Morgunblaðið - 19.05.2004, Blaðsíða 12

ÚR VERINU
12 MIÐVIKUDAGUR 19. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
SÉRFRÆÐINGUR í lýðheilsu-
málum frá Svíþjóð segir að einka-
væðing heilbrigðisþjónustu sé dýr-
ari en opinber rekstur. Göran
Dahlgren, hagfræðingur og hand-
hafi Norrænu lýðheilsuverð-
launanna 2003, var hér á landi á
dögunum í boði BSRB og greindi
frá reynslu Svía af einkarekstri í
heilbrigðiskerfinu. Í samtali við
Morgunblaðið segist Dahlgren, sem
m.a. kennir við háskólann í Liver-
pool, telja vænlegast að fjármagna
heilbrigðiskerfi með sköttum.
Hækkun þjónustugjalda og aukin
hlutdeild sjúklinga í kostnaði skapi
óréttlátt heilbrigðiskerfi. Þá segir
hann að einkavæðing í heilbrigð-
iskerfinu sé til þess fallin að auka
kostnað í stað þess að draga úr
honum.
„Í Svíþjóð heyrast þær raddir að
við höfum ekki lengur efni á að
bjóða fría heilbrigðisþjónustu.
Fólkið verði því að borga. Þetta
viðhorf gefur mjög misvísandi
skilaboð til almennings. Að sjálf-
sögðu er það fólkið sem borgar,
það er alltaf þannig. Það er enginn
annar til að borga. En spurningin
er hvort það borgar með sköttum
eða hvort hver og einn borgar fyrir
sig.“
Að mati Dahlgrens er verið að
setja byrðar á ranga hópa sam-
félagsins með því að hækka gjöld
fyrir heilbrigðisþjónustu. „Með því
er í raun verið að segja að veika
fólkið eigi að borga meira og heil-
brigðir að borga minna. Eldra fólk
borgi meira en þeir sem eru á
vinnumarkaði borgi minna. Það er
einnig verið að segja að konur eigi
að borga meira en karlar. Þær lifa
lengur og þær ganga með börnin
og nota því heilbrigðiskerfið
meira.“
Dahlgren telur að hækkun þjón-
ustugjalda og aukin kostn-
aðarhlutdeild notenda heilbrigð-
iskerfis leiði til þess að þeir sem
hafa minnst á milli handanna borgi
mest fyrir kerfið. Þannig verði til
afar óréttlátt kerfi.
Sænsk heilbrigðis-
þjónusta orðin of dýr
Dahlgren segir að 1990 hafi 90%
af sænsku heilbrigðiskerfi verið
fjármöaguað með sköttum en 10%
með framlagi sjúklinga. Núna séu
17% greidd úr vasa þeirra sem
nota heilbrigðiskerfið. „Áhrifin af
þessu eru t.d. að nú hafa 250 þús-
und manns ekki efni á að taka út
þau lyf sem læknar hafa skrifað
upp á fyrir þau. Fjórðungur þeirra
sem fá hjartaáfall hefur ekki efni á
því að fara í endurhæfingu vegna
þess að það er of dýrt.“
Versta dæmið segir hann vera
aukinn kostnað við tannlæknaþjón-
ustu, en að hans sögn hefur helm-
ingur sænsks lágtekjufólks ekki
efni á að nýta sér nauðsynlega
tannlæknaþjónustu. „Þetta er frek-
ar sláandi fyrir velferðarríki,“ segir
Dahlgren.
Hann kvaðst í samtali við Morg-
unblaðið ekki hafa kynnt sér ná-
kvæmlega hvernig þessum málum
er háttað hér á landi. En sagði að
sér sýndist umræðan um fjár-
mögnun heilbrigðiskerfisins vera á
svipuðum nótum hér á landi og í
Svíþjóð, þ.e. að margir væru á
þeirri skoðun að notendur kerfisins
þyrftu að greiða meira fyrir þjón-
ustuna en aðrir.
„Ég vil vara þá við sem halda að
hækkun þjónustugjalda og einka-
væðing sé leið til að leysa fjárhags-
vandamál. Með þessu er verið að
leggja byrðarnar á herðar rangra
hópa. Ef þetta er útskýrt á þennan
hátt þá er ég viss um það fólk er
viljugra til að samþykkja aukin
framlög hins opinbera til heilbrigð-
ismála.“
Réttlátt að fjármagna
kerfið með sköttum
Dahlgren telur heppilegra að
heilbrigðiskerfið sé fjármagnað í
gegnum skatta. „Ég tel rétt að
karlar greiði einnig fyrir þá aðstoð
sem konur fá. Vinnandi fólk greiði
einnig fyrir þá þjónustu sem eldra
fólk fær. Tekjuháir borgi einnig
fyrir þjónustu til tekjulágra. Það er
réttlátt kerfi. Það er kerfi þar sem
greitt er fyrir notkunina.“
Sveitarstjórnir í Svíþjóð eru
ábyrgar fyrir rekstri heilbrigð-
iskerfisins og Dahlgren segir
sænskt heilbrigðiskerfi því vera
mjög dreifstýrt. „Borgarstjórnin í
Stokkhólmi ákvað fyrir nokkrum
árum að einkavæða í heilbrigð-
iskerfinu. Eitt af því sem hún gerði
var að selja besta sjúkrahúsið til
einkafyrirtækis. Þeir hafa verið að
stæra sig af því að sjúkrahúsið sé
ódýrara í rekstri. Ég veit að það er
fólk hér á Íslandi sem hefur einnig
sett hlutina fram á þennan hátt.
Nú hafa endurkoðendur sjúkra-
hússins farið yfir fjármál sjúkra-
hússins og þeirra niðurstöður sýna
glögglega að þjónustan þar er mun
dýrari en hún var áður en hún var
einkavædd,“ segir Dahlgren. Hann
segir notendur þjónustunnar þó
ekki hafa tekið eftir því hversu
dýrt sjúkrahúsið er orðið, enda hafi
gjöld þeirra ekki hækkað ennþá.
Kostnaður sveitarstjórnarinnar hafi
þó hækkað verulega frá því sjúkra-
húsið var einkavætt.
Sjúklingar borga fyrir
einkavæðinguna á endanum
Rekstur einkarekinna sjúkrahúsa
segir Dahlgren vera dýrari en
rekstur hinna opinberu sjúkrahúsa
vegna þess að markmiðin séu ólík.
„Hagnaður er ekki framarlega í
forgangsröðinni frá sjónarmiði heil-
brigðiskerfisins. Einkafyrirtæki
hafa hag að því að miklir peningar
séu í umferð en hið opinbera hefur
hag af því að hagræða. Einkafyr-
irtæki færa út kvíarnar og stækka
markaðinn fyrir heilbrigðisþjón-
ustu.“
Dahlgren segir að Svíar hafi
fengið að reyna að þegar einkavætt
er í heilbrigðiskerfinu stangist lýð-
ræðisleg vinnubrögð sem viðhöfð
eru í sveitarstjórnum og hjá hinu
opinbera oft á við vinnubrögð í við-
skiptaheiminum. „Eitt dæmi um
þetta var þegar sveitarstjórn í Sví-
þjóð lagði á ráðin um hvaða tilboði
í rekstur tilteknis þáttar þjónust-
unnar ætti að taka, þá var haldinn
lokaður fundur vegna viðskipta-
hagsmuna. Þarna erum við komin
með lokaðan fund til að taka lýð-
ræðislega ákvörðun. Það er í lagi í
viðskiptaumhverfi að halda slíka
fundi, en ekki í lýðræðisríki.“
Dahlgren sér fyrir sér að fleiri
árekstrar geti orðið ef sjúkrahús
verða einkavædd. „Segjum að það
verði stórslys. Ríkissjúkrahús
myndi verða að gera allt sem í þess
valdi stendur til að bjarga fólki.
Það er skylda þess. En við vitum
ekki hvað einkafyrirtæki myndi
gera. Það gæti sagt; nei þetta er of
dýrt og er ekki hluti af okkar
samningi.“ Þannig gæti það unnið
gegn almannahagsmunum að færa
heilbrigðisþjónustu yfir til einka-
aðila að mati Dahlgrens.
„Meginvandamálið er að kerfinu
í heild sinni getur verið ógnað með
einkavæðingu. Þeir sem vilja koma
sjúkrahúsum yfir til einkafyr-
irtækja átta sig ekki á kostnaðinum
sem því fylgir. Sömu aðilar vilja
alla jafna lækka skatta. Þannig
myndast enn breiðara bil milli
kostnaðar og tekna, sem sjúklingar
þurfa á endanum að standa undir,“
segir Dahlgren.
Einkavæðing skapar
óréttlátt heilbrigðiskerfi
Göran Dahlgren, pró-
fessor og sérfræð-
ingur í lýðheilsu-
málum, vill vara þá við
sem telja að einka-
væðing og hækkun
þjónustugjalda séu
vænlegar leiðir til að
standa undir auknum
kostnaði í heilbrigð-
iskerfinu. Hann segir
reynslu Svía af einka-
væðingu sýna að hún
borgar sig ekki.
Morgunblaðið/Jim Smart
„Að sjálfsögðu er það fólkið sem borgar, það er alltaf þannig. En spurn-
ingin er hvort það borgar með sköttum eða hvort hver og einn borgar fyrir
sig,“ segir Göran Dahlgren, sérfræðingur í lýðheilsumálum frá Svíþjóð.
„ÞAÐ er fremur rólegt yfir hum-
arveiðunum þessa dagana. Aflinn
var hinsvegar ágætur framan af
vertíðinni en humarinn hefur verið
nokkuð smærri en undanfarin ár,“
sagði Sigurður Ólafsson, skipstjóri
á humarbátnum Sigurði Ólafssyni
SF frá Hornafirði, þegar Morg-
unblaðið ræddi við hann í gær.
„Yfirleitt fer humarvertíðin vel
af stað, aflabrögðin eru jafnan góð í
maí og stundum fram í júní en síðan
fjarar vertíðin smám saman út.
Núna erum við að fá 50 til 100 kíló
af hölum í holi sem þykir kannski
ekkert spennandi afli. Frá því að
við hófum veiðarnar í lok apríl er
aflinn orðinn um 8 tonn af hölum.“
Of mikið álag
Alls gera nú 6 bátar út á humar
frá Hornafirði en auk þess hafa
humarbátar annars staðar af land-
inu sótt á miðin suðaustur af land-
inu. Sigurður hefur áhyggjur af því
að sóknin kunni að vera of þung á
einstökum svæðum. „Við höfum
fyrst og fremst verið að veiðum í
Hornafjarðardýpi og Lónsdýpi og
reyndar hefur stærsti hluti flotans
verið á þessum svæðum. Eins hefur
verið góð veiði í Meðallandsbugt og
Breiðamerkurdýpi en þar hefur
reyndar fengist enn smærri humar.
Aftur á móti held ég að lítið hafi
verið reynt á vestari svæðum enn
sem komið er. Að mínu mati er
álagið á austustu miðin of mikið.
Nú orðið toga flestir bátar með tvö
troll og fá fyrir vikið enn meiri afla.
Örfá mið bera ekki allan flotann og
að lokum mun eitthvað undan láta.
Þó að vertíðin hafi verið mjög góð í
fyrra held ég að það hafi verið tek-
ið of mikið af austursvæðunum. Það
kemur í bakið á okkur þótt síðar
verði.“
Sigurður sagði þokkalegt verð á
humrinum, svipað og undanfarin ár
en nú væri humarinn smærri og því
færi hærra hlutfall af aflanum í
ódýrari verðflokka. „Við höfum
einnig sett nokkur kíló á markað
eftir hverja veiðiferð og fengið
ágætt verð fyrir þau þar,“ sagði
Sigurður skipstjóri.
Ágætur afli en
smár humar
Morgunblaðið/Sigurgeir
INMOBIL-tölvupóstkerfið hefur í
nýrri útgáfu, sem komin er á mark-
að, þróast í að vera sjálfvirk upp-
lýsingamiðstöð milli sjós og lands.
Auk hefðbundinna tölvupóstsend-
inga sér INmobil um samskipti
fyrir Þjónustubanka Radiomiðun-
ar, sem er sértæk upplýsingaveita,
og Veiðigrunn, sem er rafræn afla-
dagbók. Að auki getur kerfið safn-
að gögnum frá ólíkum búnaði um
borð og séð um að koma þeim sjálf-
virkt í land.
Einfalt dæmi um slíka notkun er
sending á GPS-staðsetningum,
,,fleet tracking“ eða flotavakt. Aðr-
ar markverðar nýjungar í INnmo-
bil eru endurbætt þjöppun tölvu-
pósts og viðhengja um allt að 90%.
Innhringingar geta nú verið á fyr-
irfram tilgreindum tíma, og hægt
er að fá kvittun fyrir móttöku
skeyta. Einnig er hægt að tengja
fleira en eitt fjarskiptatæki í senn
við INmobil t.d. GSM, NMT og
Iridium. Að auki hefur nýr sam-
skiptastaðall stytt tengitíma um
u.þ.b. 20 sekúndur í hverju upp-
kalli og nýtt útlit er á notenda-
viðmóti.
INmobil-tölvupóstkerfið er sér-
tæk lausn fyrir sjófarendur sem
m.a. getur nýtt lág- og háhraða
fjarskiptakerfi til tölvupóstsend-
inga á afar hagkvæman hátt. Kerf-
ið er þróað af Radiomiðun ehf og
Snerpu ehf. INmobil er nú komið í
flest stærstu skip landsins og einn-
ig í nokkur erlend skip.
Virkir notendur eru nú um 1.300
talsins og fara nú um 25 þúsund
skeyti um kerfið í mánuði hverjum.
Ný útgáfa af INmo-
bil-tölvupóstkerfinu
Um 25 þúsund skeyti fara um
kerfið í mánuði hverjum
NORÐMENN hafa enn styrkt
stöðu sína á saltfiskmörkuðum í
Brasilíu. Þar var rífandi sala á
þurrkuðum saltfiski fyrir páskana
og ráða Norðmenn um 95% mark-
aðarins, ef marka má frétt
fréttavefjarins IntraFish.
Útflutningsráð sjávarafurða í
Noregi hratt af stað söluherferð á
saltfiski í Brasilíu fyrir páskana en
páskasalan er mikilvæg fyrir salt-
fiskútflutning Norðmanna, ásamt
jólasölunni. Náðu Norðmennirnir
athygli brasilískra fjölmiðla fyrir
páskana, mikið var fjallað um hefð-
bundna saltfiskrétti en einnig um
hollustu og heilnæmi fisks al-
mennt. Þá bentu sumir fjölmiðlar á
að þurrkaður saltfiskur úr ufsa
væri um 60% ódýrari en sá sem
framleiddur er úr þorski og þannig
gætu venjuleg heimili hæglega
haft á borðum góða, holla og ódýra
fiskrétti um páskana.
Rífandi sala á saltfiski