Tíminn Sunnudagsblað - 06.06.1971, Qupperneq 10

og Steinmóði presti Þorsteinssyni.
Þó hélt hann öllum sínum heiðri
og störfum, og alla presta lét hann
halda völdum sínum. Þótti þá bisk-
upsdæmið vel standandi“.
Enn er getið hér séra Halldórs
Loftssonar, sem hafði gengið suð-
ur til Rómar árið 1389 og verið
hafði ráðsmaður á Hólum og hald-
ið prófastsdæmi milli Botnsár og
Geirhólma af Mikael Skálholtsbisk-
upi og jörðina Heynes á Akranesi
að léni, jafnframt því, sem hann
hafði prófastsdæmi um Eyjafjörð
og hélt Vallnastað 1 Svarfaðardal.
Séra Halldór var einn auðugasti
maður í landinu um sína daga og
er sálugjafarbréf hans, dagsett 8.
desember 1403 á Möðruvöllum í
Hörgárdal, ein bezta heimild um
það og gaman að glugga í það
vegna mikils fróðleiks, sem það
hefur að geyma um menningar-
söguleg efni. Halldór keypti alla
Grund í Eyjafirði, og það af eng-
um smámennum. Helming jarðar-
innar keypti hann af B'rni Jórsala-
fara og annan af Jóni Hákonarsyni
í Víðidalstungu, þeim bónda, sem
lét gera Flateyjarbók. Halldór
prestur kemur við mörg önnur
jarðakaupbréf og skjöl um sína
daga, en jarðakaupbréfih eru eins
og kunnugt er ein aðalheimild um
menn og málefni á þessum tímum.
Ætt Halldórs er talin frá hinum
fyrri eigendum Grundar, þeim
Lofti Hálfdanarsyni og Sighvati
Sturlusyni. Lýsing sú í Árbókum
Espólíns, að Hólabiskupsdæmi
væri vel standandi, hefur verið
nær lagi. Háklerkar Hólabiskups-
dæmis, sem hér hafa verið nefnd-
ir, voru allir merkismenn eins og
búið er að benda á í sambandi við
séra Halldór, og þeir allir einhverj
ir ágætustu prestar, sem hér hafa
verið í kaþólskum sið. Verður hér
betur getið hinna þriggja, sem
drepið hefur verið á.
Umboðsmaður Hólabiskups-
dæmis var eins og áður er getið
séra Einar Hafliðason á Breiðaból-
stað i Vesturhópi, sem þá var höf-
uðprestsetur og kirkjustaður í veit-
!ngu erkibiskups í Niðarösi. Séra
rinar var sonur merkisprestsins
lafliða Steinssonar á Breiðaból-
stað, sem mjög hafði eflt þarm
stað að fjárhlut. Hafliði var fyr?
kapellán (hirðpreírör) Noregskon-
ungs. Einar, sonur hans, varð
restur á Höskuldsstöðum 1332,
í'ékk BreiðabólstaE 1344 og var þar
til æviloka. Ein^r komst í stóran
metnað eins og segir í íslenzkum
æviskrám. Hann varð Hólaráðs-
maður og officialis eins og áður
er getið og helzti fyrirsvarsmaður
klerkastéttarinnar. Frægastur er
séra Einar fyrir merk og kunn
ritstörf sín. Hann skrifaði Lárents-
íusar sögu Hólabiskups Kálfssonar,
sem hann var vel kunnur. Saga
biskups er merkileg og góð heim-
ild um klerkdóminn á 14. öld. Þá
skrifaði Einar fróðlegan annál,
sem nefndur er Lögmannsannáll,
og þykir hann merk og áreiðanleg
heimild, og hefur hér að framan
verið vitnað til hans. Séra Einar
var kominn að fótum fram, þegar
Pétur biskup kom til landsins, og
orðinn háaldraður. Andaðist hann
árið 1393, og stóð biskup yfir
greftrun hans.
Séra Þórður Þórðarson (d. 1403),
prestur og prófastur á Höskulds-
stöðum í Húnaþingi, var Hólaráðs-
maður, þegar Pétur biskup kom
til Hóla. Þórður var um sína daga
auðugur mektarklerkur, sem kem-
ur við mörg fornbréf í sambandi
við jarðakaup. Þá var hann offici-
alis um hríð og kemur töluvert
við málefni og bréf Þingeyra-
klausturs, sem heita mátti væri í
nágrenni við Höskuldsstaði. Ætt
séra Þórðar er talin sunnlenzk í
karllegg og komin af Oddaverjan-
um Þórði Andréssyni á Stóru-Völl-
um í Landsveit. Barnsmóðir Þórð-
ar prests var Valdís Helgadóttir,
sem hann gaf jörðina Ytri-Ey á
Skagaströnd í þjónustulaun og
annað fleira og gerði vel við. Val-
dís gaf síðar Ytri-Ey Þingeyra-
klaustri í plágunni miklu.
Einna umsvifamestur þeirra
presta, er þekktastir voru um daga
Péturs biskups og mest mun hafa
komið við Hólaráð á biskupsárum
hans, var Steinmóður ríki Þor-
steinsson (d. 1403), prestur á
Grenjaðarstað, sem var bezta
prestakallið norðan lands og var í
veitingu erkibiskups í Niðarósi.
Steinmóður var ráðsmaður á Hól-
um 1391—1392, síðar officialis
1399—1402. Talið er, að hann hafi
haft afskipti af hinni miklu dóm-
kirkjusmíði á Hólum um 1395.
Fylgikona Steinmóðs prests var
Ingileif Eiríksdóttir ríka á Möðru-
völlum í Eyjafirði, Magnússonar,
systir Soffíu, móður Lofts ríka.
Hluti af testamentisbréfi Stein-
móðs er enn til. Mikil málaferii
urðu út af eignum hans og fylgi-
konu, því þau voru barnlaus.
Hér hefur dálítið verið sagt frá
þeim hefðarklerkum í Hólabisk-
upsdæmi, sem voru næstir Pétri
biskupi. Þegar Pétur biskup var
setztur að stóli að Hólum gerðist
hann stjórnsamur og gaf út skip
an sína, „statutum Petri episcopi“,
um ljóstolla, legkaup, líksöngseyri
og ýmislegt fleira. Statútan er ár-
færð í Fornbréfasafni 1391, en
gæti verið frá 1392. í Fornbréfa-
safni segir, að aldur hennar velti
á árunum 1391—1398. Árið 1391
kemur þó ekki til greina, þar sem
Pétur biskup kom ekki út fyrr en
ári síðar, 1392.
Lögmannsannáll segir við árið
1393: „Braut Hólakirkju og stöp-
ulinn, allt saman í grund, fjórða
dag í jólum. Deyði einn djákni í
kirkjunni".
Slíkur og þvílíkur atburður var
vitaskuld mjög mikið tjón. Ekk-
ert biskupsdæmi gat staðið án
dómkirkju til lengdar. Mun því
þegar hafa verið hafizt handa að
reisa nýja kirkju á Hólum, og varð
sú kirkja stærsta dómkirkjan, sem
reist var þar á stólnum, og segir
Espólín, að hún hafi staðið í tvö
hundruð og tuttugu vetur og væri
sú kirkja, er féll í ofviðri á ofan-
verðum dögum Guðbrands bisk-
ups Þorlákssonar. í þeirri kirkju
messaði Jón biskup Arason. Kirkja
Péturs biskups er talin byggð 1395,
en líklegast hefur hún verið í
smíðum nokkur ár, trúlega vígð
árið 1395 og byrjað að byggja hana
þegar í ársbyrjun 1394. Var kirkja
þessi að stærð sem hér segir: Fram
kirkjan fimmtíu álnir, nítján álna
breið, þrjátíu og fimm álnir um
stúkur, kór seytján og stöpull
seytján álnir, vegghæð tuttugu og
þrjár álnir eða ellefu metrar. Pét-
urskirkja var háreist hús og virðu-
legt og með blýþaki. Skrá var gerð
um eignir Hólakirkju 2. maí 1396,
þá er Pétur biskup bjóst til skips,
og getið silfurbúins bagals, sem
Pétur fékk til kirkjunnar. Einnig
getið skipaviðar eða bússuefnis,
sem staðfestir, að biskup stóð í
skipasmíðum. S^jáin og úttektin
benda til þess, að Hólakirkja hafi
þá að mestu verið risin úr rúst.
Kirkjufoksárið kemur Pétur bislc-
up við tvö bréf. Annað þeirra er
gert 12. maí 1393 á Hólum. Er
þar getið, að Erlingur Snorrason
fær biskupi jörðina Rofahól fyrir
átta hundruð, og þar með tvö kú-
gildi í sakeyri fyrir það, að hann
tók tré, sem staðurinn á Hólum
490
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ