Tíminn Sunnudagsblað - 30.01.1966, Page 18

1881. Hann iét tvívegis koma til
þingrofs, og við það fækkað’ stuðn
ingsmönnum hans í þjóðþinginu úr
þrjátíu og fimm í tuttugu og sex
Fylgi hægrimanna meðal þjóðar-
innar var mjög tekið að skerðast,
þótt allra bragða væri beitt til að
halda hjörðinni saman, og vinstri
menn reyndu eftir mætti að þjarma
að ' stjórninni. „Þjóðarheill krefst
þess af þessu þjóðþingi", sagði Krist
inn Eerg sumarið 1881, „að það láti
allt visna í höndum þess ráðu..oytis,
sern hundsar hinn almenna kosninga
rétt.“
Þessi kafli í stjórnmálasögu Dana,
er líka kenndur við visnu, og var
bardagaaðferðin sú, að vísa frum-
vörpum og tillögum ríkisstjórnar-
innar til sérstakrar nefndar, svo-
nefndrar jarðarfararnefndar, þar sem
þau hlutu ~vo aldrei neina af-
greiðslu. Fjárlög voru þau sam-
þykkt að lc' m þegar vinstrimenn
höfðu leikið þau eins og þeim þótti
henta. Það köliuðu beir að klippa
kjölturakkana
En til höfuðorrustu kom ekki að
sinni. Það stafaði þó ekki af því,
að vinstrimenn brysti jark. Hitt
var sönnu nær. að þeir bjuggust við,
að Estrup yrði þá og þegar að gef-
ast upp. Þá væntu þeir, að valda-
skeið vinstrimanna hæfist. Þess
vegna vildu þeir ekki fara sér svo
óðslega, að konungurinn teldi þá
beina upprp’~n'’-seggi
En hægrimönnum var ekki í hug
að víkja. Þeir tóku stofna stjórn-
málafélög víðs vegar um landið og
boðuðu síðan til landsfundar, þar
sem þeir skipulögðu flokksstarf sitt.
Þingmennirnir áttu þó ekki að vera
háðir þessum samtökum. heldur ein-
unvis hafa samvinnu við miðstjórn
þeirra. Aftur á móti átti kjóenda-
félag hvers kjördæmis að ráða vali
frambjóðenda En þetta fór þó svo
í framkvæmd, að miðstjórnin og
þingflokkurinn réðn flestu, in 'q í;
endafélögin urði. einungis bægi-
leg verkfæri, Jafnframt t.ók” hægri
menn að gera ;ér dátt við ærka-
menn og vinnulýð, enda komu tíu
til fjörutíu atkvæði af hverju tiundr
aði úr þeirri átt i bæjum landsins.
Revndust margir verkamenn oeim
leiðitamir, svo að fram undir iþtav
Iok nutu þeir sums "taðar atfyigis
nálega briðiungs atkvæðisbæTa
verks'-nnria
Það varð hægrimönnum Ííka hald
reipi, að enn hafði almenningur
mikla trú á vopnum Árið 1879 vís-
uðu Þjóðverjar á bug því ákvæði frið
arsamninganna frá 1866, að þjóðar-
atkvæðagreiðsla skyldi látin fara
fram í Norður-Slésvík um „t.öðu
þeirra héraða og þá var hafinn rá
áróður, að einskis góðs væri að vænta
af Þjóðverjum, ef Danir stæðu um
ew„r nt> ævj frammi fyrir þeim með
hattinn í heldinni. Það var hrópað á
vopn víða um li.ndið, þótt margir
hverjir íhuguðu lítt, hvort nokkru
yrði áorkað með hervæðingu.
Árið 1881 horfði ófriðlega með
Þjóðverjum annars vegar og Frökk-
um og Rússum hins vegar, og það
glæddi vonir sumra manna um það,
að hin töpuðu héruð yrðu
endurheimt með vopnum. Ungir
og metnaðargjarnir liðsforing-
ar væntu sér aukinnar veg-
semdar af hervæðingu og þeir tóku
að ferðast fram og aftur um landið,
til þess að kynda undir. Hörup kall-
aði þá „gangandi lírukassa." Voru
stofnuð nokkurs konar vígbúnaðarfé
lög „samtök til varn.,r föðurland-
inu“, og gerðist þar oddviti prestur
einn, Jóhannes Clausen, sem verið
hafði heimatrúboðsmaður,, en síðan
hneigzt að stefnu Grundtvigs, og átti
margt vina í báðum fylkingum. Var
hafin útgáfa blaðs, sem var mjög
skreytt myndum og lagði mikla stund
á að flytja frásagnir úr styrjöldum
þeim, er Danir höfðu háð í Slésvík
einkum þeim, er enduðu með sigri
þeirra. Loks var hafizt handa um
að safna meðal þjóðarinnar fjár-
framlögum til vopnakaupa og láta al
menning undirrita kröfu um það, að
Iíaupmannahöfn yrði víggirt. Er
frægt dæmi hinna svokölluðu „fall-
byssufrúa" á Fjóni, sem stóðu fyrir
samskotum og keyptu fjórar eða
fimm byssur, s.m þær gáfu kóngin-
um.
Konunginum var þessi hreyf-
ing mjög að skapi, því að hugur hans
var jafnan þar, sem herinn var.
Honum var því mjög dillað, er hon-
um var fengin í hendur áskorun um
aukna hervæðingu árið 1883, undir.
rituð af rösklega hundrað þúsund
Dönum, sem náð höfðu átján ára
"’dri.
Vinstrimenn voru alls ekki frá-
bitnir herbúnaði, þótt þeir héldu
saman gegn stjórninni. Hörup hefði
þó að sínu leyti helzt kosið algera
afvopnun, og hann mótaði það and-
svar, sem oftast var vitnað til: Til
hvaða gagns er þetta? Hann skírskot
aði til þess, að aukinn herbúnaður
krefðist mikilla fjármuna, sem fá-
tækt fólk yrði að L.a af höndum
rakna, og þar að auki yrði fjöldi
ungra manna að eyða beztu árum
ævi sinnar í hernum. En engar
líkur væru til .þess, að þessar fórnir
bæ -'"-ínn ’ '.
Margir vinstrimanna hafa áreið-
anlega brett granir við þessu. Og
þótt. allt væri enn með felldu á yfir
borðinu kraumaði undir niðri. Atvik
sem gerðist haustið 1883, sýndi ótví-
rætt, hve samheldnin stóð völtum
fæti. Morgunblaðið, höfuðblað
vinstrimanna, minntist Grundtvigs
ekki einu orði á hundrað ára afmælis
degi hans. Degi síðar kom svo um
hann löng grein eftir Eðvarð Brand-
es — og ekki alls kostar lofsamleg:
„Skáldið Grundtvig, hefur engin eft-
irminnilegt afrek unnið . . . hlutfalls-
lega fátt af þvi, sem hann festi á
pappír, heppnaðist vel. Það er sein-
legt verk að finna gullkornin í h..Im-
dyngjunni, sem er ofan á þeim.“ Trú-
arkenningar hans voru líka vegnar
og léttvægar fundnar, en aftur á
móti var rómuð frelsisþrá hans og
sigurglöð trú á málfrelsi og ritfrelsi
og farið um það fögrum orðum,
hvernig honum hefði tekizt að vekja
dönsku þjóðina af svefni.
Fylgismenn Grundtvigs meðal
vinstrimanna ráku upp stór augu,
og þeir voru ófáir, sem brugðust
reiðir við. Og ekki bætti úr skák, þeg
ar Marteinn Lúter var ekki nefndur
á nafn í Morgunblaðinu á fjögurra
alda minningardegi hans. Kristinn
Berg, sem nú var þingforseti vinstri
manna," lók að erast ungbrýnn.
Hann sagði upp samningum þeim, er
hann hafði gert um ritstjórn Morgun
blaðsins, og Hörup og Eðvarð Brand
es urðu báf’ " !,-ia
Ósamkomulagið var orðið opin-
bert, og nú greindi þá á, Berg og
Hörup — mennina, sem Iengst höfðu
staðið saman. Fram undan voru
kosningar sumarið 1884. Báðir
kveinkuðu sér þó við að vegast á
fyrir kostningarnar. Og þótt svona
væri í pottinn búið, urðu vinstri-
menn enn sigursælli en nokkru sinni
fyrr. Hægrimenn hrepptu ekki aema
nítján sæti í þjóðþinginu. Og að
þessu sinni .'-omust tveir sósíalistar
á þing, hinir fyrstu í Danmörku.
Það voru þeir Hólm t Hördum.
Stjórnarandstæðingar réðu sér
ekki fyrir fögnuði, er þessi úrslit
urðu kunn, en hægrimenn bitu á
vörina og hugsuðu sem svo, að okki
skipti miklu máli, hvort stjórn
þeirra styddist við nítján þjoð-
kjörna þingmenn eða *ut'og sex.
Og sumarið le.5 í óvissu.
Hörup og Brandes höfðu ærið nóg
að starfa. Þeir voru að stofna nýtt
blað, sem þeir hleyptu af stokkun-
um í septembermánuði. Það hét
Politiken. Hörup mótaði stjórnmála-
stefnu þess, en Brandes færði það í
nýtízkulegri búning en nokkurt ann
að danskt blað og fyllti það fréttum
og frásögnum
3. dag októbermánaðar var skugga
legt veður í Kaupmannahöfn, stovm-
sveljandi með miklum rigningav-
dembum. Seint um daginn barst sú
fregn um alla borgina, að Kristj-
ánsborg stæði í ljósum loga, og bálið
var svo mikið, að það sást handan
yfir Eyrarsund. Eldurinn fór geyst.
Allt var brunnið, „em brunnið gat,
þegar nóttin ærðist yfir — murarn-
ir stóðu c. nir uppi.
Þetta þótti hinn hryggilegasti at-
Framhald á 94. sfðu.
90
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAB