Tíminn Sunnudagsblað - 12.01.1969, Page 16

Helgi G. Thordarsen, biskup:
Rauðhyrnu-
þáttur
1. kapítulí
Friðrekur enn sjötti með því
nafni var konungur ! Danaveldi, er
saga þessi gerðist. Tíðkaðist mjög
um hans daga, að danskir menn
voru settir til valda á íslandi, svo
að þá voru margir sýslumenn hér,
er naumlega rnáttu skilja íslenzka
tungu eður tala, svo að alþýða
mætti koma fram við þá málum
sínum, og var nýlunda sú eigi sem
bezt þokkuð af almenningi, þóktu
þessir útlendu ruem sitja innlend-
um í vegi, en þó síður haga nauð-
syn landsins.
Á þessu tímaniii yar og dansk-
ur maður sýslumaðnr í Rangár-
vailasýslu sem mörgum þókti
heldur ríkur í embættinu, og var
því lítt þokkaður, áð nafni Bonna-
son. Var um hans daga róstusamt i
sýslunni, og varð margt til tíðinda
í málaferlum manna á milli, og oft
nokkuð kurrsamt með bændum.
En með því að embættismenn um
þann tíma höfðu mikið kóngsvald,
þá hlauzt eigi ófriður af, er tíðind-
um pækti sæta. Létu flestir í land-
inu lítið til sín taka. og lenti því
mestur óþokki i dagdómum og róg-
burði, því að svo höfum vér heyrt,
að þá væri vesalmannleg öld á ís-
landi og horfin sú forna dáð, svo
að nálega væri hvorki illt né gott
að finna lengur 1 landinu.
Maðu-r nokkur hér Filpus, bóndi
að Eystra-Garðsvika í Hvolhrepp,
lítt við efni, en þó dugandi mað-
ur. Hann hafði rekið, sem vani er
til, kýr sínar í haga um morgun-
inn. En er þær settu heim um
kvöldið, var ein af þeim særð á
hryggnum og þókti nokku-rum tíð-
indum gegna. Þótt eigi væri það
holundar eða mergundar sár, held-
ur svöðusár nokkurt, þá þókti
bónda illt, er gripir hans skyldu
spillast, en hann vissi engar sakir
til slík-ra glettinga, en sá þó, að
af manns völdum myndi vera mega
hafa skaða sinn og ^ókti honum
þó líkast, að hann mvndi svo bú-
inn, þar hann treystist lítt til að
ganga í lagadeilu
2. kapítuli
Segja verður frá því, að hinn
sama morgun, er kýr Filpusar
höfðu verið verið reknar út í haga,
og fyrr segir, gekk heimafólk frá
Stórólfshvoli til heyverka úti á
engi og stóð þar að vinnu um dag-
inn. En sem á leið, bar þar að kýr
Filpusar bónda . Garðsvika. Höfðu
þær stuttan formála fyrir athæfi
sínu, en gengu án orlofs þangað í
slægjurna-r, sem loðnast var og
spilltu grasi. Rak fólkið þær í
burtu, en það dugði lítt, því að
jafnan sneru þæ, þá aftur, er mað
urinn var frá þeim genginn. Loks
leiddust fólkinu þessar eltingar,
svo að einn af húskörlum hljóp
með orf sitt og reiddi að einni kú,
sem næst honum varð. Lét þó hæl-
inn ganga á undan, en ljáinn vita
Ævintýri í lífi héraðshöfðingja í Rangárþingi fyr-
ir rösklega 130 árum: Viðureign andlegra og ver-
aldlegra stórmenna í blóra við særðar kýr og slysna
i vinnumenn. Málin risu ekki ævinlega af miklu efni,
] en nokkuð mátti úr þeim gera, ef vel var þæft.
frá, að eigi skemmdi hann kúna.
En þá bar ávo undir, er hann
reiddi orfið og sló til að hann ras-
aði við þúfu, og lék í hendi hon-
um orfið, og snerist það að kúnni
sem upp vissi, svo að hún særðist
nokkuð á baki af ljánum, en hús-
karl vottaði, áð eigi hefði svo skeð
að vilja sínum, heldur var ósjálf-
rát-t, að orfið snerist honum svo í
hendi, við það er hann rasaði. Og
sem hann kemur heim um kvöldið,
segir hann húsbónda sínum, Sig-
urði presti, hvernig hafi til tekizt
og það með, að hann eigi vildi það
verk unnið hafa, þó að svo tækist
öfugt til. En prestur brást vel und-
ir mál hans og kvaðst mundu hans
vegna bjóða sæmilegar sættir, að
eigi risi hér af meiri úlfúð, en
beiddi þó húskarl að fara hyggileg-
ar 1 annan tíma og fara eigi að
gripum með verkfæri, sem vel
kynnu að valda áverka, þótt eigi
væri til stofnað. Býður svo prest-
ur Filpusi bónda bætur fyri-r hold-
fall og nytfall, er af áverkanum
mætti standa og góðir menn mætu,
eða ella hverja gallalausa kú í
skiptum frá sér sjálf-um og mætti
velja af fjórtán hverja er vildi.
Þóktu bónda góðir kostir, og
hugðu menn nú lokið málum þess-
um.
3 kapítuli
Sæmundur hét maður, son Ög-
mundar prests, Högnasonar, sem
lengi var prestu-r á Breiðabólstað
í Fljótshlíð og mikill ættleggur er
frá kominn. Hann bjó í Eyvindar-
holti undir Vest.ir-Eyjafjöllum, rík
ur maður og auðugur, bæði af fé
og peningum. Hann var hinn gild-
asti bóndi og mjög fyrir öðrum
bændum í því héraði. Hann var vin-
sæll af aiþýðu og hvarvetna stór-
lundaður. Ekki vildi hann láta hlut
sinn fyrir nokkurum manni. Bar
þvi til, að menn kenndu á stund-
um nokkurs ofsa af honum, ef hon-
um þókti sér misboðið og var
hann þá enginn jafnaðarmaður
kallaður, enda átti hann stundum
hlut að málum manna, þar sem
hann mátti vera laus við. Hann var
stór að vexti og gervilegur að alri
ásýnd, greindur og skorinorður og
vel máli farinn, og þó heldur raus-
samur.
Hann var auðugur að jarða-
gózi, og átti hann Eystra-Garðsvika,
þar sem Filpus bóndi bjó, sem fyrr
er frá sagt. Einn dag, sem hann
hefði frétt þau tíðnidi. að kýr Filp-
%
24
T f M 1 N N - SUNNUDAGSBLAÐ