NT - 04.05.1984, Qupperneq 8

\\ir Föstudagur 4. maí 1084 8
LlL Vettvangur
Er viðhald dreifbýlis-
byggðar landbúnaðarmál?
eftir Gunnar Guðbjartsson
■ Síðustu fjögur árin hefur
verið mikil umræða meðal
bænda og fjölmargra annara
manna í þjóðfélaginu um
nauðsyn þess að takmarka
framleiðslu á búvöru í landinu,
þannig að tryggt verði hvoru-
tveggja að framleiðendur fái
fullt verð fyrir framleiðsluna
og að dregið verði úr greiðslu
ríkisins til útflutningsbóta, þ.e.
að framleiðslan aðlagist sem
mest innanlands þörf.
Þegar gerð var breyting á
Framleiðsluráðslögunum 1979
og heimilað var að taka upp
stjórnunaraðgerðir til tak-
mörkunar á framleiðslu og þær
komu til framkvæmda á árinu
1980 hal'ði verið veruleg
vöntun á að full greiðsla út-
flutningsbóta samkvæmt 12 gr.
laganna hefði nægt til að bænd-
ur fengju gréitt fullt verð fyrir
búvörurnar í fimm ár í röð.
Uppgjörið hafði orðið eins og
hér er sýnt á eftir:
Bændur og stjórnvöldum var
Ijóst að ekki yrði haldið áfram
á óbreyttri stefnu.
Ákveðið varað beita tveim-
ur aðferðum til takmörkunar
á framleiðslu kjöts og mjólkur.
Fyrri leiðin var setning „kvóta“
eða svokallaðs búmarks á
framleiðslu þessara vara er
gæfi svigrúm til að greiða mis-
munandi hátt verð fyrir fram-
leiðsluna, þannig að ákveðinn
hundraðshluti búmarksfram-
leiðslu yrði greiddur á fullu
eða lítið skertu verð. Sú fram-
leiðsla, sem færi yfir 80% eða
90% af búmarki yrði greidd
með meira skertu verði og það
af framleiðslunni, sem færi yfir
búmarkið yrði greidd á mjög
skertu verði eða ef til vill
aðeins því verði er fengist fyrir
vöruna á erlendum markaði án
útflutningsbóta.
Hin leiðin, sem heimiluð var
til stjórnunar, var álagning
kjarnfóðurgjalds á innflutt
kjarnfóður.
Ár Verð- skerðing bænda Hámark verð- ábyrgðar Nýting verð ábyrgðar % Viðbótar greiðsla frá ríkinu
1976/77 0,795 23.010 23.010 100,0 5.510
1977/78 35.970 35.970 100,0 13.000
1978/79 15.527 56.220 56.220 100,0 30.000
1979/80 43.755 84.131 84.131 100,0 17.000
1980/81 24.300 127.300 127.300 100,0 20.000
Alls kr. 84.377 þús 85.510 þús.
Þessi leið hafði tvíþættan
tilgang. Hún átti að stuðla að
betri og meiri nýtingu innlends
fóðurs til búvöruframleiðsl-
unnar og koma jafnframt á
móti óeðlilegri samkeppni frá
innfluttu niðurgreiddu fóðri.
Einnig átti kjarnfóðurgjald-
ið að verða til þess að eðlilegri
samkeppni yrði komið á milli
kjöttegunda. Annars vegar
þeirra, sem framleiddar voru
að mestu á innlendu fóðri,
kindakjöts og nautgripakjöts
og hinna sem framleiddar eru
nær eingöngu á innfluttu fóðri
þ.e. svínakjöts og fuglakjöts.
Fjögur ár eru nú liðin frá því
að farið var að vinna eftir
þessum lagaákvæðum.
Með beitingu ákvæðanna
um kjarnfóðurgjald sumarið
1980 ásamt boðaðri verðskerð-
ingu skv. búmarksreglunum
tókst að minnka mjólkurfram-
leiðslu mjög mikið og nægjan-
lega mikið, til að ekki hefur
þurft að skerða verð mjólkur
innan búmarks í uppgjöri við
bændur tvö sl. ár.
Með beitingu verðskerðing-
arákvæða á kindakjötsfram-
leiðslu og miklum þrýstingi í
áróðri við kindakjötsframleið-
endur hefur kindakjötsfram-
leiðsla verið minnkuð mikið
eða úr 15.378.536 kg. árið
1978 í 12.979.151 kg. haustið
1983. Minnkunin er 2.399.385
kg. eða 15,6% og fjárstofninn
skv. ásetningsskýrslum hefur
á þessum sama tíma minnkað
meíra hlutfallslega eða um 190
þús. fjár, sem er 21-22%. Því
má ætla að enn eigi eftir að
koma fram minnkun í fram-
leiðslu kindakjöts, vegna
þeirra fækkunar á fjárstofnin-
um, sem varð á sl. ári. Af
þessu er Ijóst að framleiðslu-
stjórnin hefur borið ríkan ár-
angur í minnkaðri framleiðslu
kindakjöts og mjólkur og líka
minnkað skerðingu á verði til
framleiðendanna. Verðskerð-
ing bænda v/búmarksuppgjörs
sl. fjögur ár hefur alls numið
kr. 25.061 þús. Það er lítil
fjárhæð í samanburði við það
sem áður var. Ýmsir annmark-
ar hafa komið í Ijós við fram-
kvæmd stjórnunaraðgerð-
anna.
Sá annmarki er stórfelldur
að framleiðsla á svínakjöti hef-
ur á síðustu fimm árum aukist
um 500-600 tonn, sem er um
60% aukning og fuglakjöts-
framleiðsla hefur aukist um
700 tonn og hefur tvöfaldast.
Þannig hefur kjöt af svínum
og fuglum aukist um 1300 tonn
á sama tíma og kindakjöts-
framleiðsla hefur minnkað um
2.400 tonn. Einnig hefur aukist
framboð af nautgripa og hrossa-
kjöti. Óeðlilegt er að ekki sé
settur hemill á alla kjötfram-
leiðslu í landinu, þegar kreppa
þarf að framleiðslunni. Kinda-
kjötsframleiðendur spyrja
eðlilega hvort tilgangurinn
með stjórnunaraðgerðunum
sé einungis sá að kindakjöts-
framleiðslan af íslensku grasi
og heyi eigi að víkja fyrir
óheftri framleiðslu fugla og
svínakjöts, sem framleitt er á
fóðri frá erlendum bændum.
Þeir spyrja hvort þetta sé
íslensk byggðastefna. Lítið
verður um svör. Stjórnmála-
menn svara þessari spurningu
ekki.
Þá hefur annar stór ann-
marki komið í Ijós. Hann er í
sambandi við minnkaða mjólk-
urframleiðslu og er sá að fjár-
hagslegri rekstursafkomu
vinnslubúanna hefur stórhrak-
að. Stjórnendum þeirra hefur
ekki tekist að draga úr kostn-
aði við rekstur búanna til sam-
ræmis við minnkaða umsetn-
ingu . þeirra. Nokkru veldur
þar um hin mikla verðbólga og
mjög dýrt verðtryggt fjármagn
bæði í fastafjármunum og
rekstri.
En hinu er heldur ekki að
leyna að fjölmargir, sem
stjórna þessum fyrirtækjum,
telja að samdráttur í umsvifum
eigi takmarkaðan rétt á sér og
verki út frá sér-til samdráttar í
efnalegri afkomu í öllu þétt-
býli. Þeir hafa því frekar hvatt
bændur til að auka mjólkina
aftur og sér þess nú stað síð-
ustu mánuði í vaxandi mjólk-
urframleiðslu. Bændurhafaoft
vakið athygli á hversu viðhald
byggðar í sveitum væri mikið
háð viðgangi sauðfjárræktar-
innar í landinu.
Ein af markaðsforsendum
■ Gunqar Guðbjartsson
þeim, sem treyst var á þegar
stjórnunarreglurnar voru sett-
ar hefur brugðist. Kjötmark-
aðurinn í Noregi lokaðist á
síðasta ári og olli það því að
birgðir kindakjöts hlóðust upp
í landinu, þrátt fyrir minnkaða
framleiðslu. Það leiddi svo af
sér stóraukinn birgðahalds-
kostnað og aukna óvænta verð-
skerðingu og verðvöntun á
kindakjöti í uppgjöri við bænd-
ur s.l. haust.
Þegar samdrátturinn var á-
kveðinn var gert ráð fyrir að
koma upp nýjum búgreinum,
svo sem loðdýrarækt og fiski-
rækt, til að mæta tekju-
minnkun bænda vegna sam-
dráttarins í kjöti og mjólk.
Til að gera þetta fært var
árið 1979 gert samkomulag á
milli bændasamtakanna annars
vegar og landbúnaðarráðherra
■ Eins og kunnugt er, tókst
alþýðubandalagsmönnum að
koma í veg fýrir, að Ásmundur
Stefánsson, forseti ASI, yrði
ræðumaður á hátíðarhöldun-
um 1. maí í Reykjavík. Til þess
að svo gæti orðið notuðu þeir
alþýðubandalagsmenn ítök sín
í Dagsbrún og þannig var kom-
ið í veg fyrir að ávarpi forseta
Alþýðusambandsins yrði út-
varpað til þjóðarinnar allrar.
NT þykir því tilhlýðilegt, að
birta nokkra kafla úr ræðu
forsetans, sem flutt var á Nes-
kaupstað.
í byrjun ræðu sinnar minnt-
ist Ásmundur á þá eymd, sem
ríkir víða í heiminum og á
þann árangur, sem hefur náðst
í verkalýðsbaráttunni hér á
landi gegnum árin:
■ Ásmundur Stefánsson
Ásmundur Stefánsson, forseti ASf, í 1. maí ræðu sinni
á Neskaupstað:
„Samstaða er for-
senda árangurs“
- samningarnir endurspegluðu baráttustöðuna
„Þó miklir erfiðleikar blasi
við okkur íslendingum í dag
og aftur hafi miðað síðustu
árin, teljumst við enn til efn--
áðri þjóða.Vegleg hús og glæsi-
legir bílar eru steinsteypt og
krómslegin tákn um þá efna-
legu velmegun sem orðið hefur
undangengna áratugi. Okkur
hættir til þess að taka vel-
megun og velferð þjóðfélags-
ins sem sjálfsagðan hlut. Okk-
ur hættir til þess að gleyma að
mikill meirihluti jarðarbúa býr
enn við skort og ófrelsi.
Hundruð milljóna draga fram
lífið á sultarmörkum. Fátækir
bændur á rýrum búum og alls-
lausir verkamenn í stórborgum
vanþróuðu landanna rétt draga
fram lífið. Margir þeir sem lifa
af ná að hafa nóg til að deyja
ekki en naumast nóg til að lifa.
I stað þess að útrýma fátækt er
eytt í hergögn. Stórveldin deila
um það hve mörgum sinnum
gagnaðilinn geti eytt öllu lífi á
jörðinni. Fólkið sem jörðina
byggir hrefst friðar og afvopn-
unar. Krefst þess að kjarn-
orkuverum verði útrýmt. Neit-
ar því að öllu lífi verði tortímt
í stríðsleik stórveldanna.
Yfirgangur og ofbeldi er
reglan í stórum hlutum heims
og mannréttindi eru fótum
troðin. í dag beinist athyglin
mest að El Salvador, þar sem
misþyrmingar og fjöldamorð
eru daglegt brauð. Enginn
gengur óhultur, ekki einu sinni
börnin. í dag lýsum við sam-
stöðu með verkafólki um allan
heim. Lýsum samstöðu með
öllum þeim sem mæta kúgun
eða eru ofsóttir. Lýsum sam-
stöðu með þeim sem búa við
skort og hungur. Um leið vott-
um við frurrfkvöðlum íslenskr-
ar verkalýðshreyfingar þakk-
læti okkar, því fólki sem ruddi
brautina til þess þjóðfélags
sem við búum við í dag. Efna-
hagslegar framfarir hafa verið
stórstígar og umskipti orðið í
félagslegum réttindum. Verka-
lýðsbaráttan hefur ekki bara
snúist um kaup og aðstöðu á
vinnustað. Almannatrygging-
ar, lífeyrissjóðir, atvinnuleys-
istryggingar, veikindaréttur
o.s.frv. eru allt baráttumál
verkalýðshreyfingarinnar, svið
þar sem verkalýðsbaráttan hef-
ur skilað árangri. Reynslan
hefur kennt okkur að engir
sigrar eru unnir í eitt skipti
fyrir öll. Það skiptast á skin og
skúrir á þessum vettvangi eins
og öðrum."
Kjaraskerðing
Næst vék Ásmundur tali
sínu að kjaraskerðingunni og
samningunum síðustu. NT
mótmælir að vísu ekki, að
kaupmáttarrýrnun hefur átt
sér stað, en hvetur lesendur
hins vegar til að íhuga þær ytri
ástæður, sem hafa komið til
sögu á þessu tímabili. Þá má
aldrei gleyma þeim árangri,
sem hefur náðst á starfstíma
ríkisstjórnar Steingríms Her-
mannssonar. Um kjaraskerð-
inguna fer Ásmundur hörðum
orðum:
„Verkalýðshreyfingin hefur
síðustu misseri átt undir högg
að sækja í baráttunni við at-
vinnurekendur og stjórnvöld.
Verkalýðsbaráttan hefur verið
varnarbarátta, fyrst og fremst
gegn ásókn stjórnvalda.
Fyrri kjaraskerðingar verða
þó smávægilegar í samanburði
við þá kjaraskerðingu sem leitt
hefur af bráðabirgðalögum
þeirrar ríkisstjórnar sem við
tók í maí á síðasta ári. Með
þeim lögum var kjörum stefnt
í enn dýpri öldudal en á
árunum 1975 og 6. Launafólk
var dæmt til þess að missa
fjórðung tekna sinna á ör-
skömmum tíma. Til þess að
tryggja framgang kjarskerð-
ingarinnar setti ríkisstjórnin
lög sem bannaði verkalýðs-
hreyfingunni að semja um kjör
sinna umbjóðenda. Mannrétt-
indi voru blygðunarlaust
brotin. Launafólk var svipt
réttinum til þess að bera hönd
fyrir höfuð sér. Ein frumfor-
senda þess lýðræðiskerfis sem
við b úum við var afnumin með
lögum.
Að nýafstöðnum kosningum
hafði ríkisstjórnin að baki sér
traustan þingmeirihluta, al-
menningur var uppgefinn á
óðaverðbólgunni og atvinnu-
ástand ótryggt. Fólk var því
ekki reiðubúið til þess að svara
árásum stjórnvalda á kjör og
mannréttindi með beinum að-
gerðum. Með undirskriftar-
söfnun samtaka launafólks um
haustið kom vilji fólksins hins
vegar skýrt í ljós. Launafólk
krafðist samningsréttar og
mótmælti kjaraskerðingunni
með undirskrift sinni. Sam-
staðan skilaði árangri. í með-
förum Alþingis endurheimti
launafólk samningsréttinn.
Samningsbannið var afnumið.
Ljótur blettur sat eftir í sögu
lýðræðisins í landinu.
Samningaviðræður fóru af
stað, strax og lögbannið var
frá. Atvinnurekendur og ríkis-
stjórn voru ákveðin í því að
gefa sig hvergi. Ekki einu sinni
afmörkuð kauphækkun til
þeirra lægstlaunuðu var sögð
koma til greina.
Á formannafundum og
fundum miðstjórnar og full-
trúa landssambandanna voru
línur lagðar. Áfram var þrefað
við atvinnurekendur. Eftir all-
langt þóf fór að skýrast hve
langt mætti komast án þess að
láta sverfa til stáls og það
reyndist eindreginn vilji á
formannafundi að velja þann
kost fremur en ganga til átaka
eða bíða betri tíma.
Samningarnir fólu í sér ann-
ars vegar að kaupmáttarhrapið
var stöðvað og hins vegar að
nokkrar úrbætur urðu fyrir þá
tekjulægstu og fyrir einstæða
foreldra og tekjulágt fólk með
þunga framfærslu.“
Gagnrýnin á
samningana
Um deilurnar innan verka-
lýðshreyfingarinnar fer Ás-
mundur fáum orðum. Hann
segir þó:
„Eftir þá miklu kjaraskerð-
ingu sem á undan var gengin
var eðlilegt að slíkir samningar
mættu víða óánægju. Það er
einnig ljóst að því fór fjarri að
þeir sem samningana gerðu
væru ánægðir eða litu svo á að
niðurstaðan gæfi réttláta skipt-
ingu þjóðarauðsins. Það var
hins vegar þeirra mat að samn-
ingamir endurspegluðu baráttu-
stöðuna og ekki væri unnt
miðað við aðstæður að ná
lengra.
Flest félög reyndust þessu
mati sammála og samningarnir
voru víðast hvar samþykkir.
BSRB gerði sambærilegan
samning og var hann sam-
þykktur.
Einstök félög innan ASf