Tíminn Sunnudagsblað - 30.01.1966, Blaðsíða 5

1) Haldari fyrir bergsýnishornin. Unnt er aö snúa sýnishorninu um tvo ása, sem
mynda 90° horn.
2) Hylki utan um seglana tvo, sem segulmáttur sýnishornsins er mældur með.
3) Rafstraumsspólur, sem notaðar eru til að upphefja jarðsegulsviðið á sýnishorn-
en ég fluttist hingað, þegar ég var
níðri í háskóla, varð ég að taka fullt
tillit til Skerjafjarðarvagnsins, sem
stanzaði fast við húshornið á hálfrar
stundar fresti. Mælirinn skynjaði
greinilega hið stálslegna ferlíki, sem
staðnæmzt hefði fyrir utan, og ég
varð að bíða, þangað til vagninn var
farinn leiðar sinnar.
— En veðrið hefur engin áhrif á
starf þitt?
— Jú, vissulega Suma daga get
ég ekkert mælt fyrir stormi, og þá
•yinn ég að útreikningum, sem eru
reyndar jafntímafrekir og mælingarn
hr sjálfar. En þú mátt ekki halda,
áð það sé þessi venjulegi næðingur,
sem ég á við. Nei — það er segul-
stormar, sem truíla mig. Annars eru
athuganir á slíku veðurfari sérgrein
í>orsteins Sæmundssonar, sem vinnur
hér einnig. Og þegar Frakkar skutu
eldflaug sinni af Skógasandi, höfðu
þeir einmitt samráð við hann um
ákjósanlegastan tíma til verknaðar-
ins.
— En hvenær hófvst þessar segul-
magnsmælingar á bergi, sem þú ann-
ast?
— Þær hófust um 1950, er Hol-
lendingur að nafni Hospers mældi
segulstefnu í ýmsum raunlögum.
Síðan tóku prófessorarnir Þorbjörn
Sigurgeirsson og Trausti Einarsson
þessar mælingar upp, og margir fleiri
hafa starfað við þær síðan. Þor-
björn hefur umsjón méð mælingun-
um, sem núna eru gerðar hér. Seg-
ulmælirinn, sem við notum, er smíð-
aður hér, eftir enskri fyrirmynd,
byggðri á hugmynd enska Nóbelseðl-
isfræðingsins Blacketts. Verkið, bæði
söfnun sýnishorna og mælingar er
unnið í samvinnu við háskólann f
Liverpool. Hvert sýnishorn er brot-
ið í tvo hluta, og er annar mældur
í Liverpool, hinn hér.
— Já, segðu mér — eru þetta
mismunandi bergtegundir?
Örn svarar ekki strax, heldur breið
ir úr stóru korti af Mið-Austurlandi.
Á það eru krotuð einhver tákn með
bleki, einn og einn bókstafur. Við
Norðfjarðarnípu er ritað A, og síðan
koll af kolli lengst upp í Fljótsdal.
Þar, meðfram upptökum Jökulsár,
eru S, T og U
_ — Þú veizt kannski ekki, segir
Örn, þegar ég hef gónt bjálfalega
á kortið litla stund, að ísland er
hlaðið upp af mörgum blágrýt-
ishraunum, sem runnu hvert eftir
annað fyrir meira en milljón árum.
Lagskiptingu þeirra má greinilega
sjá í bröttum sæbörðum fjöllum eins
og Hólmatindi við Reyðarfjörð.
Hraunlögin eru ekki lárétt, heldur
hallar þeim inn að miðju landsins,
þannig að elztu lögin eru við sjó
austast á landinu, en verða yngri
eftir því, sem ofar og innar dregur.
(Ég reyni að hugsa mér ísland
inu.
eins og gríðarlega ummálsfreka vín-
artertu, signa í miðjunni).
— Fyrst eru því tekin sýnishorn
í flæðarmálinu, heldur Örn áfram,
síðan rétt fyrir ofan það og haldið
áfram upp á efstu heiðar
Hver bókstafur merkir ákveðin söfn-
unarsvæði. A er til dæmis tákn fyrir
hraunlögin í Norðfjarðarnípu frá sjó
og upp úr. f basaltinu eru segul-
mögnuð járnsambönd, og hafa þess-
ir seglar stefnu eftir segulsviði jarð-
ar eins og það var, er hraunið storkn
aði. Mætti kannski segja, að mynd
af segulsviði jarðar frjósi föst f
hrauninu. Hospers uppgötvaði, að
ségulstefnan í sumum berglögunum
var þveröfug við núverandi segul-
stefnu jarðar. Rannsóknir hafa sýnt,
að norður- og suðursegulpólar hafa
skipt að minnsta kosti þrjátíu sinn-
um um stefnu frá elztu jarðlögum
til yngstu. í Norðfjarðarnípu einni
skiptir til dæmis sjö sinnum um frá
sjó og upp á Hrútatind.
— Það var svei mér fróðlegt. Og
er nú eitthvert gagn í að vita þetta?
Örn útskýrir fyrir mér með um-
burðarlyndi, að flestar uppfinningar
síðustu alda, sem leitt hafi mann-
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
77