Morgunblaðið - 03.06.2004, Blaðsíða 18

BRETAR og Bandaríkjamenn hafa
lagt fram nýja ályktun um Írak í ör-
yggisráði Sameinuðu þjóðanna og er
henni ætlað að koma til móts við þá
gagnrýni, sem önnur lykilríki í
ráðinu höfðu uppi á fyrstu álykt-
unardrögin. Samkvæmt fyrirliggj-
andi drögum mun hinni nýju bráða-
birgðastjórn í Írak verða tryggt
„fullt sjálfræði“, yfirráð yfir auðlind-
um, landamærum, eigin her og lög-
reglu og fá heimild til að krefjast
þess, að erlendur her verði farinn
frá landinu í janúar 2006. Orðalagið
er hins vegar mjög óljóst þegar
kemur að helsta gagnrýnisefninu:
Hverjir munu eiga síðasta orðið um
stjórn á hinum erlenda her í land-
inu, Bandaríkjamenn eða íraska rík-
isstjórnin?
Í ályktuninni segir, að nýja bráða-
birgðastjórnin eigi að sitja þar til
kosið verði til nýs þings í Írak fyrir
lok þessa árs en það á síðan aftur að
velja enn eina bráðabirgðaríkis-
stjórnina. Haustið 2005 verður efnt
til almennrar þjóðaratkvæða-
greiðslu um nýja stjórnarskrá og
fyrir árslok það ár til almennra
kosninga á grundvelli hennar. Í árs-
byrjun 2006 á lýðræðislega kjörin
ríkisstjórn að taka við völdunum.
Í ályktuninni segir, að ríkisstjórn-
in, sem þingið á að velja fyrir lok
þessa árs, geti krafist brottflutnings
erlends hers áður en umboð hans
frá SÞ rennur út í janúar 2006. Í
henni segir hins vegar ekkert um
það hvernig taka skuli á ágreiningi
um viðkvæmar hernaðaraðgerðir en
um það er fjallað í sérstöku og með-
fylgjandi bréfi frá bandarískum
hernaðaryfirvöldum. Michel Duclos,
aðstoðarsendiherra Frakklands hjá
SÞ, gagnrýnir það og segir, að þessi
atriði verði að vera inni í ályktuninni
sjálfri.
Ekki eiginlegt fullveldi
Þótt í ályktuninni sé kveðið á um
„fullt sjálfræði“ eða fullveldi bráða-
birgðastjórnarinnar, sem tekur
formlega við 30. júní næstkomandi,
þá verður ekki um að ræða fullveldi
í eiginlegri merkingu þess orðs. Hún
mun til dæmis ekki hafa neitt lög-
gjafarvald. Bandaríkjamenn og
Bretar vita þó sem er, að ekki er
hægt að kalla ríkisstjórn „fullvalda“,
hafi hún ekki heimild til að krefjast
brottflutnings erlends hers.
Ákvæðið um yfirráð yfir auðlind-
um landsins og tekjum af þeim hef-
ur líka litla þýðingu í bráð þar sem
búið er að ákveða fjárlögin fyrir
þetta ár og bráðabirgðastjórnin
mun ekki fá neinu um þau breytt.
Tony Blair, forsætisráðherra
Bretlands, hefur sagt, að bráða-
birgðastjórnin muni geta beitt neit-
unarvaldi gegn aðgerðum banda-
Reuters
Fólk hópast í kringum bíl sem kastaðist upp í loft og lenti á hvolfi er bílsprengja sprakk í Bagdad, höfuðborg
Íraks, í gær. Að minnsta kosti fjórir létust og 34 særðust í tilræðinu sem er eitt margra í landinu síðustu daga.
mannahersins, til dæmis eins og
þeim, sem Bandaríkjamenn stóðu
fyrir í Fallujah, en Colin Powell, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna, vís-
ar því á bug. Segir hann, að ágrein-
ingur um hernaðaraðgerðir verði
leystur með bréfaskriftum milli her-
námsyfirvalda og ríkisstjórnarinnar.
Þyrstir í blessun
alþjóðasamfélagsins
Stjórnvöld í Bretlandi og Banda-
ríkjunum leggja mikla áherslu á, að
öryggisráðið afgreiði ályktunina
sem fyrst, ekki síðar en um miðjan
þennan mánuð og helst fyrir 6.
þessa mánaðar, þ.e. næsta sunnu-
dag, en þá munu þeir George W.
Bush Bandaríkjaforseti og Blair
verða í Frakklandi ásamt öðru stór-
menni til að minnast innrásarinnar í
Normandí.
Það, sem fyrst og fremst brennur
á þeim, er að fá einhverja alþjóðlega
blessun yfir hernámið í Írak, að ekki
verði lengur talað um bandaríska
eða breska herliðið, heldur „fjöl-
þjóðaherinn“ eins og segir í álykt-
uninni.
Þótt margir fulltrúar í öryggis-
ráðinu hafi fagnað þeim breyting-
um, sem gerðar hafa verið á álykt-
uninni, þar á meðal Frakkar,
Kínverjar og Rússar, sem hafa neit-
unarvald, þá segjast þeir ekki ætla
að hrapa að neinu. Þeir segjast til
dæmis vilja fullvissa sig um, að
Írakar séu sáttir við nýju bráða-
birgðastjórnina.
Nýja ályktunin er einnig ólík
þeirri fyrri um hlutverk SÞ í Írak og
eru Kofi Annan, framkvæmdastjóra
samtakanna, nú gefnar nokkuð
frjálsar hendur um það hvenær
starfsfólk þeirra verður aftur sent
til landsins. Talað er um, að það
verði strax og „aðstæður leyfa“ en
SÞ er ætlað að aðstoða við samningu
nýrrar stjórnarskrár og undirbúa
almennar kosningar í Írak fyrir árs-
lok.
Kofi Annan sagði í fyrradag, að
upplausnin og ofbeldið í Írak væru
áhyggjuefni fyrir alla en því miður
væri lítil ástæða til að ætla, að úr því
drægi með skipan nýrrar bráða-
birgðastjórnar. Í símaviðtali, sem
hann átti við Bush, sagði hann, að
öryggismálin skiptu sköpum, „ekki
aðeins fyrir kosningarnar, ekki að-
eins fyrir uppbygginguna, heldur
fyrir hinn almenna borgara í Írak“.
Heimildir: Los Angeles Times, BBC, AFP.
Óljóst orðalag
um hið endan-
lega valdsvið
Ályktunartillagan um Írak í örygg-
isráði SÞ þykir loðin hvað stjórn
aðgerða erlenda heraflans varðar
’Hverjir munu eiga síðasta orðið um stjórn
hins erlenda hers í
landinu, Bandaríkja-
menn eða íraska rík-
isstjórnin?‘
ERLENT
18 FIMMTUDAGUR 3. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
30. júní: Bráðabirgðarík-
isstjórn tekur formlega við af
framkvæmdaráðinu.
Fyrir janúarlok 2005: Kosið til
nýs þjóðþings.
Haustið 2005: Þjóðaratkvæða-
greiðsla um nýja stjórnarskrá.
Desember 2005: Kosningar á
grundvelli nýrrar stjórn-
arskrár.
Janúar 2006: Lýðræðislega
kjörin ríkisstjórn tekur við
völdum.
Atburðarásin
ÓVÍST er hvort nýju bráðabirgða-
stjórninni í Írak tekst ætlunarverk
sitt: að tryggja öryggi almennings,
lýðræðislegar kosningar og leggja
drög að endurreisn efnahagsins.
Ekki er vitað hve mikil völd hún fær
í reynd, hvort hún eða hernáms-
veldin hafa síðasta orðið. Bent hefur
verið á að ætli nýja stjórnin sér að
öðlast myndugleika geti verið nauð-
synlegt fyrir hana að krefjast þess
að fá áhrif á orðalag ályktunarinnar
sem nú er til umfjöllunar hjá örygg-
isráði Sameinuðu þjóðanna um mál-
efni Íraks.
Fjölmörg lagaleg álitamál munu
koma upp, að sögn dagblaðsins The
New York Times, s.s. hvort erlenda
herliðið og borgaralegir verktakar á
vegum þeirra muni áfram njóta frið-
helgi gagnvart íröskum lögum.
Einnig er deilt um það hvort lögin
sem gilda í samræmi við bráða-
birgðastjórnarskrá er fram-
kvæmdaráðið gamla samþykkti
muni gilda áfram. Er þá bent á að
hæpið sé að lög sem sett eru undir
hernámsstjórn geti áfram talist gild
þegar fullvalda stjórn tekur við.
Loks kvarta sumir Írakar yfir því
að alþjóðlegt eftirlit verði áfram
með ríkisfjármálum og valdsvið
nýju stjórnarinnar þannig takmark-
að.
Flest bendir samt til þess að völd
bráðabirgðastjórnarinnar verði
meiri en Bandaríkjamenn ætluðust
til í fyrstu. Stjórnmálaskýrendur og
margir liðsmenn framkvæmdaráðs-
ins sögðu að Paul Bremer, land-
stjóri Bandaríkjamanna í Írak, hefði
viljað aðra menn í æðstu embættin
en orðið að lúta í lægra haldi fyrir
framkvæmdaráðinu gamla. Ráðið
var eini aðilinn sem gat með ein-
hverjum rétti talað fyrir munn
Íraka og það greip tækifærið. Jafnt
SÞ sem Bandaríkjamönnum. Út-
lendingunum var stillt upp frammi
fyrir gerðum hlut.
Voru deilurnar skollaleikur?
En var niðurstaðan Bandaríkja-
mönnum mjög gegn skapi? Ekki eru
allir á því og ónafngreindur sendi-
herra hjá SÞ telur að um skollaleik
hafi verið að ræða. Allt sé reynt til
að láta líta svo út sem Írakar séu að
taka við til þess að hægt verði að
koma á meiri reglu og halda kosn-
ingar á tilsettum tíma. Bent er á að
nýja stjórnin þurfi að sýna frá upp-
hafi að hún líti ekki ávallt málin
sömu augum og hernámsveldin.
„Því meiri deilur, þeim mun betra
fyrir nýju stjórnina og þegar upp er
staðið, fyrir okkur,“ segir Henri J.
Barkley, sem er sérfræðingur í Mið-
Austurlandafræðum og fyrrverandi
embættismaður í bandaríska utan-
ríkisráðuneytinu. „Það skiptir miklu
að við töpum nokkrum slags-
málum.“ The Los Angeles Times
hefur eftir Juan R. Cole, Mið-
Austurlandasérfræðingi sem kennir
við Michigan-háskóla, að sameig-
inlegir hagsmunir Bandaríkja-
manna og írösku ráðamannanna séu
miklir, þeir eigi sameiginlega óvini.
Þess vegna muni nýja stjórnin alls
ekki láta sér til hugar koma að biðja
hernámsliðið að yfirgefa Írak á
næstunni og taka margir undir
sjónarmið hans.
Ráðherrarnir í bráðabirgða-
stjórninni eru 33 og úr öllum helstu
trúarhópum, þeir eru úr röðum
stjórnmálamanna, menntamanna og
kaupsýslumanna. Um helmingurinn
er menntaður í Bandaríkjunum eða
Bretlandi. Valdamestu ráðherrarnir
voru, eins og forsetinn, í fram-
kvæmdaráðinu en margir eru lítt
þekktir menn. Sex ráðherranna eru
konur og minna má á að í bráða-
birgðastjórnarskránni er ákvæði um
að minnst fjórðungur þingsæta á
væntanlegu, lýðræðislegu Íraks-
þingi skuli vera konur. Verður þá
hlutur kvenna á þingi meiri en í
Bandaríkjunum.
Vildu tryggja sér áhrif
Embætti forseta er valdalítið en
hefur þó mikla táknræna merkingu.
Hinn nýi forseti, Ghazi al-Yawar,
hefur verið gagnrýninn á stefnu
Bandaríkjamanna eftir að stríðinu
lauk í fyrra og sagt þá bera mikla
ábyrgð á óöldinni vegna vanhugs-
aðra ákvarðana. Áhrifamestur verð-
ur forsætisráðherrann, sjítinn Ilyad
Allawi, læknir og kaupsýslumaður
sem var í Baath-flokknum en fór í
útlegð þegar upp úr 1970, áður en
Saddam Hussein var orðinn valda-
mestur í flokknum. Allawi hefur um
áratuga skeið átt mikið samstarf við
bandarísku leyniþjónustuna, CIA,
og utanríkisráðuneytið vestra.
Enginn efast um að öflugustu
menn gamla framkvæmdaráðsins,
sem naut lítils álits meðal Íraka og
var talið handbendi Bandaríkja-
manna, vilja reyna að tryggja stöðu
sína í stjórnmálalífi landsins til
framtíðar. Hins vegar gætu hinir
nýju valdamenn lent í flókinni stöðu
ef þeim tekst illa upp og allt bendi
til að í lýðræðislegum kosningum
muni þeim verða hafnað. Láta þeir
þá kjósa á tilsettum tíma eða fresta
kosningum og bera við ringulreið og
öryggisleysi til að framlengja völd
sín?
Reuters
Sjía-múslími úr vopnuðum sveitum klerksins Moqtada al-Sadr með hand-
sprengjubyssu á götu í borginni Kufa í sunnanverðu landinu. Eitt mikilvæg-
asta verkefni nýrrar stjórnar verður að auka öryggi í landinu.
Margt getur orðið
nýrri stjórn að falli
Bent á að deilur við Bandaríkjamenn hafi ef til vill átt að
treysta lögmæti bráðabirgðastjórnarinnar í augum Íraka
’Bent er á að nýjastjórnin þurfi að sýna
frá upphafi að hún líti
ekki ávallt málin sömu
augum og hernáms-
veldin. ‘