frá þessum gripum í bókinni
„Hundrað ár í Þjóðminjasafni."
Þetta altarisklæði hér er frá Hálsi
í Fnjóskadal, frá árinu 1617. Það er
með fléttusaumi, en er kallað kross-
samnað í vísitazíu. Á þvi er nafnið
Brettiva, en Tómas Ólafsson, sem var
prestur á Hálsi, átti einmitt dóttur
með því nafni, og er því vel lfklegt,
að hún hafi saumað klæðið. Ekki er
vitað, hvenær hún var fædd, en
eftir því, sem komizt verður næst,
hefur hún verið mjög ung um það
leyti, sem klæðið er saumað. Klæðið
gæti líka vel verið saumað af við-
vaningi. Séra Tómas gaf kirkjunni
það 1631.
Hér er altarisklæði og altarisdúk-
ur frá 1694, úr Laufáskirkju, gefið
af Ragnheiði Jónsdóttur biskupsfrú
og Ara, bróður hennar. Ragnheiður
var þriðja kona Gísla biskups Þor-
lákssonar. Hún var mikil hannyrða-
kona, og er vitað, að hún hafði stúlk-
ur hjá sér við sauma. Liklegt verður
að telja, að báðir þessir munir séu
annað hvort saumaðir af Ragnheiði
sjálfri eða af stúlkum, sem unnið
Uafa undir hennar stjórn. í dúknum
er einkennandi enskur bekkur. Sagt
er, að fengin hafi verið ensk kennslu
174
MUINN - SUNNUDAGSBLAÐ