Tíminn Sunnudagsblað - 01.10.1967, Side 5

biskup Jón, þótt nauðugur væri.
Ér svo herrnt, að þá þeir með
hann í stöpulinn komu, að brskup
hafi dasazt nokkuð af tregðan
göngunnar, og þá hafi hann skipað
smásveini sínum að ganga í kjall-
ara og sækja sér góðan mjöðdrykk,
hvað sveinninn gerði, og kom
snöggt aftur með stóra silfurskál,
og biðu Norðlendingar urn þetta.
Biskup drakk hratt af skálinni og
gekk síðan með þeim til tjalds
þeirra. Þar eftir höfðu þeir biskup
til Brúarár og drekktu honum þar
x með taug og steini. Giftist síðan
Þorvarður Margréti, og áttu þau
3 dætur: Guðríði, Ingibjörgu og
Ragnhildi."
Þó að frásögn þessi sé greini-
leg, verður hún að teljast um
margt vafasöm og blonduð tilgát-
um. Kirkjubólsbrennan og víg
ívars Hólms er af flestum fræði-
mönnum talið að hljóti að hafa
gerzt 1432 en eigi 1433 enda ekki
furðulegt, þó að ártal skekkist á
svo löngum tíma, er frá atburð-
inum leið þar til frásögnin um
hann var skráð, rúm 200 ár. Hitt
þarf ekki að vera undrunarefni,
þó að það geymdist rétt í minni,
að Margrét hafi kornizt úr brenn-
unni með undursamlegum hætti,
og trúa mætti því, að hún hafi
eggjað til hefnda. En víst er það
þjóðsögu iíkast, að sú eggjan hafi
leitt til aftöku Jóns biskups og
Þorvarði hafi það til herferðar
sinnar til Skálholts gengið að fá
hana sér til eiginkonu. Aðrar heim
ildir herma, að Þorvarður hafi
áður verið til fanga tekinn af þeim
Skál'holtsmönnum, sem og einnig
Teitur hinn ríki Gunnlaugsson i
Bjarnanesi, og hafi þeim báðum
verið haldið í varðhaldi í Skál-
holti vetrarlangt, og haft síðan
samtök um aðför að biskupi. Þess
er enn að geta, að faðir Þorvarð-
ar, Loftur ríki, var önnur hönd
Jóns Vilhjálmssonar biskups á
Hólum, sem var raunverulega full-
trúi Englendinga hér á landj og
Teitur átti ítök norður í Skaga-
firði og hafði sterk sambönd
þangað, og gátu þaðan verið tengsl
við Jón Vilhjálmsson biskup og
þá feðga Þorvarð og Loft. En Jón
Gerreksson virðist hafa verið hing-
að sendur og valinn af Eirík^kon-
ungi af Pommern, og hefði þvi
átt að vera fulltrúi hans og hans
ríkis hér. Sá herflokkur, sem með
honum kemur til halds og trausts
hefur ólíklega verið til þess ætlað-
ur að berjast við íslendinga, held-
ur er miklu lfklegra að hann hafi
átt að vera honum til verndar
gegn Englendingum, sem hér voru
á þeim árum með yfirgang öðru
hvoru. Það er og eftirtektarvert,
að þegar hann hefur verið tek-
inn af lífi, er Jóni Vilhjálmssyni
fenginn stóll hans, þó að ekki
finnist nú um það aðrar heimild-
ir en skipun hans í biskupsemb-
ættið. Einna líklegast sýnist, að
hér á landi hafi á árunum 1430—
1433 verið valdabarátta milli Eng-
lendinga og ríkjasambands Norð-
urlanda, þar sem biskuparnir á
Hólum og í Skálholti voru full-
trúar hinna andstæðu erlendu vald
hafa, en íslendingar skipað sér
í flokka þeim til fylgis og bar-
izt í blindní sinni, undir niðri báð
um andstæðir, — án þess að skilja
hvað var að gerast. Ef þetta er
rétt skilið, hefur Jón Vilhjálms-
son á Hólum raunverulega stað-
ið á bak við herhlaupið gegn Jóni
Gerrekssyni. En það, að hann
flæmdist frá Hólum og náði ekki
fótfestu í Skálholti, þó að hann
væri skipaður þar biskup stafaði
af óförum Englendinga í Frakk-
landi um og eftir 1430, og svo því,
að hann studdi opinberlega Eng-
lendinga gegn Skagfirðingum í
réttlátri reiði þeirra 1431, og Loft
ur ríki, aðalstuðningsmaður hans,
lézt litíu síðar. Enn bendir til
þess, að það sé þjóðsaga ein, að
Þorvarður hafi verið að vinna til
Margrétar og Margrét hafi heitið
að giftast þeim einum, er hefndi
bróður hennar, að meir en þrjú
ár liðu frá aftöku Jóns biskups
Gerrekssonar til brúðkaups Þor-
varðar og Margrétar. Kaupmáli
þeirra var gerður að Bautarhoít;
19. október 1436 á þeirra brúð-
kaupsdegi." Og hann ber því ótví-
rætt vitni, að þar hefur verið um
að ræða yandlega undirbúna og út
reiknaða giftingu auðugra a®-
ila báðum þeim til hagsmuna og
tryggingar auðlegðar ættanna.
Sannleikurinn í sögunni um heit
Margrétar að giftast þeim manni,
er hefndi bróður hennar, er því
sá einn, að hún hefur þótt svo eft-
irsóknarverður kvenkostur, að til-
vinnandi hafi þótt að drepa einn
biskup hennar vegna. Svo er sag-
an jafnframt vitnisburður um það,
að jafnvel hinir sagnfróðustu
íslendingar hafa ekki haft neinn
skilning á því, hvað raunverulega
var að gerast, þegar Jóni Gerreks-
Arnór Sigurjónsson.
syni Skálholtsbiskupi var drekkt
í Brúará.
Kaupmáli Þorvarðs Loftsson-
ar og Margrétar var þannig:
„Var svofelldur kaupmáli lýst-
ur Óg staðfestur í milli ær-
legs manns Þorvarðs bónda Lofts-
sonar og ærlegrar kvinnu hús-
trú Margrétar Vigfúsdóttur á
þeirr-a brúðkaupsdegi, þá er liðið
var frá hingaðburði vors herra
Jesu Kristí þúsundruð fjögur
hundruð þrír tigir og sex ár,
sunnudaginn fyrstan í vetri í Braut
arholti á Kjalarnesi, að áðurrmfnd
ur Þorvarður lagði til kaups við
greinda Margréti garðinn á Eiðmn
í Au'stfjörðum, sem liggur í Fljóts
dalshéraði og þar til jarðagóz sex-
hundruð hundraða og fjögur
hundruð hundraða i lausagózi.
Hér í mót hafði áðurgreind Mar
grét jörðina Hlíðarenda. er ligg
t f M I N N - SUNNUDAGSBLAf)
845