Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.2003, Síða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. NÓVEMBER 2003 3
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
4 6 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R
EFNI
H
var lagðirðu bílnum?“ er
stundum spurt þegar ég
hef gert góð innkaup í
verslunum í miðbæ
Reykjavíkur og geri mig
líklega til að rogast út með
stóra innkaupapoka. Þá
brosi ég einatt út að eyrum
og segi eins og satt er: „Ég er hvorki með bíl
né bílpróf.“ Síðan geng ég út hnarreist með
byrðina og skeyti ekkert um undrunarsvipinn
á þeim sem afgreiddi mig.
Hvernig skyldi standa á því að tæplega sex-
tug kona, í sæmilegum efnum, skuli stöðugt
verða undrunarefni samborgaranna vegna
þess að hún ekur ekki bíl? Sumir gætu haldið
að hún hefði verið svipt ökuréttindum fyrir að
hafa verið stútur undir stýri, eins og sagt er,
eða gert sig seka um vítavert gáleysi í umferð-
inni. Fæstir geta ímyndað sér að hér sé um að
ræða skýran ásetning, þ.e. að fara ferða sinna
á annan hátt en á eigin bíl.
Ég get svo sem ljóstrað því upp að eitt sinn
velktist ég mjög í vafa um gildi þessa ásetn-
ings og pantaði mér tíma hjá ökukennara.
Ekki man ég hversu margir tímarnir urðu en
maðurinn minn elskulegur sagði söguna þann-
ig: „Þegar Guðrún hafði tekið 25 tíma fór öku-
kennarinn með hana á hringtorgið við Gamla
kirkjugarðinnn og þegar hún var búin að fara
þar sjö hringi spurði hún með undrunarsvip:
„Hvers vegna fer okkar bíll ekki út úr hringn-
um eins og allir hinir?““
Að sjálfsögðu ber að taka þessa sögu með
fyrirvara en öllu gamni fylgir jafnan nokkur
alvara og ekki komst ég svo langt að aka bíl án
ökukennara. Hins hef ég stundað hjólreiðar
árekstralaust og aldrei lent í því að vera tekin
undir áhrifum á slíku farartæki eins og einn
kollegi minn úr blaðamennsku fyrir margt
löngu. Hann var færður á lögreglustöðina og
ökutækið gert upptækt. Þessa sögu sagði
hann af talsverðu stolti en bætti við að sam-
eiginlegur kunningi okkar hefði slegið honum
við þegar hann var tekinn fyrir ölvun við akst-
ur á barnakerru. Frásögnin vakti svo mikla
kátínu að áheyrendum láðist að spyrja hvort
farþegi hefði verið í kerrunni og hvernig lög-
reglan hefði afgreitt málið.
En hvernig er unnt að fara ferða sinna um
Stór-Reykjavíkursvæðið án einkabíls? Ætla
mætti að fáir hefðu leitt að því hugann í fullri
alvöru. Unglingar iða í skinninu eftir að fá bíl-
prófið við 17 ára aldurinn og hálfblindir öld-
ungar telja það jafngilda sviptingu sjálfræðis
að hætta akstri. Á flestum heimilum eru rekn-
ir tveir eða þrír bílar því að einstaklingarnir
eru svo sjálfstæðir að þeim er illmögulegt að
samræma ferðir sínar. Skólakrakkar leggja á
sig ómælda aukavinnu til að geta átt og rekið
bíl og niðurstaðan er sú að umferðin silast
áfram á hraða snigilsins á verstu álagstímum
og taugar ökumannanna eru þandar til hins
ýtrasta svo að margir grípa til óyndisúrræða
sem allir vita að geta endað með skelfingu.
Mér skilst að lágmarkskostnaður við að
reka bíl sé 21 þúsund krónur á mánuði og þá
er ekki verið að tala um jeppa eða jepplinga
sem virðast vera hálfgert sáluhjálparatriði hjá
þjóð vorri en ekki einungis stöðutákn. Far-
artækin hríðfalla í verði á skömmum tíma en
þar fyrir utan menga þau út frá sér þannig að
gula slæðu leggur iðulega yfir höfuðborg-
arsvæðið þegar kyrrt er í veðri. Síaukin bíla-
eign krefst stöðugt flóknari umferðarmann-
virkja, og liggja nú brýr og slaufur út um allar
þorpagrundir. Umferðarreglurnar eru orðnar
svo flóknar að þaulvanir ökumenn verða að
hafa sig alla við að hlíta þeim því að þar sem
eitt sinn var leyfður tvístefnuakstur er nú orð-
in einstefna og leiðin út í hin ýmsu borg-
arhverfi endar iðulega úti í sveit. Þetta veit ég
þótt ég aki ekki bíl því að ég er stundum far-
þegi hjá ættingjum og vinum sem vilja ekki að
ég verði mosavaxin í Hafnarfirði, sem raunar
er líka sundurgrafinn af umferðarmann-
virkjum þannig að vinalegt umhverfið verður
stöðugt óþekkjanlegra.
Hér hefur enn ekki verið minnst á helsta
ókost þess að eiga og reka bíl en það eru bíla-
stæðamálin. Ótaldir ferkílómetrar hafa verið
lagðir undir bílastæði á undanförnum árum og
sér vart högg á vatni. Sá sem ætlar að bregða
sér í kvikmyndahús eða á tónleika verður að
hafa tímann fyrir sér svo að hann geti lagt
bílnum einhvers staðar í grennd. Sá sem ætlar
að heimsækja ættingja á sjúkrastofnunum
lendir iðulega í vandræðum því að öll bílastæði
eru upptekin. Ef honum tekst einhvern veg-
inn að finna smugu fyrir jeppann sinn – við
skulum segja að hann sé af gerðinni Toyota
Landcruiser, sem er algengasta farartækið á
Íslandi – lendir hann í gríðarlegum vandræð-
um með að finna hann aftur. Á bílastæðum er
algeng sjón að sjá ráðvillt fólk munda fjarstýr-
ingar í von um að rétt farartæki sýni rétt við-
brögð.
Bílastæðin við Kringluna og Smáralind eru
yfirfull á álagstímum og bílstjórar hringsóla
örvæntingarfullir í leit að smáskika svo þeir
geti lagt bílnum og sinnt nauðsynjaerindum.
Stundum endar þessi leit uppi á umferð-
areyjum eða klofvega yfir gangstéttir en sum-
ir komast aldrei út úr hringnum fremur en ég
á hringtorginu sællar minningar.
Ég hef komist að raun um að allmargir eru
steinhættir að leggja leið sína um miðborg
Reykjavíkur vegna flókinna umferðarreglna
og skorts á bílastæðum. Þess vegna hefur
verslun í þessum hlýlega bæjarkjarna átt
mjög erfitt uppdráttar og kaupmenn kvarta
stöðugt. Fæstir gera sér grein fyrir því að
mjög hagstætt er að versla í miðbænum og í
litlum vinalegum búðum er miklu þægilegra
að átta sig á verði og gæðum en í glymjanda
verslunarmiðstöðvanna. En því miður. Flestir
eru dauðhræddir við stöðumælasektir og
sumir hafa ímugust á bílastæðahúsum svo að
þeir halda sig í hæfilegri fjarlægð frá miðbæj-
arkjarnanum, sem smám saman hefur glatað
sínu lífi og lit ef fjölskúðugt næturlífið er und-
anskilið því að þeir sem það stunda hafa flestir
vit á að geyma blessaðan bílinn heima.
Enn er ótalinn einn ókostur sem einkabíl-
isminn hefur í för með sér. Það er aukinn fall-
þungi íslensku þjóðarinnar ef svo má að orði
komast. Fólk veigrar sér við að fara fótgang-
andi nokkrar húslengdir og börnum er ekið til
og frá skóla með þeim afleiðingum að offita er
sívaxandi vandamál í öllum aldurshópum. Að
vísu eru starfræktir galvaskir gönguhópar
sem fara á kreik um helgar til að hrista af sér
slenið en yfirleitt þarf göngufólk að aka inn á
upphafsreitinn og leggja bílnum einhvers
staðar ef það er svo heppið að finna laust
stæði. Gangandi vegfarendur eru orðnir jafn
sjaldséðir og spikfeitir krakkar voru í mínu
ungdæmi, þegar við þurftum að fara okkar
ferða á tveimur jafnfljótum.
Á þeim tíma víluðu Reykvíkingar ekki fyrir
sér að nota almenningssamgöngur og gilti þá
einu hvort um var að ræða börn, heimavinn-
andi mæður eða heimilisfeður. Strætisvagn-
arnir höfðu fastan sess við Lækjartorg og
dældu vegfarendum inn í borgarhverfin hratt
og örugglega. En með aukinni velmegun varð
einkabíllinn að almenningseign og smám sam-
an mótaðist það viðhorf að einungis börn, fá-
tæklingar eða þroskaheftir gerðu sér stræt-
isvagna að góðu. Svo rammt kveður að þessu
viðhorfi að Íslendingar sem búa í stórborgum
erlendis og nýta sér þar almennings-
samgöngur telja fyrir neðan sína virðingu að
skipta við Strætó hf. Samkvæmt því ætti ég að
vera gersamlega ærulaus því að þetta ágæta
fyrirtæki sér mér fyrir góðri og öruggri þjón-
ustu og get ég jafnvel lesið mér til gagns og
gamans á ferðum mínum milli Hafnarfjarðar
og Reykjavíkur.
Að sjálfsögðu fylgja því ýmsir ókostir að
aka ekki bíl. Þá getur maður tæplega skotist
austur fyrir Fjall eða heimsótt vini í sum-
arbústað í Skorradal nema boðinu þangað
fylgi flutningar fram og til baka. Maður tekur
ekki skyndiákvörðun að skreppa í bíó eða á
tónleika, það getur verið umhendis að sinna
ýmsum erindum, svo sem stórinnkaupum, og
eigi maður garð er ekki úr vegi að koma sér
vel við nágrannana. Á hinn bóginn er til-
tölulega ódýrt að taka leigubíl stöku sinnum
sé miðað við rekstrarkostnað einkabílsins.
Ekki ætla ég mér þá dul að þessi grein-
arstúfur verði til þess að fólk verði afhuga
einkabílnum og taki að fjölmenna með mér í
strætó. Hins vegar finnst mér full ástæða til
þess að benda á hyggilega og heilsusamlega
sparnaðarleið þar sem fólk kvartar stöðugt
undan peningaleysi, aukakílóum, skorti á bíla-
stæðum og sívaxandi mengun. Kannski verð-
ur nógu fínt að nota almenningsvagna þegar
þeir verða knúðir vetni. A.m.k. mátti sjá glað-
beitta fyrirmenn stíga inn í einn slíkan fyrir
skömmu og ef þeir legðu ráðherrabílunum og
tileinkuðu sér þennan nýja ferðamáta myndi
almenningur kannski fylgja í kjölfarið því að
eftir höfðinu dansa limirnir.
VITNAÐ GEGN
EINKABÍLNUM
RABB
G U Ð R Ú N E G I L S O N
VÉSTEINN LÚÐVÍKSSON
LJÓÐIÐ
sé það gott botna ég ekki í því
legg það frá mér til að líta inní það
seinna, einsog forvitnilegt hús
innanstokksmunirnir eru ekki það
fyrsta sem ég tek eftir heldur stærð
glugganna og hvað sjá má útum þá
að því búnu sest ég í djúpan stól skáldsins
og leyfi honum að segja mér hvers eðlis
hún sé, þögnin í þessari kyndugu stofu
Vésteinn Lúðvíksson (f. 1944) á að baki smásagnasöfn og skáldsögur. Hann var
einn af helstu höfundum íslensks nýraunsæis á áttunda áratug síðustu aldar.
Ljóðið sem hér birtist er úr nýrri ljóðabók hans Úr hljóðveri augans (2003).
FORSÍÐUMYNDIN
er af verki Jóns Gunnars Árnasonar, Hjartað, 1968, í eigu Listasafns Íslands.
Það er á sýningu safnsins um veruleika og raunsæi sem nú stendur.
Ólafur Gunnarsson
hefur skrifað sögulega skáldsögu um Jón
Arason er nefnist Öxin og jörðin. Í samtali
við Freystein Jóhannsson segist Ólafur ekki
vera mikið náttúrutalent sem rithöfundur.
„Ég þarf að hafa mikið fyrir hlutunum.“
Manntalið 1703
er elsta varð-
veitta manntal í
heimi sem nær
til allra íbúa í
heilu landi þar
sem getið er
heimilis, nafns,
aldurs og stöðu
eða atvinnu allra
íbúanna. Eiríkur
G. Guðmundsson
fjallar um mann-
talið, aðdrag-
anda þess og
efni.
Raunsæi og veruleiki
nefnist sýning um íslenska myndlist á sjö-
unda og áttunda áratugnum sem hófst í
Listasafni Íslands í gær. Halldór Björn Run-
ólfsson skrifar um þetta umbrotatímabil í
íslenskri myndlist.
Hreinn Friðfinnsson
sýnir ný og eldri verk í tveimur galleríum
um þessar mundir, i8 og Safni. Einar Falur
Ingólfsson ræðir við hann um listina.