Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.2003, Page 5

Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.2003, Page 5
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 5. JÚLÍ 2003 5 En hvað er það sem breyttist? Eins og áður segir hafa persónur Arnaldar náð nokkrum þroska og samskipti þeirra í Mýrinni eru orðin mjög lipur og læsileg. Stíllinn er orðin talmáls- legri og stuttaralegri, setningar eru stuttar og höfundi tekst þannig að skapa samspil hugs- ana og segða hjá aðalpersónum. Sýnt er inn í huga Erlendar, Sigurðar Óla og Elínborgar og aukin áhersla á hugsanir persóna færir þær nær lesendum. En aðalatriðið í þróun Arnaldar er meiri natni við fléttusmíð þannig að sögurnar eru orðnar trúverðugri innan síns ramma. Í fyrstu þremur bókunum var oft fullmiklu klambrað saman; í Sonum duftsins renna saman sagn- fræðileg umfjöllun um unglingastríð í smá- íbúðahverfinu, einræktun, lyfjaprófanir og fleira sem er magnað upp í dramatísku loka- atriði. Sama má segja um Dauðarósir þar sem ítarleg umræða um kvótakerfið og spillingu tengda æðstu mönnum nánast drekkir sögunni sem verður full dramatísk á köflum, til að mynda þegar ein persóna er grilluð í ofni í reykhúsi Sláturfélagsins. Napóleonsskjölin er svo annars konar saga þar sem hasar heyrir til og er meira í anda bandarískra kvikmynda þar sem ofsóknaræði gagnvart kerfinu er drif- kraftur. Kannski fékk Arnaldur þar útrás fyrir spennufíknina í eitt skipti fyrir öll en atburða- rásin í síðari bókum er lágstemmdari og laus við ýkjur. Hann hefur náð sterkari tökum á frásögninni þannig að hún hleypur ekki frá honum þegar spennan og átökin magnast. Fyr- ir vikið verða sögurnar trúverðugri og meira spennandi. Þjóðfélagsumræðan er að sama skapi betur fléttuð inn í sjálfa frásögnina. Í stað þess að drekkja sögunni með endalausri umræðu um byggðavandann, siðferði vísinda eða hvaðeina eru örlög einstakra persóna nýtt til að varpa ljósi á samfélagsleg vandamál. Þannig er ofbeldi gegn konum og siðferð- isspurningar tengdar erfðavísindum til um- ræðu í Mýrinni án þess að lesandi fái það nokk- urn tíma á tilfinninguna að verið sé að predika eða troða boðskapnum að. Þá hefur Arnaldur reynt fyrir sér í upp- byggingu sagnanna og nýjasta sagan, Röddin, er vel heppnað dæmi um það. Þar gerist öll at- burðarásin á hóteli í Reykjavík á sex dögum fyrir jól. Atburðarásin er því afmörkuð í tíma og rúmi og vísar Arnaldur þar til forms sem var afar vinsælt á gullöld glæpasagnaritunar á 3. og 4. áratug 20. aldar þar sem glæpasagna- höfundar kepptust við afmarka sögusvið með því að loka allar persónur inni á óðalssetrum sem voru úr sambandi við umheiminn sökum snjóbylja eða annars álíka. Samruni þessa forms og nýtísku lögreglu- sagna þar sem allt snýst um að vera á vett- vangi, ferðast um og spjalla við vitni tekst vel og sýnir bæði þróun og tilraunastarfsemi hjá Arnaldi. Glæpasögur hans eru langt í frá staðnaðar heldur er mikið líf og kraftur í skrif- unum sem auðvitað gefur sögunum aukið vægi. Þjóðleg bókmenntagrein Íslenskar glæpasögur hafa á örfáum árum breyst frá því að vera menningarkimi sem fáir þekktu vel nema starfsfólk bókasafna yfir í að vera viðurkennd bókmenntagrein sem allir lesa, jafnt fræðingar sem áhugamenn. Bækurnar eru gefnar út í kilju nokkrum mánuðum eftir fyrstu útgáfu og kynntar sér- staklega sem gott lesefni í sumarbústaðinn – það kveður við annan tón þegar fólk ræðir um þessar bækur en þegar það talar um Rauðu seríuna sem löngum var helsta sumarbústaða- efni landsmanna ásamt Basil fursta og öðrum slíkum kempum. Íslenskar glæpasögur eru með öðrum orð- um orðnar hluti af „viðurkenndum bókmennt- um“, þær eru hluti þeirrar menningar sem má tala um og eru meira að segja orðnar viðfangs- efni í Háskólanum. Erfitt er að tala þar um byltingu einstaklings. Höfundarnir sem fram komu árið 1997 eiga þar allir ríkulegan hlut ásamt ásamt Viktori Arnari Ingólfssyni sem gaf út Engin spor (1998) og Flateyjargátu (2002) og Birgittu Halldórsdóttur sem rutt hefur brautina af þrautseigju. Ekki má heldur gleyma öllum þeim höfundum sem hafa spreytt sig á ritun glæpasagna á síðari hluta 20. aldar, s.s. Gunnari Gunnarssyni og Leó Löve. En Arnaldur Indriðason er þó líklega sá sem hlotið hefur mesta viðurkenningu, hvort sem um er að ræða af hálfu gagnrýnenda eða al- mennra lesenda. Það er ekki síst vegna þess að bækur hans snerta á ýmsum kimum íslenskrar þjóðarsálar. Tekið er á togstreitunni sem því fylgir að flytja úr sveit í borg, að fara frá nátt- úru til tækni, að hverfa frá fjölskyldu til ein- stæðingsskapar. Öll þessi togstreita hefur ein- kennt íslenska þjóðarsál á 20. öld og bókmenntirnar líka, þar á meðal sögur föður Arnaldar, Indriða G. Þorsteinssonar, sem samdi þó annars konar bækur. Bækur Arnaldar fjalla um þessa sömu tog- streitu og persónur þeirra endurspegla hana í sálarlífi sínu. Um leið gerast þær á rammís- lensku sögusviði sem flestir lesendur þekkja vel úr daglega lífinu og síðast en alls ekki síst eru þær haganlega fléttaðar spennusögur úr þráðum sem liggja víða. Vinsældir sagna Arnaldar Indriðasonar í út- löndum má vafalaust skýra með þessu síðast- nefnda enda vafasamt að erlendir lesendur tengi við Norðurmýrina í Reykjavík og eins og sjá mátti á þýskri útgáfu Mýrarinnar var út- gefandinn ekkert að skýra málið – framan á henni var nefnilega íslenskur torfbær sem tengdist efni bókarinnar lítið! Aðalástæða þeirra er eflaust sú að Arnaldur Indriðason er einfaldlega glæpasagnahöfundur sem kann til verka og hefur skapað persónur og sögufléttur sem jafnast alveg á við verk erlendra höfunda, s.s. Anna Holt, Håkan Nesser, Henning Man- kell og fleiri. Hins vegar má vel vera að erlendir lesendur hrífist líka af þeirri innsýn í íslenska þjóðarsál sem fá má með því að lesa sögurnar og kynnast Erlendi, Sigurði Óla og Elínborgu auk fjölda aukapersóna. Víst er að þessar persónur hafa snortið streng í hjarta íslenskra lesenda. Höfundur er bókmenntafræðingur. „Um leið gerast þær á rammíslensku sögusviði sem flestir lesendur þekkja vel úr daglega lífinu og síðast en alls ekki síst eru þær haganlega fléttaðar spennusögur úr þráðum sem liggja víða.“ Við höfðum farið of nærri tjörninni í Hnitaskál. Við það fældust álftirnar úr öryggi tjarnarinnar og út í seinfarna mýrina. Fullorðnu fuglarnir fóru mikinn og einn af ung- unum fjórum dróst strax aftur úr. Kjóaparið birtist eins og hendi væri veifað og hóf að gera aðsúg að þessum unga og þeir voru enn að þegar við misstum sjónar á þeim. Skömmu síðar gengum við fram á leifar af beinagrind úr hreindýri þar sem ekkert hafði verið skilið eftir nema lappir og haus með smáum hornum. * Það var ekkert eftir af bæjarhurðinni á Gullhúsá á Snæ- fjallaströnd nema tveir hurðarhúnar. * Þessi nagli stóð í fúinni spýtu sem ég ímynda mér að hafi verið í bæjarþilinu í Hælavíkurbænum. Þetta bæjarþil stóð á fjörukambinum mót hánorðri og skýldi þrettán börnum. Samt var ekki einu sinni hægt að rækta þarna kartöflur. RÓSA SIGRÚN JÓNSDÓTTIR MINNI Höfundur er myndlistarmaður. Rilke sagði mér að snúa mér að náttúrunni. Líkami minn er sú eina náttúra sem ég mögulega þekki. Líkamaleysi mitt hér er ónáttúra. * þú ert svo fallegur já svo fallegur að mig langar að koma við vélindað og nýrun og lifrina setjast á brisið og stökkva niður í magahólf synda í sýrunum þar * æddu inn í mig og þú sleppur aldrei út úr æðakerfinu storknuðu við hægt blóðstreymið * svo flaug hann inn um gatið rétt smaug í gegn og hann hugsaði með sér mikið er ég glaður að ég er fugl en ekki maður * ég horfi á þig úr fjarska ég er mjög langt í burtu og ég hugsa til þín með naflanum mínum og svoldið öllum hárum á líkamanum líka hárunum þunnu mjúku sem loða við alla húðina ljósa og ég hugsa líka til þín með grófum skapahárum og svitagarði undir höndum hugsanir sem hanga í hárum * það fer ilmur um líkamann svona blíðskaparilmur sem nær næstum út í kalda fingurna og segir hjartanu að slá í takt segja: ég get brosað til þín þessu brosi sem vatnsdroparnir brosa þegar þeir spýtast út úr fossinum frjálsir SOFFÍA BJARNADÓTTIR Ó NÁTTÚRA Höfundur er háskólanemi.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.