Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.2003, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 5. JÚLÍ 2003
FORD-bílaverksmiðjurnar eiga
aldarafmæli um þessar mundir,
en stofnandi
þeirra Henry
Ford sem og
verksmiðjurnar
sjálfar eru ein-
mitt viðfangsefni
Douglas Brink-
ley í nýjust bók
hans Wheels For
the World: Henry
Ford, His Comp-
any, and a Cent-
ury of Progress, 1903–2003.
Bókin er að stórum hlut ævisaga
Fords sem hafði þann metnað að
framleiða ódýra bíla fyrir al-
menning, en Douglas fléttar
saman við frásögn sína sögu-
legum, bókmenntalegum og fé-
lagsfræðilegum staðreyndum
frá þessum tíma til að ná fram
heilsteyptri mynd af tímabilinu.
Wheels for the World þykir vel
unnin að mati bókatímarits New
York Times og dregur fram
mynd af göllum jafnt sem kost-
um bílaframleiðandans.
Morðherbergið
BRESKI spennusagnahöfund-
urinn P.D. James sendi nýlega
frá sér sína sextándu sögu. Bók-
in nefnist The Murder Room,
sem útleggja má sem Morð-
herbergið, og er sögusviðið lítið
einkasafn í Hampstead sem til-
einkað hefur verið þekktustu
morðum sem framin voru á
þriðja og fjórða áratug síðustu
aldar. Það vekur því að vonum
athygli er einn eigandi safnsins
er myrtur í anda þessara morða,
en líkt og í mörgum fyrri sögum
James þá fellur það í hlut lög-
reglustjórans Adam Dalgliesh að
leysa málið.
Höfundur Ripley
BANDARÍSKI rithöfundurinn
Patricia Highsmith, höfundur
bókanna um geð-
sjúklinginn Rip-
ley sem ratað
hefur á hvíta
tjaldið í túlkun
ekki minni leik-
ara en Alan De-
lon, Matt Damon
og nú síðast John
Malkovich, hefur
nú fengið ævi-
sögu sína ritaða
af Andrew Wilson, en Highsmith
lést fyrir átta árum. Bókin nefn-
ist Beautiful Shadow: Life of
Patricia Highsmith, sem út-
leggja má sem Fallegi skuggi:
Líf Patriciu Highsmith og hefur
Wilson leitað víða fanga í þeirri
leit sinni að draga upp sem heil-
steyptasta mynd af Highsmith.
Þar bendir hann m.a. á að þrátt
fyrir þá viðurkenningu sem höf-
undurinn naut í Evrópu þá átti
hún í erfiðleikum með að fá bæk-
ur sínar gefnar út í Bandaríkj-
unum þar sem útgefendur virt-
ust ríghalda í hugmyndir um
hefðbundnari spennusögur.
Skýjum ofar
í Kilburn
ÖNNUR skáldsaga rithöfund-
arins Helen Falconer fær veru-
lega góða dóma hjá gagnrýn-
anda Daily Telegraph. Sögusvið
bókarinnar sem nefnist Sky
High, eða Skýjum ofar, er Kil-
burn í London og segir þar frá
fátæklegu lífi í fjölþjóðlegu
hverfi þar sem glæpir eru dag-
legt brauð, skilnaðir tíðir, fram-
kvæmdir eru dæmdar til að mis-
takast og draumar rætast
sjaldnast. Frásagnarhæfni
Falconer þykir minna á Zadie
Smith og Hanif Kureishi í því
hvernig höfundur beitir háði og
húmor jafnframt því sem hún
dregur fram drungalega mynd
af daglegu lífi íbúanna.
ERLENDAR
BÆKUR
Saga Ford
Henry Ford.
Patricia
Highsmith.
„MINORITY Report“ og „Rabbit-Proof Fence“
voru valdar frjálshyggjumyndir ársins 2002.
Minority Report þótti lýsa því vel hvað getur
farið úrskeiðis í ofur-ríki auk þess sem í sög-
unni fólst gagnrýni á afskipti hins opinbera
af einkalífi fólks.
Það eru lesendur netfréttabréfsins Miss Lib-
erty’s Film and TV Update sem velja frjáls-
hyggjumyndir ársins. [...]
Ritstjóri fréttabréfsins sagði að frjáls-
hyggjumenn hefðu kunnað að meta Minority
Report vegna þess að í myndinni fólst gagn-
rýni á afskipti hins opinbera af einkalífi fólks
auk þess sem þar kom fram hvað getur farið
úrskeiðis í ofur-ríki, jafnvel þó menn vilji vel.
Þá þótti Rabbit-ProofFence lýsa vel hetjudáð-
um ungrar stúlku sem þurfti að þola ofríki
hins opinbera.
Kvikmyndaformið er oft besta leiðin til að
vekja athygli á því að of mikil afskipti hins
opinbera af lífi borgaranna eru ekki alltaf
jafn skynsamleg og virðast kann í fyrstu. Það
er því ánægjulegt að slíkar hugsjónir eigi sér
málsvara í heimi kvikmyndanna, en kvik-
myndagerðarmenn, einkum í Hollywood,
sæta oft gagnrýni fyrir að hallast frekar til
vinstri en hægri. Auk þess er það gott fram-
tak hjá fyrrnefndu netfréttabréfi að vekja at-
hygli á slíkum kvikmyndum með verðlaunum
sem þessum.
Frelsi
www.frelsi.is
Meira Matrix
Þegar Matrix var frumsýnd 1999 voru
ekki margir sem áttuðu sig á að hér var
meistaraverk á ferð. Það gerðu hins vegar
tveir tilvonandi Múrverjar þar sem þeir
sátu í Kringlubíói ásamt þáverandi
menntamálaráðherra (borgaralega
klæddum raunar) og tveimur öðrum bíó-
gestum. Matrix var síðan „uppgötvuð“ og
varð fljótlega að nokkurs konar költmynd
sem allir sem yndi hafa af vasabrots-
heimspeki horfðu á oft og mörgum sinnum
og komu með nýjar túlkanir í hvert sinn.
[...]
Þannig er Matrix ekki aðeins fyrir póst-
móderníska heimspekinga heldur líka og
ekki síður fyrir þá sem hafa áhuga á tísku
og auðvitað hasarmyndaaðdáendur. Það
er helst að þeir sem hafa áhuga á sígildri
goðafræði furði sig á því hvernig grísk
nöfn eins og Morfeus eru innan um Zíón og
þrenningartáknið – þó að hörðustu Matr-
ixsinnar geti eflaust komið þessu öllu heim
og saman. Við fyrstu sýn virðist Matrix þó
því nútímalega marki brennd að vera full
af vísunum sem safnað er hingað og þang-
að þannig að menningararfurinn rennur
saman í einn graut, dálítið svipað og Harry
Potter og fleiri vinsæl fyrirbæri nútímans.
Ármann Jakobsson og Katrín Jakobsdóttir
Múrinn
www.murinn.is
Morgunblaðið/Jim Smart
Sól skein sunnan.
FRJÁLSHYGGJU-
MYNDIR ÁRSINS
H
EIMSBYGGÐIN hefur fylgst
grannt með fréttum af
skyndilegu fráfalli kamer-
únska knattspyrnumannsins
Marc-Viviens Foe. Þúsundir
manna í áhorfendastúkunum
urðu vitni að hinum voveiflega
atburði þegar Foe hné
skyndilega niður í hörkuspennandi landsleik
Kamerúns og Kólumbíu (sýnt á risaskjá á leik-
vanginum) og milljónir manna horfðu á það í
nærmynd í beinni útsendingu heima í stofu. Eng-
inn áttaði sig á alvöru málsins í fyrstu. En kvik-
myndatökuvélarnar súmmuðu strax á hinn fallna
þar sem hann lá á vellinum, það hvítmataði í aug-
un á honum þegar lífið fjaraði út. Dauða hans var
sjónvarpað um heim allan, og síðan var hann
sýndur aftur; hægt, hægt. Aðstoðarmenn komu
hlaupandi, lögðu hann á börur og báru á brott.
Blaðaljósmyndarar náðu myndum af honum á
(lík)börunum og ein þeirra var á baksíðu DV
næsta dag undir fyrirsögninni „Harmleikur“. Á
myndinni, sem þekur rúma hálfsíðu, liggur líf-
laus líkami Foes, í Puma-bol, augun eru hálfopin
enda ekki búið að veita honum nábjargirnar og
máttlaus handleggur hans dregst eftir gervi-
grasinu.
Vitaskuld er Foe félögum sínum og fjölskyldu
harmdauði. En er rétt að tala um „harmleik“ í
þessu samhengi? Fyrirsögnin er skemmtilega
tvíræð hvort sem það var nú ætlunin eður ei; leik-
ur snerist upp í harm. En er það harmleikur þeg-
ar maður einn fær hjartaáfall út í hinum stóra
heimi? Hvað eigum við þá að kalla það þegar tug-
ir farast í snjóflóði? Fjölmiðlarnir japla á tungu-
málinu, sjúga úr því safa og lit og spýta því út úr
sér, gráu og bragðlausu, eins og gamalli tygg-
jóslummu. Kannski felst harmleikurinn í því að
við skulum hafa horft með nokkru fálæti á andlát
Foes í óumbeðnu raunveruleikasjónvarpi. Hve-
nær fara fjölmiðlar yfir strikið í æsifréttaflutn-
ingi? Hvenær segjum við hingað og ekki lengra?
Þarf að sýna dauðateygjurnar í sjónvarpinu til að
við trúum því sem í rauninni gerðist? Horfum við
e.t.v. á með sömu óttablöndnu forvitninni og
múgurinn sem forðum mætti á opinberar aftök-
ur?
Dauðinn býr yfir dularfullu seiðmagni; á degi
hverjum deyr fréttnæmur fjöldi manna í stríðs-
átökum um heim allan, morð eru framin, slys ber
að höndum og náttúruhamfarir dynja yfir; og allt
er þetta fréttamatur. En dauðinn er fjarlægur
nema í fjölmiðlum, nútímasamfélag er dauð-
hreinsað; allt sem viðkemur dauðanum sjálfum
er tabú, falið og dulbúið, lokað af á stofnunum.
Hvers á Foe þá að gjalda? Hví litu tökuvélarnar
ekki af honum í dauðanum? Er engin virðing bor-
in fyrir manni ef gott skúbb er annars vegar?
Dauði Foes er fjölmiðladauði. Fyrir mér var
Foe ekki til fyrr en hann dó. Fjölmiðlarnir velta
sér upp úr atburðinum eins og svín í keldu og
neytendurnir svelgja hann í sig af undarlegri
fíkn. Birst hafa greinar um líðan félaga hans í lið-
inu, þar segir að þeir hafi tárast og minnst hans
með mínútu þögn. Kevin Keegan er niðurbrot-
inn, forseti alþjóðaknattspyrnusambandsins
einnig. Fyrsta markið í næsta leik liðsins var Foe
til heiðurs. Og málinu er ekki lokið. Þegar þetta
er ritað vitum við ekki dánarorsökina alveg fyrir
víst og útförin á eftir að fara fram með tilheyr-
andi fjölmiðlafári. Og við sem aldrei höfum séð
fólk deyja í alvöru sjáum það að minnsta kosti í
sjónvarpinu – í alvöru – aftur og aftur.
FJÖLMIÐLAR
DAUÐINN ENDURSÝNDUR
S T E I N U N N I N G A
Ó T TA R S D Ó T T I R
Fjölmiðlarnir japla á tungu-
málinu, sjúga úr því safa og
lit og spýta því út úr sér, gráu
og bragðlausu, eins og
gamalli tyggjóslummu.
Kannski felst harmleikurinn í
því að við skulum hafa horft
með nokkru fálæti á andlát
Foes í óumbeðnu raunveru-
leikasjónvarpi.
IMinningabók Hillary Rodham Clinton, LivingHistory, vakti mikla athygli þegar hún kom út í
byrjun júní. Það vakti þó ekki síst athygli að fjöl-
miðlar höfðu mestan áhuga á því sem forsetafrúin
fyrrverandi hafði að segja um framhjáhald eigin-
manns síns með lærlingnum Monicu Lewinsky.
Lýsing hennar á vonbrigðum sínum var prentuð í
flestum fjölmiðlum hins vestræna heims við út-
komu bókarinnar. Síðan heyrðist ekki mikið meira
um innihald bókarinnar fyrr en nú að ritdómar
málsmetandi bókmenntatímarita eru að birtast. Og
miðað við álit þeirra er ekki margt annað í þessari
bók en fyrrnefnd lýsing.
II Peter Stothard, gagnrýnandi Times LiterarySupplement, skrifar langan ritdóm um tvær
bækur sem tengjast forsetatíð Clintons, bók Hillary
og bókina The Clinton Wars sem Sidney Blumen-
thal blaðamaður og aðstoðarmaður Clintons á ár-
unum 1997 til 2001 skrifar. Stothard þykir bók
Blumenthals vera beisk vörn fyrir vondan málstað
forsetans og hans manna á þessu síðara kjör-
tímabili, hún sé óáreiðanleg og beri fá tíðindi þótt
hún sé löng – of löng – en eigi að síður sé hún þess
virði að vera lesin. Þótt hún kenni okkur ekki mikið
um forsetatíð Clintons þá sé hún góð heimild um
fólk eins og Blumenthal sem sé svo áberandi í
bandarískum stjórnmálum samtímans, blaðamenn
sem verða stjórnmálamenn og setjast svo aftur við
skriftir til að lýsa reynslu sinni af pólitíkinni. Nán-
ast allur ritdómur Stothards fjallar um bók Blum-
enthals en um bók Hillary hefur hann fátt að segja
nema hvað hún sé skrifuð í allt öðrum tilgangi en
bók aðstoðarmannsins: „Forsetafrúin fyrrverandi er
að hugsa um forsetakosningarnar árið 2008,“ segir
Stothard. Bókin sé því fyrst og fremst skrifuð til þess
að ganga í augun á kjósendum og engan veginn
marktæk um þá sögu sem henni sé ætlað að fjalla
um, þótt hún kunni að lýsa vel konunni sem póli-
tískir andstæðingar muni þurfa að glíma við í að-
draganda kosninganna 2008. Og ef eitthvað er þá
sé það talsvert harðari nagli en sá sem þeir hafi
þurft að fást við hingað til.
IIIMaureen Dowd, dálkahöfundur New YorkTimes, kemst að sömu niðurstöðu í ritdómi í
bókablaði Times. Hillary er með hugann við fram-
boð sitt til forseta árið 2008 í þessari bók. „Mik-
ilvægi bókarinnar felst ekki í sögunni sem hún segir
heldur þeirri sem hún segir ekki,“ segir Dowd og
bætir við að bókinni sé ekki ætlað að vekja spurn-
ingar heldur klóra yfir þær sem hugsanlega kunna
að vakna. Þegar upp er staðið má skilja á Dowd að
bókin sé fyrst og fremst forvitnileg heimild um það
hvernig Hillary hefur reynt að snúa sig út úr
kvennamálum eiginmanns síns en í henni sé lítið
hægt að lesa um raunveruleg viðhorf hennar og
gjörðir.
IVOg hvaða ályktun má þá draga af þessum rit-dómum? Að þessar bækur séu nánast alveg
gagnslausar og ekki til vitnis um annað en túlk-
unar- og bókmenntahæfileika höfundanna. Fyrir
okkur lesendur eru þetta talsverð vonbrigði en
sennilega spyrja útgefendurnir sig líka hvort þeim 8
milljónum dollara sem þeir borguðu Hillary fyrir
að skrifa bókina hefði ekki verið betur varið í eitt-
hvað annað. Þeir ættu að minnsta kosti að spyrja
sig þeirrar spurningar.
NEÐANMÁLS