Tíminn Sunnudagsblað - 02.10.1966, Blaðsíða 19

ar hugmyndir um héraöið meðfram
Tornelfi. — Maður lítur á kortið og
*ér, að þetta er langt fyrir norðan
norðurheimskautsbaug og ályktar svo
að þarna sé gróðurlítið land og lítt
hæft til búskapar, en sannleikurinn
er sá, að Tornedalurinn er ágætt
landbúnaðarhérað og víða mjög fag-
ur. En mikið veltur á hinni miklu
efli og öðrum stórfljótum, sem í
hana falla. Elfan flytur fram timbrið
og gróðurmoldina, vökvar engið og
prýðir dalinn. Sjaldan gerir fljótið
tjón, þótt stundum komi það fyrir.
Einu sinni varð að flytja burt úr
fljótinu dálítið þorp eða byggðahverfi,
sem reist hafði verið á eyjum og slétt-
lendi við fljótið. Voru byggingarnar,
sem allar voru úr bjálkum gerðar,
fluttar upp í skógivaxið hæðardrag
rétt við fljótið. í stórflóðum höfðu
bæjarhúsin svo oft flotið í burtu, að
ekki þótti borga sig að byggja þar
alltaf upp aftur.
Á vetrum er oft snjóþungt í Torne
dalnum, en þá er unnið að skógar-
höggi. Er það kalt verk og karlmann-
legt. Oftast er svo trjáviðurinn flutt-
ur á sterkum sleðum með hraustum
dráttarhestum fyrir. Trjánum er svo
staflað upp í stóra hlaða rétt við
fljótin. Þegar ísa leysir, er svo trján-
um fleygt í fljótið, sem flytur þau
áleiðis.
í Tornedalnum standa víða enn
gamlar byggingar. Eru það aðallega
kornhlöður og skemmur. Öll eru þessi
gömlu hús bjálkabyggð.
Frá síðustu aldamótum hefur gífur-
leg breyting orðið á atvinnuháttum
og kjörum fólks í Lapplandi og Torne
dalnum. Nú hafa Svíar og sænska
ríkið lært að meta rétt náttúruauðæfi
Lapplands og Norður-Svíþjóðar.
Þarna eru ótæmandi námur, ágæt
landbúnaðarhéruð og vatnsmikil
straumþung fjallvötn, sem enn eru
ekki fullvirkjuð. Svíþjóð á f norður-
vegi svo aflmiklar rafveitur að sænska
ríkið getur selt nágrönnum sínum.
Dönum, rafmagn. Er það haft í gam-
anmálum, að sporvagnar, sem ganga
fyrir rafmagni, geti snarstanzað á göt-
um Kaupmannahafnar, ef klakastifla
kemur í stórfljót í Norður-Svíþjóð
Laubeá og Haparanda.
Tornelfur skilar ekki allri möl, leir
og gróðurmold, sem hún ber fram
í farveg sinn í Tornedalnum, þótt
farvegurinn og dalurinn hækki að
meðaltali um einn sentimetra á ári.
Feikn af framburði ber fljótið út
1 Helsingjabotn. Þar sekkur þessi
framburður niður í kyrran fjarðar-
botninn og myndar þar grynningar,
hólma og eyjar. Má því segja, að
innsti hluti Helsingjabotns sé eins
konar Feneyjar Svíþjóðar. Borgin
Haparanda er örskammt frá mynni
Tornelfar. íbúarnir eru 4 til 5 þúsund
og nálægt einn fimmti af þeim tala
finnsku. Árið 1019 var gerð þarna
járnbrautarbrú yfir fljótið, sem tengir
saman járnbrautarkerfi Svíþjóðar og
Finnlands. Höfnin í Haparanda er
grunn og innsigling þröng, en í eyj-
unni Salmís, skammt undan Iandi, er
góð höfn.
Borgin Luleá er við samnefnda á,
sem fellur í Helsingjabotn. íbúar þar
eru um 30 þúsund og þeim fer ört
fjölgandi. í Luleá er ágæt höfn, og
mikið af nárngrýti er flutt þaðan út,
þegar flóinn er íslaus. í borginni er
mikið af alls konar verksmiðjum.
Þessar tvær borgir hafa verið frá
fornu fari eins konar menningarmið-
stöðvar fyrir Lappland og íbúa í
Tornedalnum. Veðurfar við Helsingja
botn er talið mjög hagstætt og reglu-
bundið. Um sumartímr/n stígur
hitinn oft hæst miðað við alla Sví-
þjóð, þótt héraðið sé norðar-
lega. Fugla- og annað dýralíf er mjög
fjölbreytt og fiskiveiðar miklar vlð
strendur og eyjar.
Fyrr á árum óð uppi við strönd-
ina síldartegund, sem Svíar nefna
strömming, en er almennt kölluð
Eystrasaltssild. Nú hefur víst dregið
úr þeirri veiði. Þessar borgir og hér-
aðið við Helsingjabotn koma mjög
við sögu í sambandi við styrjaldir.
Sem kunnugt er voru Svíþjóð og
Finnland fyrr á tímum eitt riki, en
svo áttu Svíar í langvarandi styrjöld
um við Rússa, sem lauk loks með
friðarsamningum árið 1809, og létu
þá Svíar af höndum allt Finnland til
Rússa. Var þá svo umsamið að ósar
Tornelfar skiptu þarna rikjuin milH
Finnlands og Sviþjóðar. Fjöldi Finna
lentu þá Svíþjóðar megin <dð Hels-
ingjabotn og víðar á landamæra-
svæðinu. Þetta finnska þjóðarbrot
sem lenti Svíþjóðarmegin, viðheldur
enn sínu móðurmáli, þótt 811
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
859