Tíminn Sunnudagsblað - 02.10.1966, Blaðsíða 8

eina nótt, hvaS þá lengur. Það er þvl
mjög óliklegt, að Jón hafi lagzt til
svefns með þessum félögum sínum
þetta örlagaríka kvöld. Þótt hann
hraustur væri, eru engar líkur til að
hann hafi þolað loftleysið hóti bet-
ur en hinir. Þar munu allir jafnir
fyrir lögunum. Það mun og íslenzkri
öræfastórhríð auðunninn leikur að
færa einn tjaldhrauk svo greipilega
í kaf, að þaðan sé engum fært. Því
má ekki gleyma, að Beinahóllinn auð
veldaði henni leikinn í það sinn.
VII.
Um það hefur verið deilt, hvort öll
likin hafi verið í tjaldinu, þegar það
fannst fyrst. Um það atriði virðist
vitnisburður Tómasar á Flugumýri á
héraðþinginu í Stóru-Seylu 27. sept-
ember 1781 svo ótvíræður, að ekki
verði um deilt. Þar segir: „Sjöunda
vitnið, Tómas Jónsson, innkallað og
examinerað: 1. Hvar funduð þér lík
manna klausturhaldara Vídalíns?
Svar: í Kjalhrauni sunnan undir
einni stórri borg fyrir vestan veg-
inn. 2. Hvað mörg lík sáuð þér þá
undir tjaldinu? Svar: Þrjú. 3. Voru
þar lík beggja sona klausturhaldar-
ans, Bjarna og Einars? Svar: Bjarna
var þar fyrir vissu, en um Einars
veit hann ekki annað en að hönd
hafi staðið (upp) við lík Bjarna, sem
hann meinar, að verið hafi Einars . . .
6. Vantaði ekkert undir tjaldinu eð-
ur úti fyrir því, þegar þér komuð
aftur að sækja líkin? Svar: Lík
Bjarna og þá litlu hönd, sem hann
áður á þreifaði. 7. Var þá nokkuð um
breytt undir tjaldinu eður úti fyrir
þv$ Svar: Að ábreiðan, sem lá yfir
líki Bjarna rétthvörf, var úthvörf . .“
Þennan vitnisburð virðist örðugt
að véfengja, enda er hann staðfestur
á margan hátt þar á þinginu. Eftir
þeim vitnisburðum, sem þar fyrir
liggja, er augljóst, að þeir hafa legið
í tjaldinu eins og þeir lögðust fyrir,
en ekki eins og Jón Auslmann lagði
þfc. Ef hann hefði lagt þá til örenda,
hefði hann ekki teygt hönd Einars
eina út undan ábreiðunni, svo að að-
eins eitt sé nefnt. Hann hefði lagt
hana niður með síðunni.
|inn eru trauðla fulltalin þau rök,
se|n að því liggja, að Jón skildist ekki
við félaga sína örenda. Öll hross
þeirra falla þarna við hólinn nema
tvö, þegar frá er talinn hestur J.óns.
Þeir hafa að sjálfsögðu bundið þau
á streng, og þó ekki í hinni fornu
merlcingu þess orðs, heldur fest hverj
um tveim saman.
Ilefur verið gripið til þess ráðs með
leiíárhesta fram á okkar áaga. Hross-
in íéllú þarnk vegna þéss, að þau
vorú tiundin. Aðeins tvö losna, hver
sefh ástæðarj Jkann að vera tjl þess.
í>að éf áthýglisvert, að fáS ér stöð’
848
hestur og hryssa, sem hafa verið
bundin saman. En sé bteur að gáð,
er augljóst, að bak við þetta stendur
glöggskyggni þeirra, er fyrir förinni
réðu. Talsvert myndi tvísýnt um frið,
ef skapríkur stóðhestur væri bundinn
við vanaðan hest, einkum ef hryssa
væri með í förinni. Þau mál myndu
horfa mjög á annan veg, ef honum
væri tyllt við hryssuna. Henni myndi
hann ekkert mein vinna, sízt þó, ef
þau væru bundin svo, að snertispöl-
ur væri frá þeim til annarra hrossa.
Það mun því engin tilviljun, að þeim
var tyllt saman þetta kvöld, sem vel
gat hent í það sinn. Þau gátu því stað
ið þar, sem þau sukku ekki að fullu.
Það var reynsluþekking ferðafé-
laganna, sem að baki stóð.
Hér er enn eitt atriðið, sem bein-
línis virðist sanna, að Jón hefur ekki
yfirgefið þá félaga örenda. Jón skar
hest sinn í Þegjanda. Fyrst hann
hafði þrek til að inna það verk af
höndum 'þar, má geta nærri, hvort
hann hafði ekki haft áræði eða dug
til að skera hrossin sundur, þótt hann
hefði ekki átt þess kost að leysa
þau, sem ekki er trúlegt. Og ótrúlegt
er, að hann hefði þá aðeins náð til
hestsins, sem hann síðar varð svo að
skilja eftir í kvíslinni. Þegar öllu er
lokið fyrir ferðafélögunum, liggur í
augum uppi, að hann hefði lagt til
byggða með það af hrossunum, sem
hann náði til.
Það hefur vakið furðu manna,
hversu Jón virðist á réttri leið á
þeirri slóð hans, sem örugglega verð-
ur rakin. Fljótt á litið virðast engar
líkur benda til að hann hafi verið
kunnugur þarna. Reynistaðannenn
áttu engin fjárleitarerindi um Kjal-
hraun og landið norðan þess. Þau
erindi þangað áttu þá Svínvetningar
og Ásamenn einir. Erindi Skagfirð-
inga þangað voru í stórum dráttum
aðeins tvö: Kjalvegur og grasaferðir.
Kjalvegur mun þá ekki hafa verið
fjölfarinn, þótt mun minna yrði
síðar eða fyrstu áratugina eftir slysa-
för þeirra Reynistaðarmánna. En
Kjalhraun 'var frægt grasaland, og
munu grasaferðir þangað hafa verið
alltíðar. En þær voru svo mikið fyrir-
tæki vegna fjarlægðar, að til þeirra
mun ekki hafa verið stofnað, nema
frá hinum efnaíri heimilum eða í
skjóli þeirra. Eln það vill svo vel
til, að nokkrar likur benda til, að
það hafi verið nokkuð föst venja
um alllangt skeií að leita fjallagrasa
um Kjalhraun frá skagfirzkum ríkis-
mannaheimilum og mun Reynistaður
þar engin undantekning, nema síður
væri. Sigurbjörg Skúladóttir fór þang-
að þeirra erinda fimm sumur sam-
fleytt, 1837—1841, og alltaf í skjóli
Staðarmanna. Þá réðu þar húsum
Elft'Si: Stélánsson og Ragnheiður
Beneölkísdottlí, soflardóttir þelrja
ÍHaildórs Vídalíns og Ragnheiðar
Einarsdóttur. Það sýnist því ekki ó-
lifelega tilgetið, ^ð þessir heirrjilis-
hættir þeirra Einars og Ragnheiðar
hafi verið arfur frá eldri kynslóðum.
Hafi Ragnheiður Einarsdóttir gert út
slíkan leiðangur, eftir að Jón Aust-
mann kom þangað, er ekki djarft
að ætla, að nonum hafi verið falin
forysta og hann þar með náð þeirri
þekkingu á nágrenni Kjalhrauns, sem
nægði honum til að halda réttri leið
síðustu skrefin, fyrst honum entist
karlmennskan til að ná þangað, sem
sannlegt virðist mega telja, að hann
náði — það er norður að Blöndu,
sennilega nálægt ósi Seyðisár, eins
og áður er bent til. Hér verða engar
getur leiddar að því, hversu miklu
hann hefur fórnað af þreki sínu og
tíma til þess, að ná aftur sambandi
við félaga sína. Hitt er víst, að hann
var þarna leiksoppur öræfastórhríðar,
sem vegur að honum, þegar verst
gegnir, og þá sennilega svo dægrum
skiptir, eftir að hinir voru örendir.
Heimildir:
Söguþættir eftir Gisla Konráðsson,
Rvík 1915-1920, Skagfirzk fræði VI
Rvík 1945, Árbækur Espólíns, II.
deild, Khöfn 1854, Ættir Austfirð-
inga eftir E.inar Jónsson prófast
á Hófi í Vopnafirði, Rvík 1953,
Sama rit — handrit í Landsbóka-
safni, Hrakningar og heiðavegir
1. bindi, Rvík 1949, Annálar 1400-
1800 Höskuldsstaðaánnáll), Rvík
1940—1948, Veðrið, (Páll Bergþórs
son), Rvík 1962. — Auk þessa
nokkrar sagnir, sem lifðu á vörum
gamalla manna fram yfir síðustu
aldamót, um Skagafjörð og Árnes-
þing.
r,H w ■ ..................
Þeir sem senda Sunnu
daqsblaðinu efni til
birtingar, eru vinsam-
lega beðnir að vanda
til bandrita eftir föng-
um og helzt að láta vél-
rita þau, ef kostur er.
Ekkf má þó vélrita
þéttar en í aðra hverja
línu.
I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ