Tíminn Sunnudagsblað - 23.11.1969, Blaðsíða 10

Götumynd frá Belfast í ágústmánuði 1872. Mótmælendur hafa
raðizt á vínbúð írsks manns. Viskítunnum hefur verig velt út 4
torgið, og fólkið drekkur í sig kjark til nýrra árása.
Átakanleg kúgunarsaga
Vafalaust eru írar langkúgað-
asta þjóð í Vestur-Evrópu, og sú,
sem sárast hefur verið leikin af
erlendri yfirráðaþjóð. Trú'ega liafa
þeir svipaða reynslu að baki og
Pólverjar, þótt þeirra saga sé tars-
vert á annan veg. Um miðbik nítj-
ándu aldar bjuggu Engiendingar
þeim svo hörð kjór, að lands-
mönnum fækkaði um fjórðung, úr
átta milijónum í sex, þegar upp
koim kartóflusýkin, því að óskapleg
hungursneyð olli í senn mann-
dauða og landflótta. Talið er, að
langdrægt ein miiljón manna hafi
þá dáið úr hungri. Langt fram eft-
ir þessari öld reyndu Englending-
ar með vopnavaldi og refsidóm-
um að koma_ í veg fyrir fullkom-
ið sjálfstæði íra.
í þeim sviptingum, sem urðu
áður en írum tókst að brjótast til
fullnustu undan Englendingum,
var Norður-írland slitið úr tengsl-
um við aðra hluta landsins, og
fram á þennan dag hefur kaþólsk-
um mönnum þar verið haldið í
úlfakreppu, og þeir eigi notið
mannréttinda til jafns við mót-
mælendur. í þessu eiga óeirðirn-
ar á Norður-frlandi að undan-
förnu rót sína.
Þó stórfelldu mannfalli af völd-
um hungurs og örbirgðar létti upp
úr miðri nítjándu öld, ríkti
áfram sár neyð, og að lokum
breytti örbirgðin og kúgunin ír-
landi í vígvöll eins og raunar oft
áður. Hinir ensku jarðeigendur
þóttust sjaldan hafa nógan gróða
af írskum jarðeignum, og þegar á
bjátaði um uppskeru, gátu land-
setar þeirra með engu móti staðið
í skilum með leigur og landskuld-
ir, hvernig sem þeir hertu sultar-
ólina. Þá voru þeir reknir af kot-
um sínum. Árið 1877 voru þannig
tvö þúsund og eitt hundrað bænd-
ur reknir af ábýluin sinum og ár-
ið 1880 hátt á ellefta þúsund.
Veturinn 1879 var ákaflega harð
ur á Bretlandseyjum. Gremjan og
reiðin gróf um sig meðal íra, og
þá var fyrst af veruiegu afli höfð
uppi krafan um írska heimastjórn.
Bretar höfðu þá lagzt á þá sveif,
að ekki væri óeðliiegt að Búlgarar
nytu sjálfstjórnar, og nýiendum
sínum ýmsum höfðu þeir veitt tals
vert sjálfsforræði. Hvers vegna
skyldu írar ekki verða einhvers
slíks aðnjótandi?
Á þessum árum var maður sá,
er Parnell hét, heizti foringi íra.
Hann herti um þetta leyti mjög
baráttu sína, og fann upp nýja að-
ferð, sem vakti mikinn ugg meðal
Englendinga. Hann skipaði svo
fyrir, að sérhvern landeiganda, er
hrakið hefði brott landseta, og sér-
hvern mann, sem settist að á býii,
er losnaði úr ábúð með því móti,
skyldi sniðganga í öllu og enginn
maður hafa við þá samskipti af
nokkru tagi. Þetta bitnaði fyrst á
manni þeim, er Boycott hé-, og af
því er síðan dregið nafn þvílíkra
aðgerða á mörgum tungum.
Þetta dró til þess, að býli, sem
menn höfðu verið hraktir af, lögð-
ust í eyði. Enginn íri fékkst til
þess að taka þau í ábúð á ný, og
enginn fékkst til þess að vinna
þar, þó að eigandinn vildi nytja
þau. Samtímis tóku Parncll og
fylgismenn hans að draga
störf enska þingsins á langinn.
Þeir héldu ræður klukkustundum
saman á þingfundum í fulltrúa-
deildinni, svo að umræðum varð
helzt ekki lokið fyrr en seint og
síðar meir.
Heima á írlandi lét fólk hart
mæta hörðu. Með framlögum frá
írum, sem eitthvað höfðu efnazt í
Ameríku, voru stofnaðir leynileg-
ir sjóðir og haldið úti hermdar-
sveitum, sem frömdu skemmdar-
verk og drápu þá, er sekastir
þóttu við íra. Bretar svöruðu með
því að veita lögreglu sinni heim-
ild til þess að handtaka fólk og
halda því í fangelsum án máls-
rannsóknar og dóms um óákveð-
ínn tíma. Þetta var auðvitað eins
og að hella olíu á eld. Hatrið magn-
aðist um allan helming, og ekkert
lát varð á grimmdarverkum á
báða bóga. Einn maídag árið 1882,
þegar Gladstone var á heimleið
úr hádegisverðarboði í austuríska
sendiráðinu, voru lionum sögð þau
tíðindi, að nýskipaður írlandsmáia
ráðherra, lávarðurian Friðrik Cav-
endish, hefði verið drepinn ásamt
einum samstarfsmanni sítium í
Dyflinni. Þeir höfðu verið stungn-
ir á hol.
Gladstone hafði skömmu áður
þreifað fyrir sér um leyni-
lega samninga við Parnell,
og horfði eklki sem óvæn-
legast með þeim. En nú færð-
ust æsingar í aukana í Englandi,
og Gladstone var ekki hægt um
vik við samninga. Fáum árum
síðar reyndi hann þó að koma
fram iögum um írska heimastj órn,
en laut í lægra haldi í þinginu og
946
T I M 1 N N
SUNNUDAGSBLAÐ