Íslendingaþættir Tímans - 11.05.1972, Síða 3

stofnaði hann ásamt öðrum
Smjörlikis— og efnagerðina Svan h.f.
og varð formaður og framkvæmda-
stjóri þess fyrirtækis frá stofnun til
1938. Hann var einn af stofnendum
Skógræktarfélags Islands á Þingvöll-
um 1930 og átti sæti i stjórn þess sem
ritari til 1952. Hann var einn af 13
stofnendum Félags islenzkra iðnrek-
enda og i stjórn þess i 5 ár, og i-
varastjórn 3 ár. Þá var hann og einn af
stofnendum Loðdýraræktarfélags fs-
lands 1936, formaður þess til 1943 og
jafnframt ráðunautur rikisstjórn-
arinnar i loðdýrarækt 1937-—'48. Enn
var hann einn af stofnendum Lands-
sambands hestamannafélaga 1949 og
formaður þess unz hann fluttist að
Vatnsleysu. Hann skipulagði og
stjórnaði fyrstu sýningu L.H. á Þing-
völlum 1950. Hann ritaði allmargt
greina, einkum um landbúnaðarmál,
sem birtust i innlendum og erlendum
timaritum. Var og oft tilkvaddur við
lagasmiði fyrir landbúnaðar- og iðn-
aðarmál þau ár, er hann dvaldist i
Reykjavik.
Hólmjárn fluttist til Skagafjarðar
1952 og reisti bú á Vatnsleysu og bjó
þar til 1971 og stundaði eingöngu
hrossarækt hin siðari ár. Þegar hann
hóf þar búskap, hugðist hann stunda
þar sauðfjárrækt lika, og þá fyrst og
fremst kynbætur. Hafði hann þá hug á
að hreinrækta þar gráan stofn. En frá
þessu hvarf hann, er fram leið, en ein-
beitti sér mjög að hreinræktun hrossa-
stofns, sem að uppruna var fra Svaða-
stöðum. Var stofn hans fagur álitum
og kostarikur. Vann Hólmjárn þar
ágætt starf af ósérhlifni og trú á gildi
þeirrar ræktunar, sem þar var unnið
að. Hann tók að kenna við Hólaskóla
1962 og rækti það af kostgæfni og við
vaxandi vinsældir til 1970.
Framanrituð upptalning er þyrr og
sviplitil og þó fjarri þvi að vera tæm-
andi. En framhjá þvi verður ekki
gengið, að hún bregður nokkru ljósi á
manninn, hugðarmál hans og hug-
sjónir. Verður félagshyggjumaðurinn
fyrst fyrir, þegar hann er metinn að
leiðarlokum, og þó að íslendingnum
ógleymdum. Hann leggur i æsku stund
á nám i búfræði og lýkur kandidats-
prófi i þeirri grein með sæmd. Hann
heldur þvi námi áfram og fyrst og
fremst i landbúnaðarefnafræði um
þriggja ára skeið og lýkur þvi með
þeim ágætum, að honum standa opnar
dyr að veglegu embætti, þar sem hann
hafði lokið prófinu. Að baki þeirri veg-
tyllu stóð ekki aðeins glæsilegt próf.
Þar stóðu og að baki persónuleiki og
hugsjónir, sem opnuöu honum margar
dyr þar i Danm., og þó engu slður hér,
þegar heim var komið. Um þessar dyr
islendingaþættir
gekk hann djarfmáll og vigreifur.
Hann barðist fyrir nýungum og kvaddi
menn sér til fylgdar. Honum var oft
jafnvel oftast, falin forusta. Hann var
hvergi vallgróinn nema heima á
Vatnsleysu, en þar stóð hann lika
meðan stætt var. Honum var kyrr-
staða of ógeðfelld til þess að gróa
fastur, hugðarefnin of margþætt,
hugsjónirnar of viðfaðma. Hann þurfti
að hafa margt fyrir stafni, en var þó að
öðru leyti nu einfari, enda sannaði lif
hans og barátta honum, að ,,sjaldan
verður ósinn eins og uppsprettuna
dreymir”. Uppeldi hans og umhverfi i
æsku átti sinn þátt i að móta hann.
Faðir hans var óvenju viðskyggn. A
uppvaxtarárum Hólmjárns stóð Hóla
skóli i blóma og gegndi gagnmerku
hlutverki i menningar- og félagsmál-
um Norðlendinga. Þar var kveikt á
kyndlinum, sem tendraði elda þá, sem
kveiktu Ræktunarfélag Norðurlands,
og sem nægðu til þess yls, er þvi dugði
i byrjun. Þá riðu ungmennafélögin i
garð, og var hvoru tveggja tekið tveim
höndum. Liggur i grun minum, að það
hafi einmitt verið kjörorð ungmenna-
félaganna: „Islandi allt”, sem drógu
hann heim 1928. Þau voru honum helg-
ur dómur, heitstrenging. Mér eru enn i
minni eldar hans á samvistardögum
okkar veturinn 1915—’ 16. Og mér virt-
ust þeir enn jafn ófölskvaðir, þegar
fundum okkar bar fyrst saman eftir
heimkomuna. Og enn geislaði af þeim
glæðum fyrir fáum mánuðum, er við
sátum siðast saman, þó að honum væri
þá mjög þorrið fjörið, — léttleikinn i
háttum og hreyfingum.
Þótt Hólmjárn yrði hvergi fastur i
sessi fyrr en á Vatnsleysu, er sjón sögu
rikari um það, að mikill hluti þeirra
félagssamtaka, sem hann beitti sér
fyrir að risu á legg, eru enn i fullu
starfi, og búa enn að þekkingu hans og
leiðbeiningum á frumbýlingsárunum.
Og á rústum þeirra iðnfyrirtækja, sem
gleymd eru að mestu, risa nú gildir
stofnar, sem sjónarsviptir væri að, ef
horfnir væru.
Hvort norðlenzk hestamennska og
hrossarækt bera gæfu til að taka þar
við, er hann hvarf frá, sker framtiðin
úr. Hans hugsjón var hreinræktun þess
fegursta og mýksta, sem islenzkir
hestar eiga, og varaði mjög við
sundurgerð i ræktun þeirra. Þítt hann
næði ekki þvi, sem hann hefði kosið
fyllstu lausn þeirra mála, er vist, að
allvel vannst honum áleiðis.
Þótt við Hólmjárn héldum vináttu
okkar fölskvalausri til leiðaskila, ber
kennarann hæst, þegar ég horfi til
baka. Ég tek hér upp fáeinar setningar
úr minningum minum frá skólaárun-
um, sem nýlega voru birtar: „Hann
var yngstur kennaranna, jafnaldri
hinna elztu okkar. Hann var þvi mest-
ur félagi okkar, enginn eftirbátur i
ærslum og strákapörum, þegar sú hlið
horfði við. En hún sást aldrei, þegar
kennarinn átti i hlut. Hann var ljós og
lifandi i kennslu sinni, ágætlega að sér
i þeim greinum, sem hann kenndi, og
hvort tveggja: reglufastur og aðlað-
andi kennari. Þótt allt væri i ærslum
og hávaða i fríminútum, þegar Hólm-
járn var með i spilinu, heyrðist aldrei
ymur af sliku, þegar setzt var i skóla-
stofuna. Þegar ég velti fyrir mér vin-
sældum þeim og virðingu, er hann
ungur að árum naut i okkar ærsla-
gjarna skólafélagi, hefi ég oft harmað,
að æfistarf hans skyldi ekki verða
kennsla. Hann mun einmitt sjálfur
hafa undirstrikað þessa ályktun i
reynd, þegar hann aldinn að árum
gerðist kennari i annað sinn i fullri
reisn hins gagnmenntaða manns og þó
með gleði sina, furðulika gleði hins
unga manns, sem hugi okkar vann
meira en fjórum áratugum fyrr.
Hólmjárn kvæntist á Danmerkurár-
um sinum. Varð það hjónaband
skammvinnt. Þeim fæddist einn sonur.
Hann kvæntist annað sinn Vilborgu
ólafsdóttur, kaupmanns i Reykjavik,
Asbjarnarsonar. Þau eignuðust tvö
börn: Hervöru húsfreyju i Reykjavik
og Orn bankamann.
Hann kvæntist hið þriðja sinn Elinu
Guðmundsdóttur formanns i
Bolungarvik, Steinssonar. Þeim fædd-
ist einn sonur: Jósef Jón vélstjóri.
Ég kveð hann með þökk fyrir leið-
sögn og samfundi langrar ævi, fyrir
hugsjónir hans og baráttu fyrir þær.
Guðmundur Jósafatsson
frá Brandsstöðum.
f
Leiðrétting
1 Islendingaþáttum 7. tölublaðs 27.
april féll eftirfarandi málsgrein niður
úr grein um Jensinu óladóttur, Bæ i
Árneshreppi:
„Þau urðu fyrir þeirri miklu sorg, að
þrjú fyrstu börnin dóu, tvær dætur og
einn sonur, og varð þeim þessi mikli
missir mjög þungbær”.
Þessi málsgrein átti að koma á undan
greinarskilum, þar sem næsta grein
hefst: „Árið 1936 ráðast þau i, að
byggja” o.s.frv.
3