Tíminn Sunnudagsblað - 19.02.1967, Blaðsíða 12
í þýzkr-i náttúrufræði, sem prent
uð var um það leyti, er Ögmund-
ur Pálsson var enn ábóti í Viðey,
er mynd af hornprúðu, lágfættu
og mjög þybbnu nauti. Teikning-
unni fylgja þessi orð: „Ég er úr-
uxi — fávísir menn kalla mig lika
vísund.“
Það voru með öðrum orðum
bæði úruxar og vísundar í Norð-
urálfu, þegar þessi bók var prent-
uð. En þessi stórvöxnu dýr stóðu
höllum fæti í sambýlinu við menn-
ina. Þeim var litrýmt líkt og
geirfuglinum við íslands strendur
á nítjándu öld (og kannski íslenzka
erninum undir lok tuttugustu ald-
arinnar).
í byrjun sextándu aldar voru
úruxar, sem fyrr meir höfðu hafzt
við um meginhluta Norðurálfu og
víða í Asíu, mjög á undanhaldi og
raunar sýnt, að hverju fór. Úruxa-
hjarðir voru þá hvergi til lengur
nema í Póllandi, þar sem þeir
héldu lengst velli. Þar lauk ævi síð-
asta úruxans árið 1627 — sama
árið og Tyrkjaránið var framið á
landi hér. Þar með var svipmesta
villidýr Norðurálfu horfið af sjón-
arsviðinu fyrir fullt og allt.
Vísundar voru þá enn til villtir
hér og þar um álfuna. En afdrif
þeirra urðu með svipuðum hætti,
þótt síðar yrði. Þeim hríðfækkaði
einnig, og nú eru þeir ekki lengur
til, nema í dýragörðum og á sér-
stökum svæðum, sem friðuð hafa
verið vegna þeirra. Aldauða eru
þeir þó ekki, þótt litlu munaði.
Vísundunum er eiginlegt að
halda sig í smáhópum í skóglendi,
tíu til tólf saman, og einungis gaml-
ir tarfar fara einförum. Þetta var
varúðarráðstöfun náttúrunnar, því
að tarfarnir gerast mjög geðstirð-
ir með aldrinum og þess vegna
heppilegt, að þeir forðast féiags-
skap. Samt sem áður slær í mikla
bardaga um fengitímann, og ganga
þá ekki einungis tarfarnir oft hver
af öðrum dauðum, heldur særast
kýrnar stundum einnig til ólífis.
Nú kelfa kýrnar einungis þriðja
hvert ár, svo að viðkoman er mjög
lítil. Veiðimenn höfðu um allar ald-
ir setið um líf þessara dýra, og
einkum var fast að þeim vegið í
hallærum og á styrjaldartímum,
þegar matarskortur varð. Þegar
þar við bættist, að stöðugt var
meira og meira tekið til ræktun-
ar af skóglendi því, er var heim-
kynni þeirra, þá gat ekki hjá því
farið, að þeim fækkaði.
Fram að heimsstyrjöldinni fyrri
þyaukuðu þó um sjö hundruð dýr
í skógum Póllands og Kákasuss.
Eji þá fækkaði þeim svo, að við tor-
tíjningu lá. En upp úr þessu var
fgjrið að reisa við því skorður, að
vipndunum væri útrýmt. í heims-
styrjöldinni síðari seig þó enn á
ó^æfuhlið, og var dýrastofninn orð
ii][n mjög lítill, er þá létti morð-
ö|d.
Eins og áður er sagt voru þess-
ar dýrategundir, úruxar og vísund-
'ísundakyn, sem enn heldur velli í skógum Póllands.
1 f M I N N — SU\NUI)A(;SHI,A.'i
156