Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.2003, Page 6

6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 5. JÚLÍ 2003
F
EBRÚARMORGUN einn fór ég
upp á Líknardeild Landspítala –
háskólasjúkrahúss á Landakoti
til að hitta vin minn Halldór
Hansen barnalækni. Margir
þekkja til læknisstarfa Halldórs
og áhuga hans á tónlist, en þeir
sem þekkja hann vel þekkja
hann ekki síst sem einlægan mannvin, ófeim-
inn við að hugsa fallega um menn og málefni.
Ég hitti Halldór fyrst sem barn, síðan
kynntist ég honum sem vini foreldra minna og
þó enn betur þegar áhugasvið okkar mættust í
sameiginlegum áhuga á geðlækningum og sál-
lækningu barna og fullorðinna. Þegar ég var í
námi hittumst við oft í New York-borg þegar
hann kom í árlega heimsókn á námsslóðir sín-
ar. Það er langt síðan ég gerði mér grein fyrir
því að fyrr en síðar yrði ég að setjast niður
með Halldóri og ræða við hann um lífsskoðun
og læknislist. Þegar ég knúði dyra hjá Hall-
dóri sat hann og mókti milli svefns og vöku og
hlustaði Mahler sinfóníu í útvarpinu. Hann leit
upp, brosti og bauð mér sæti. Við heilsuðumst,
ég tók upp tölvuna og spurði Halldór fyrst um
ævi hans.
Ævi
„Ég fæddist á Hringbraut 34 í Reykjavík 12.
júní 1927. Faðir minn var Halldór Hansen,
skurðlæknir og sérfræðingur í meltingarsjúk-
dómum. Hann fékk Hansen nafnið því hann
fæddist utan hjónabands og í þá daga var al-
gengt að kenna stráka við „Hans“ í merking-
unni „hans-son“ – sonur „hans“, einhvers.
Föðuramma mín dó þegar pabbi var aðeins
nokkurra mánaða svo hann var settur í fóstur
á Miðengi á Álftanesi. Pabbi sótti fyrst skóla í
Hafnarfirði en gekk síðar daglega til Reykja-
víkur til að fara í skóla. Pabbi lærði skurð-
lækningar og stundaði rannsóknir í Kaup-
mannahöfn, Berlín, Vínarborg og París. Móðir
mín fæddist í Ráðagerði á Seltjarnarnesi en
pabbi hennar var hafnsögumaður í Reykjavík.
Mamma og pabbi kynntust í Hafnarfirði og
þau giftust ung 1. mars 1911 en þá var von á
elstu systur minni. Á meðan pabbi var í sér-
námi vann mamma fyrir heimilinu og tveim
elstu börnunum. Ég átti þrjú eldri systkini og
var sjálfur yngstur. Fyrir utan pabba og
mömmu átti ég líka fóstru sem hét Kristín og
var ættuð úr Borgarfirði. Mamma og Kristrín
urðu mæður mínar í reynd. Þegar pabbi kom
heim úr sérnámi varð hann læknir á Landakoti
en hafði líka læknastofu í Pósthússtræti. Hann
átti sér þann draum heitastan að hafa lækna-
stofu heima og því var ráðist í að byggja húsið
á Laufásvegi 24. Árið 1934 fluttumst við af
Hringbraut á Freyjugötu 35 og bjuggum þar í
eitt ár áður við fluttum í nýja húsið.“
Barnaskóli
„Ég átti að fara í barnaskóla,“ heldur Hall-
dór áfram, „en fór að fá asmaköst og lungna-
bólgur. Það var lítið til af lyfjum við þessu og
því varð ég fljótlega hálfgert vandræðabarn
heilsufarslega. Mamma og pabbi höfðu misst
barn og voru því mjög hrædd um mig. Það var
þó reynt að senda mig í barnaskóla en ég var
fljótlega tekinn úr honum aftur og settur í
einkakennslu, fyrst hjá Ísaki Jónssyni og síðar
hjá Bjarna Vihjálmssyni, síðar norrænufræð-
ingi. Hann kenndi okkur Jóni Nordal, síðar
tónskáldi, en Sigurður Nordal faðir hans hafði
fengið þá hugmynd að Jón ætti ekki að fara í
hefðbundinn skóla. Þetta voru skemmtilegir
tímar og okkur Jóni samdi vel. Ég eignaðist
tvo vini fyrir utan Jón, Sveinbjörn Dagfinns-
son síðar lögfræðing og Jón Skúla Pálmason
sem dó ungur. Vinkona mín Dóra dó líka ung.
Ég átti systur sem hét Ebba sem var þremur
árum eldri en ég og við vorum mjög samrýnd.
Hún kenndi mér og vinkonu minni úr næsta
húsi að lesa, verndaði mig og gaf mér kost á að
dvelja í friði í heimi dagdrauma.“
Veikindi
„Ég var mikið rúmliggjandi og mér var
haldið í rúminu með því að láta mig hlusta á
grammófónplötur,“ segir Halldór ennfremur.
„Mér var líka gefið dúkkuleikhús og ég stytti
mér stundir við að setja á svið drauma mína,
sögur sem ég hafði lesið og síðar óperur. Ég
skoðaði búninga og byggingarlist í bókum og
spáði í hvernig ólíkt fólk lifði lífinu. Þetta var
máttvana tilraun mín til að taka þátt í lífinu.
Mér fannst meira gaman að spá í það sem
gerði fólk ólíkt en það sem gerði það líkt og
þarna í rúminu lærðist mér af bókum að fólk
var ólíkt og að hlutirnir voru ekki alls staðar
eins. Ég hef alltaf verið tortrygginn á þá hug-
mynd að til sé aðeins einn sannleikur og hef
sannfærst um að sannleikur hvers og eins mót-
ist af bakgrunni og uppeldi. Ég lá í rúminu
meira og minna, dag eftir dag, mánuð eftir
mánuð. Ég fékk stundum svo slæm köst að
foreldrar mínir óttuðust um líf mitt. Þá var
farið að huga að því hvort eitthvað væri hægt
að gera fyrir mig í útlöndum.“
Útlönd
„Fyrst var ég sendur til systur Stínu fóstru
minnar sem bjó þá í Korsör í Danmörku en
síðan til Austurríkis vegna þess að þar stóð
læknisfræðin framarlega á þessum tíma. Ég
lærði að tala dönsku og þýsku. Ég var í Kaup-
mannahöfn þegar seinna stríð braust út en
komst heim með hjálp frænda míns í gegnum
Bergen. Ég kom heim um jólaleytið 1939 og
fór þá í undirbúningsdeild fyrir Menntaskól-
ann í Reykjavík og lauk stúdentsprófi 1946.
Ég vildi læra leiktjaldagerð í London en 1946
eftir að bróðurdóttir mín lést í bílslysi varð
breyting á. Systur mínar voru báðar í námi er-
lendis en bróðir minn, faðir stúlkunnar, hafði
farist með bandarísku skipi undan strönd Afr-
íku. Þar sem ég var í bili eina barn foreldra
minna sem eftir var á Íslandi fannst mér ég
gæti ekki farið frá mömmu og pabba. Til að
gera eitthvað skráði ég mig í læknisfræði. Ég
lauk kandídatsprófi í læknisfræði í janúar 1954
og fór þá beint til New York en okkur Kristínu
E. Jónsdóttur lækni bauðst að verða kandídat-
ar við Mount Vernon spítalann í Westchester
County. Fyrst fór ég í meinafræði, svo í barna-
lækningar og svo barnageðlækningar frá
1958–1961. Við Kristín fórum frá einum spítala
til annars. Ég var á St. Vincent, á Roosevelt og
líka á St. Luke en barnageðlækningar stund-
aði ég á Hillside spítalanum á Long Island. Ég
var í New York til 1961 en kom þá heim og hóf
læknisstörf hér.“
Læknisfræði
Hvernig fékkstu áhuga á læknisfræði?
„Pabbi átti fullt af læknisfræðibókum, að-
allega á þýsku og ég fór að lesa mér til. Ég
held að frá byrjun hafi ég verið góður hlust-
andi og tiltölulega snemma var ég farinn að
taka vandamál annarra á mínar herðar. Ég var
samviskusamur og mér fannst að ef ég gæti
ekki gert eitthvað í málinu þá væri ég ekki að
standa mig í lífinu. Þannig byrjaði þetta. Svo
fór ég út í lífið og kynntist læknisfræðinni,
sjúklingum og læknum, góðu fólki og vondu
fólki, greindu fólki og ekki greindu fólki og
einhvernveginn staldraði ég alltaf við þroska-
feril mannsins og mannlega greind. Ég fékk
áhuga á þroskaferli barnsins, kannski vegna
þess að ég var á margan hátt vanþroska og
hafði fengið tækifæri til að kynnast hlutum
m.a. í útlöndum sem aðrir höfðu ekki fengið að
kynnast. Ég kynntist margvíslegri hugmynda-
fræði og fór að spá í þroskaferlið, tilfinningar,
andlega hluti og líkamlega.
Þetta atvikaðist svona eins og
gengur.“
Geðlækningar
En hvernig fékkstu áhuga á
sál- og geðlækningum barna?
„Ég fór utanfrá og innúr. Ég
sá ytri hegðun fólks og mér
fannst ég skilja hvernig fólk
brást við svona almennt. En
þarna fyrir innan, í hugarheimi
fólks, var eitthvað sem ég
þekkti ekki og skildi ekki en
vildi kynnast. Ég sá líka að
skoðanir fólks um staðreyndir
lífsins mótast fyrst og fremst
af menningu og uppeldi. Það
sem einkenndi fólk á einum
stað einkenndi ekki fólk á öðr-
um, ég sá m.o.ö. hversu mikið
menningin mótar sjálf einstak-
lings og það heillaði mig.“
Menning
Er þá ekkert sjálf áður en
menning kemur til sögunnar í
lífi einstaklings?
„Maður getur ekki sagt það
með vissu. Það er augljóslega
einhver móttækilegur kjarni
inni í okkur sem hægt er að móta og þroska.
En útkoma þessarar mótunar verður fyrst og
fremst fyrir áhrif þeirra sem maður umgengst.
Til að fólk geti búið saman í sátt er nauðsyn-
legt að einstaklingar geri mikla málamiðlun á
milli innra lífs og ytri aðstæðna, þetta er hlut-
verk sjálfsins. Siðgæðið kemur svo inn í mynd-
ina fyrir tilstuðlan yfirsjálfsins, radda uppal-
enda og áhrifavalda sem hafa tekið sér bólstað
inni í einstaklingnum og er því að mestu leyti
lært, en þó ekki að öllu leyti því það er vísir að
siðgæði í öllum. Það er siðferði í eðli okkar
allra en til að þjóðfélag virki þá þarf sameig-
inlegt siðferði sem allir virða.“
Rétt og rangt
Þú ert að tala um rétt og rangt?
„Já, en líka um það sem er svo algengt, þ.e.
átök fólks um það hver hefur rétt fyrir sér og
hver rangt. Og þá kemur maður að því sem er
mjög persónulegt því þarna skiptir í tvö horn
eftir því hvort fólk er vitrænt innstillt eða list-
rænt innstillt. Þeir fyrrnefndu er ofurupptekn-
ir af vandamálum sem má leysa með vitrænum
hætti. Hinir hafa meiri áhuga á því sem vitræn
nálgun nær ekki til. Svör þeirra síðarnefnu eru
ekki síður gild en hinna. Ég hef alltaf haft
gaman af því sem gerist innra með fólki, þ. á
m. barátta hvers manns á milli þess vitræna og
þess óvitræna sem hentar viðkomandi einstak-
lingi í það og það sinn. Ég hef líka verið hug-
fanginn af hæfni fólks til að gefa af sér, en það
er forsenda þess að samfélag blómstri.“
Aðstæður
Þú talar um að einstaklingurinn geri mála-
miðlanir við aðstæður sínar, verður hann þá
ekki óheill?
„Það er hægt að sveigja innra líf sitt í upp-
byggjandi áttir án þess að maður finni mikið
fyrir því. Óheilindi eru það ef maður notar að-
eins hluta af því sem guð gefur manni. Þá er
maður ekki heill. Einstaklingurinn mótast af
aðstæðum en þessar aðstæður geta verið mjög
ruglingslegar, t.d. fyrir barn sem elst upp hjá
uppalendum sem eru ekki sammála um hlut-
ina. Ef einhver segir mér eitthvað sem ég vil
ekki heyra, þá bjargar það mér tímabundið að
verða reiður. Síðar kemst ég kannski að því að
það sem hinn sagði var rétt. Maður forðast að
særa þá sem manni þykir vænt um, en það get-
ur líka skert möguleika beggja. Að þurfa að
LÆKNISLIST OG
BRÚÐULEIKHÚS LÍFSINS
E F T I R H A U K I N G A J Ó N A S S O N
„Eftir að hafa verið barnalæknir í heila ævi þá
hef ég fleiri spurningar en svör,“ segir
Halldór Hansen sem rekur hér ævi sína,
störf og hugmyndir um sállækningar.
Halldór í starfi sínu sem yfirlæknir á barnadeild
Heilsuverndarstöðvarinnar í Reykjavík.
Halldór á námsárunum í Mount Vernon í New York-ríki.