Íslendingaþættir Tímans - 12.08.1977, Síða 38

38
urland. Þá var ég staddur á
Djúpavogi. Einar var þá enn jafn
snar og kempulegur, sem hann
átti vanda til.
•Rikaröi kynntist ég heldur ekki,
meöan hann dvaldi á Austurlandi
ungur aö árum, þvi bæði var
fjörður og vik milli vina.
Snemma var þaö ljóst, hve
miklar hagleikshendur voru á
Rikarði. Þaö mun þvi hafa verið
fullráöiö, strax um fermingarald-
ur hans, að senda hann i útskurö-
arnám til Stefáns Eirlkssonar
myndskuröarmeistara sem einn-
ig var ættaöur af Austurlandi.
Þetta var þó ekki framkvæmt
fyrr en Rikaröur var oröinn 17
ára. Helztu hvatamenn foreldra
hans^ að koma honum til náms,
voru þeir Páll H. Gislason, sem
var önnur hönd Stefáns Guö-
mundssonar verzlunarstjóra á
Djúpavogi og heiðursmaðurinn
GIsli Þorvarðarson i Papey, sem
auk þess veitti Rikarði talsveröan
fjárhagslegan stuðning. A þvi
timabili var ekki um að ræöa að
menn væru styrktir til náms af
opinberu fé. Auk áðurgetinna
manna, hafði Georg læknir á Fá-
skrúðsfiröi séð smiðisgripi eftir
Rikarð. Leizt honum vel á hand-
bragð hans. Pantaði hann frá
Danmörku skurðjárnasamstæðu
og sendi Rikaröi að gjöf.
Vorið 1905 lagði Rikarður leið
sina til Reykjavikur. Þegar kom-
iö var á legu Reykjavikurhafnar,
sótti veröandFmelstarí hans, Ste-
fán, hann um borö, ásamt vini
sinum Jóni Halldórssyni i Gamla
kompaniinu. Þar með var hann
orðinn innlyksa hjá Stefáni. Undi
hann nú hag sinum hið bezta.
Fljótlega varö honum ljóst, aö
Stefán var söngvinn og unni söng.
Þar var Rikarður einnig með á
nótunum. Stefán fekk Rikarð oft
með sér á samkomur I K.F.U.M.
og „Silóam”, sem þá var bæna-
hús Daviös östlunds, til styrktar i
söngnum. Rikarður kom einnig
nokkrum sinnum i Melsteðshús i
Hafnarstræti, þar sem sr. Friörik
Friöriksson hafði samkomur fyr-
ir unga menn. Þar lenti hann eitt
sinn i tuski við ólaf Thors, sem
harðnaði svo er á leið, að sr. Frið-
rik varö að ganga á milli og sætta
þá. Eftir þau átök urðu þeir
mestu mátar og mun svo hafa
verið ávallt eiðan.
Þegar Rikarður kom til náms
hjá Stefáni Eirikssyni, hafði
hann meðferðis allmikið safn
steinsmiða og aðra muni, er hann
hafði smiðað undanfarin ár. Þetta
voru aðalverðmætin, sem hann
flutti með sér til höfuðstaðarins.
Honum reið þvi á að geta komið
einhverju af þessum gripum sin-
um i verö.
Þetta vor var i undirbúningi
dönsk sýning 'i Kaupmannahöfn,
þar sem tslendingum var boðin
þátttaka i. Aðalsýningarnefndin
hér á landi var vitanlega i höfuö-
staðnum, með frú Jónassen i
broddi fylkingar. Til hennar hafði
Rikarður bréf frá smánefnd
eystra, um það, að aðalsýningar-
nefndin liti á tálgusmiöar hans,
sem allar voru gerðar fyrir ferm-
ingaraldur. Þau tvö ár, sem liðu
frá fermingu hans ogþartil hann
hóf útskurðarnám i höfuðstaðn-
um, var hann vinnupiltur og
smali á Hafranesi við Reyðar-
fjörð, skar hann sama sem ekkert
út, en var öllum stundum i smiðju
Nielsar móðurbróöur sins. Járn-
aði þá hákarlavaði og ýmislegt
fleira.
Tveim dögum eftir komuna til
Reykjavikur var hann boðaður
yfir i Jónassenshúsiö i Lækjar-
götu. Sjálfum farast honum svo
orö um komuna þangað, i skjaTT
til Thorvaldsens félagsins, á 85
ára afmæli þess árið 1960:
„Stefán meistari minn, bar
með mér steintöskuna, kynnti
mig fyrir frú Jónassen, i gangin-
um, og afhenti bæöi mig og grjót-
ið. Hún bauð mér strax inn I stóra
stofu, sem mér virtist bókstaflega
sneisafull af glæsilegasta kven-
fólki á jöröu. Allt var þaö i Is-
lenzkum búningi og forgyllt frá
hvirfli til ilja, og svo mikilúðlegt,
að mér lá við aösvifi af undrun og
skelfingu. Þetta leiö þó furöu
fljótt frá, þvi aö þessar glæsilegu
kvinnur vóru hver annarri alúö-
legri við snáðann.”
Af öllum þeim aragrúa muna,
sem Rikarður tók upp úr tösku
sinni, voru honum minnisstæðast-
ir ljón og fálkí, og siðast, en ekki
sizt, heilt manntafl (32 taflmenn).
Að stundu liöinni kallaði frú
Jónassen nokkrar af konunum á
fund I öðru herbergi. Þeim fundi
lauk á þann veg, að þær keyptu
alla smíöisgripina á þvi verði sem
Stefán Eiriksson haföi verðlagt
þá. Meginið af smiðisgripunum
fór á sýninguna i Kaupmanna-
höfn. Þó ekki fáikinn, þvi hann
hafði barón von Jaden tengda-
bróðir dr. Helga Pjeturss, keypt
og gefið á safn i Dresden.Ljóninu
mætti hann löngu siðar i Kaup-
mannahöfn, hjá foreldrum skóla-
bróöur sins. Vildi hann kaupa
það, en eigandinn vildi alls ekki
selja. Taflmennina tókst honum,
aftur á móti að eignast siöarmeir.
Þeir eru nú ásamt fjölmörgu
öðru, i minjasafni hans á Grund-
arstignum.
Árið 1920 brá Rikarður sér i för
til Italiu. Fullnægði hann þá
sterkri útþrá, sem honum haföi i
blóði brunnið undanfarin ár.
Hann kom konu sinni og börnum
fyrir i átthögunum eystra. Dálít-
inn rikisstyrk hlaut hann til þess-
•arar farar. 1 för þessari kynntist
hann listaverkum suðrænna
meistara, sem höfðu sterk og
djúptæk áhrif á hann. Einna helzt
verk italska myndhöggvarans
Donatello.
Veruleg kynni tókust ekki með
okkur Rikarði fyrr en nokkru eftir
heimkomu hans úr ttaliuförinni.
En þvi nánari og innilegri urðu
þau, sem við urðum eldri og sam-
rýndari. Ekki spillti það heldur
fyrir nánari kynnum, að kona min
og hann voru þremenningar. Við
leiðarlok þökkum við hin marg-
þættu hlýju kynni og órofa tryggð
frá hendi hans, ásamt minnis-
gripum, sem prýða húsakynni
okkar.
Astvinum hans sendum við hin-
ar hlýjustu samúöarkveðjur.
Jón Þórðarson.
t
Það var eins og að koma i lltið
himnariki, i helviti striðsáranna, að
koma á Grundarstig 15.
Þegar mannheimur skalf, af ágirnd,
heiftog grimmd, flestar fréttir váleg-
ar og sorti verri tiðinda grúfði yfir
þungur og ógnvekjandi, þá var það
eins og I öðrum heimi, að sitja i stof-
unni á Grundarstig 15, þar sem hver
hlutur var gerður af list og smekkvisi,
og hlusta á Rikarð lesa eitthvað hnytt-
ið, með sinni þróttmiklu og riku rödd.
Frá þvi ég var barn, eða fór að taka
eitthvað eftir mönnum og málefnum,
hafði ég ótrúlega mikið dálæti á öllu,
sem ég sá eftir Rikarö, þannig var það
vist með mestalla þjóðina, ekki aðeins
myndum, heldur einnig visum og
greinum, sumt nærri læröi ég eins og
þetta.
„Dans er sizt lastverður, og marga
ánægjustundina hef ég haft af dansi,
hann liðkar likamann, fegrar fram-
komuna og er sigursæll til ásta, en
þegar farið er að dansa nótt eftir nótt,
oft við reyk og vin, þá getur fariö af
honum hiesti glansinn.”
Þetta er, held ég, það eina, sem ég
hefi séð af viti um dans um dagana.
Hafi maður dáð eitthvað sem barn
eða unglingur, og kynnzt þvi siðar, er
hætt við að þaö svari ekki til hugmynd-
anna og valdi vonbrigðum. Rikarði
var ekkiþann veg farið, og verður bezt
lýst með orðum sira Arna Þórarins-
sonar á Stórahrauni, sem hann sagði
við Rikarð, er þeir voru að tala um
einhvern meöalmann: „Það er munur
með hann blessaöan, og svo þessi
ósköp, sem þér voru gefinn”.
Rikarður var ekki einn á Grundar-
stignum, þar var heil fjölskylda með
sama svipmóti. Oft komu mér i hug
þegar ég gekk heim, þennan stutta
spöl upp á Bergstaðastræti, þessar
Framhald á bls. 26
ísiendingaþættir