NT - 31.03.1985, Blaðsíða 4

NT - 31.03.1985, Blaðsíða 4
Sunnudagur 31. mars 1985 Vidtal S íðastliðna viku hefur hið illræmda stjórnarfar í Suður-Afríku verið mikið í sviðsljósi fjölmiðla. Líkt og endranær, er tilcl'nið ófagurt, miskunnarlaus dráp lögreglunnar á svertingjum sem risið hafa til andófs gegn aöskilnaðarstefnunni (apartheid). í þcim hluta Suður-Afríku, þar sem einna mest ókyrrð er um þessar mundir, Port Elisabeth og nágrenni, hafa yfir þrjátíu manns látið lífiö undanfarna daga. Hér á íslandi hafa framhaldsskólanemendur í samvinnu við Hjálparstofnun kirkjunnar tekið þátt í samnorrænu verkefni, Nordisk Operation Dagsværk sem miðaði aö því að efla andstöðu hér á Vesturliindum viö apartheid og styðja uppbyggingu menntam'ála í heiinalöndunum svokölluðu í Suöur-Afríku. Heimalönd þessi eru einn megin máttarstólpi apartheid kerfisins. Fyrir rúmum aldarfjóröungi var gripið til þess að afmarka sérstök héruð í Suður-Afríku, sem voru kölluð heimalönd eða „bantustan“ og áttu að vera ættlönd eða heimalönd svartra Suður-Afríkana. Stjórnvöld hafa haldið því fram aö til þessara svæða geti allir Afríkanar (blökkumenn) rakið uppruna sinn. Svæöin, sem á þennan hátt hafa verið skilgreind sem heimalönd, nema um þaö bil 13 prósentum af flatarmáli Suður-Afríku og eru hrjóstrug og illa lallin til landbúnaðar. Leynt og ljóst stefnir apartheid stefna hvíta minnihlutans að því að flytja alla blökkumenn til þessara svæða og gera þau síðan aö sjálfstæðum ríkjum. Þannig missa svertingjar ríkisborgararétt sinn og verða að útlendingum í sínu eigin landi. Milljónir Afríkana hafa verið fluttir nauðungarflutningum til heimalandanna, þar sem ekkert bíður þeirra nema húsnæðis- og atvinnuskortur, mannmergð og vonleysi. Ástandið á þessum svæðum er mjög slæmt og „gervi“ samfélög þessi samanstanda einkum af gamalmennum, konum og börnum. Vinnufærir karlmenn þurfa hins vegar að beita sér að vinnu í námum, verksmiðjum og á landareignum hvítra manna utan heimalandanna. Aparthcid kerflö tckur þó til mun fleiri atriða en heimalandanna og felst í ýmsum boðum og bönnum, sem gegnsýra allt þjóðlíf Suður-Afríku. Þó kerfi þetta sé nú oröið frægt aö endemum um allan heim, má þó minna á nokkur atriði til viðbótar. Kynþáttamisrétti er bundiö í stjórnarskrá og ber öllu fólki að skrá sig eftir kynþætti, sem hvítir, þeldökkir, cða svartir. Tveimur síðarnefndu flokkunum cr síðan skipt niður í fjölmarga undirflokka og réttindi manna miðast við það hvar þeir lenda í þessari flokkun. Á grundvelli flokkunarinnar eru kynþættirnir einnig skildir að svo það er aöcins á afmörkuöum svæðum og stöðum sem ákveðnir kynþættir geta látið sjá sig og tekið sér búsetu. Blöndun kynþáttanna varðar við lög, ósiðsemislögin, þannig að giftingar milli kynþátta, sem og önnur eðlileg pcrsónulcg og félagsleg samskipti, eru hindruð. í öllu þessu flókna kerfi aðskilnaðar, eru það Afríkanar sem minnstan hafa réttinn. Sérhver sextán ára Afríkani þarf að bera á sér vegabréf, scm segir til um hvort hann hafi rétt til þess að ferðast eða hvar hann megi húa og vinna. í landi, þar sem einn limmti liluti ihiianna er hvítur og nýtur allra réttinda, getur skipulag af þessu tagi ekki þrifist til lang- frama án öflugrar mótspyrnu. Þessi mót- spyrna hefur alla tíð verið fyrir hendi í Suður-Afríku, þó hún hafi verið misvel skipulögð og haft mismikil áhrif. Stærsta samfylkingin gegn aparthcid í Suöur-Afríku nú cr Sameinaða lýðræðisfylkingin, en aö henni standa fjölmörg minni félög. Eitt þeirra, og sennilega þaö þckktasta, er Sam- kirkjuráð Suður-Afríku, en það eru samtök Dcsmonds Tutu friöarverðlaunahafa. Hér á landi Itefur veriö staddur æskulýðsfulltrúi frá þessum samtökum Jacqueline Williants. Hún leit inn á ritstjórnarskrifstofu NT fyrir skönimu og tóku Helgarblaðsmenn liana tali. Ríkid herdir tökin - Heimabyggö þin, Port Elizabeth, og svæðið þar í kring er mikið í sviðsljós- inu þessa dagana vegna uppþota og ofbeldis, meðal annars af hálfu lögregl- unnar. Hvað cr að gerast? „Þaö hetur verið talsverður órói þarna að undanförnu og ntcr kentur það ekki á óvart þótt uppúr hafi soðið. Annars er vaxandi ókyrrð alls staðar í landinu. Ástandið í Suður-Afríku er mjög slæmt og mjög einkennandi er. að ríkisvaldið er að hervæðast í auknum mæli. Þaö cr alltaf að verða erfiðara að gera greinar- mun á hlutvcrkaskiptíngunni milli lög- reglunnar annars vegar og hcrsins hins vcgar. í smávægilegustu mótmælaað- gerðum grípur ríkisvaldið inn í af fuHum styrk. bæði lögreglu og hers, og gengur milli bols og höfuðs á fólki í bókstaflegri merkingu. Morðin á mótmælendum í síðustu viku undirstrika hversu öfga- kennd og miskunnarlaus viðbrögð ríkis- valdsins eru við öllum mótmælum gegn aparthcid kerfinu án tillits til stærðar og umfangs. Það er kannski rétt að taka það fram, þar sem ég hef heyrt örla á því viðhorfi hér á Vesturlöndum, að gagnstætt því sem stjörnvöld í Suður-Afríku hafa verið að reyna að auglýsa hefur ekkert verið slakað á aðskilnaðarstefnunni á undanförnum árum. Þvert á móti, allar breytingar sem gerðar hafa verið, eru til þess fallnar, að siíndra lita meirihlutan- um og tryggja aðskilnaðarstefnuna í sessi. Eftir sem áður þurfa blökkumenn að sæta þcirri niöurlægingu og hrotta- skap sem fylgir lögreglu/her-veldis stjórnarfari - vegartálmunum, vegabréf- um og hugsanlegri fangelsisvist án dóms og laga. Með hliðsjón af þeirri auknu hervæðingu ríkisvaldsins, sem ég minnt- ist á áðan, mætti einna helst líkja þessu við herlagaástand, í það minnsta hvað varðar lita mcirihlutann." Lögreglan skelfir mig „Því fer fjarri, að slakað hafi verið á NT ræðir vlð Jacqueline Williams, æskulýðs- fulltrúa Samkirkju- ráðs Suður-Afríku aðskilnaðarstefnunni og almenningur, þ.e.a.s. Afríkanar. er búinn að missa trú á að einhverjar umbætur komi frá stjórn- völdum. Enginn tekur lengur mark á loforðum stjórnarinnar um umbætur og mótmælin halda áfram. Einkum er ungt fólk hætt að gera sér rellu út af loðnum yfirlýsingum um umbætur og í öllum borgum landsins til dæmis, hunsa nem- endur skólana og halda uppi mótmæla- aðgerðum. Reynslan hefur kennt þeirn að þetta er eina leiðin til þess að hafa áhrif á stjórnvöld og vekja athygli, ekki síst erlendis. Atvinnuleysi hamlar þó samstöðu blökkunianna, þar sem mikið framboð af vinnuafli gerir víðtæk verkföll erfið í framkvæmd. Ástandið í heimalöndun- um er víðast hvar hörmulegt. Heilsu- spillandi kofakumbaldar, gjörsamlega óviðunandi aðstaða að öllu leyti og kirkjugarðar fullir af smábörnum blasa við þegar komið er til þessara svæða. Það mætti eiginlega segja að þeldökkir Suður-Afríkubúar séu á barmi örvænt- ingar og ekkert getur haldið aftur af mótmælum okkar. Ég verð að segja fyrir mig til dæmis, að tilhugsunin um yfirgang og barsmíðar lögreglunnar skelfir mig, en samt ekki nóg til þess að það haldi mér frá því að berjast gegn apartheid kerfinu. Það er stundum sagt að ríkis- valdið sér sértekning og fjarlæg fólkinu, en í Suður-Afríku hefurþessi sértekning svo sannarlega holdgerst. Hún drepur fólk!" - Þegar þú nefnir svikin loforð uni umbætur, áttu þá við stjórnarskrána og kosningarnar, sem svo mikið voru í fréttum á Vesturlöndum á sínum tíma? „Það er vitanlega ekki eina dæmið, en undirstrikar nokkuð vel eðli þessara „umbóta". Skilaboðin til Vesturlanda voru. að nú stefndi allt í betri átt. Raunin var hins vegar sú, að veita átti einstaka hópum takmarkaðan rétt og reyna með því að ala á sundrungu meðal andstæðinga apartheid. Þannig átti að tefla fólki af asískum uppruna gegn svörtum og kynblendingum gegn svört- um og asískum, o.s.frv. En raunveruleg réttindi voru þó ekki fengin neinum. Þetta er sama bragð og hefur verið notað um árabil, að etja einum hópi gegn öðrum og í krafti sundurlyndis meirihlut- ans að drottna yfir honum. Eða hvers vcgna heldur þú að þeldökka meiri- hlutanum sé skipt upp í mismunandi kynþátta-flokka, þar sem hver flokkur hefur mismikil (lítil) réttindi? Hérgeng- ur aftur gamla rómverska máltækið, „deildu og drottnaðu". Hins vegar geng- ur þessi herstjórnarlisti verr nú en oft áður og það er ekki síst vegna þess, sem ríkisvaldið hefur sýnt þessi ofstækisfullu viðbrögð." Eitthvað springur fyrr eða síðar - Þú talar um herstjórnarlist ríkis- valdsins, en hvað með herstjórnarlist aparthcid andstæðinga? Verður frelsun- M Ríkisvaldið í Suður-Afríku beitir aukinni hörku í tilraunum sínum til að brjóta á bak aftur andstöðuna við apartheid kerfið. Leiðtogar Samein- uðu lýðræðisfylkingarinnar eru nú í fangelsi og ákærðir fyrir landráð. Sunnudagur 31. mars 1985 5 I “ in sjálf ekki blóðug og verður hægt að hafa hemil á hefndaraðgerðum sem miða að því að útrýma hvíta minnih- lutanum? „Þetta er mjög erfið spurning, því það virðist vera nokkuð sama hvaða baráttu- aðferðum við beitum, ríkisvaldið svarar með ofbeldi og ógnaraðgeröum. Hingað til hefur fjöldinn verið mjög þolinmóður og einkum barist án ofbeldis. En lögregl- an og herinn hafa svarað með því að skjóta fólk, cn þrátt fyrir það hætta menn ekki að fara í mótmælagöngur. í svona ástandi skapast ákveðin örvænt- ing, sem ég er hrædd um að hljóti að leiða til ofbeldis. Þegar öllum þrýstingi er haldið svona innbyrgðum og dampin- um aldrei hleypt af. getur ekki verið um hægfara þróun að ræða -eitthvað spring- ur fyrr eða síðar. Það er ekki svo, að fólkið vilji ofbeldi, heldur er því þröngv- að upp á það. Ofsóknirnar gegn leiðtogum Samein- uðu lýðræðisfylkingarinnar sem ekki eru ofbeldissinnar, sýna þetta kannski bctur en margt annað. Þessir menn eru nú í fangelsi og ákærðir fyrir landráð. Það þýðir að ofbeldislaus andstaða við apart- heid er ólögleg og hvaða valkostir eru þá fyrir hendi? Auðvitað eru leiðtogar okkar ekki hlynntir hefndaraðgerðum þótt apart- heid falli. Persónulega hef ég ekki áhuga á að hegða mér eins og skepna, þó þannig hafi verið komið fram við niann. Allt sem ég krefst, cru mannréttindi og jafnrétti okkur til handa, en ég geri mér vel grein fyrir því hversu dýrmæt þessi réttindi eru og dettur ekki í hug að svipta nokkrum manni þeim. Tutu biskup, til dæmis, er næstum íhaldssamur hvað varðar rétt hvítra eftir frclsunina. Hins vegar er aldrei hægt að segja með neinni vissu um það sem óorðið er. Margir eiga um sárt að binda og það hafa mörg tár fallið, þannig að það er skiljanlegt að mikil heift brenni undir. En eitt er víst, að stjórnvöld hafa ekki hjálpað til með sínum grimmúðlegu aðgerðum." Súrir ávextir og sætir - En hvað með hvíta minnihlutann sjálfan, ekki stendur hann heill að baki apartheid? Eru ekki cinhvcrjir þjóðfé- lagshópar, til dæmis lágstéttirnar sem sýna þeldökka meirihlutanum einhverja samstöðu og skilning? „Hvítir íágstéttarmenn eru þeir allra verstu. Þetta er fólk sem ekki hefur tckist að skapa sér almennilegt hlutskipti í lífinu í samfélagi, þar sem því standa allir möguleikar opnir og hlaðið er undir það. Þeir þrífast á hörundslit sínum einum, en út fyrir það nær samfélags- skilningur þeirra ekki. Það eru einmitt verstu og ofstækisfyllstu kynþátta- hatararnir, sem koma úr þessum stéttum. Sannast sagna er þetta fyrirlit- legt fólk! Hins vegarer auðvitað talsvert af upplýstum hvítum mönnum sem hafa tekið þátt í baráttu okkar og hætt sjálfum sér og öryggi sínu með því. Því miður eru slíkir menn ekki nógu margir og meiri hluti hvíta minnihlutans lítur framhjá vandamálinu og lætur sem það sé ekki til. Þetta cr hægt, þótt ótrúlegt rnegi virðast, vegna þess að hvítir menn búa aðskildir frá þeldökka meirihlutanum í fallegum hverfum og hafa eins lítið saman við þeldökkt fólk að sælda og hægt er. Ávextir apartheid eru sætir fyrir þennan hóp og hann býr upp til hópa við munað, sem fólk hér lætur sig ekki einu sinni dreyma um. Það er því afskaplega óþægileg tilhugsun, að þurfa að deila þessum gæðum með okkur „villimönnunum" eins og þeir álíta okkur, því óhjákvæmilega fylgir afnámi apartheid að skipta verður efnis- legum gæðum landsins upp á nýtt." Andleg kúgun líka - Hvað með afstöðu og aðstoð Evr- ópubúa undanfarin ár og hvað gctum við hér á íslandi gert til þess að hjálpa til? Lengi vel, finnst mér, að viðhorf Evrópubúa hafi verið nokkuð hrokafullt gagnvart svörtum mönnum, ekki bara í Suður-Afríku heldur í þriðja heiminum M Af völdum apartheid stefnunnar hafa mörg tár fallið. almennt. Það verður að hafa í huga að áþján þriðja heimsins og þeldökks fólks í Suður-Afríku er ekki bara líkamleg, heldur líka andleg. Á sínum tíma var þröngvað upp á okkur gildum og verð- mætamati Vesturlanda og ekki komið frani við okkur eins og fullgilt fólk. Jafnvel í lýðræðisríkjum Vesturlanda eimir eftir af þessum hugsunarhætti. Það er eins og verið sé að hjálpa einhverjum minni mönnum, sem eru einungis færir um að þiggja en geta ekki gefið neitt. Mér finnst ég, sem Afríkubúi, í rauninni hafa menningarlega jafn mikið að bjóða Evrópumönnum og þeir mér. Hvað það varðar, sem íslendingar geta gert, verður færra um svör nenia í frekar almennum dúr. í fyrsta lagi geta íslendingar aflað sér þekkingar á því sem er að gerast í Suður-Afríku og sýnt samstöðu með baráttu hins þeldökka meirihluta. í öðru lagi, og það erreyndar nátengt fyrra atriðinu, þá er að hafa samband við skipulagðar hreyfingar í Suður-Afríku og þá á ég við að fólk hittist og ræði vandamálin á jafnréttis- grundvelli. Þetta gæti verið tengsl, svip- uð þeint sem nú eru komin á milli Samkirkjuráðsins og NOD, cn ég tel þau vera mikilvæg fyrir baráttu okkar í Suður-Afríku." Jacquline Williams vildi ekki tjá sig á nákvæmari hátt um önnur atriði hugsan- legs stuöningsstarfs við baráttuna gegn apartheid. Það er kannski ekki furða, þvi ef hún hefði til dæmis stungið upp á efnahagslegum þrýstiaðgerðum. gæti hún allt eins lent í fangelsi við heimkom- una. Frk. Williams var tímabundin meðan á hinni stuttu dvöl hennar á íslandi stóð og hún þurfti að rjúka á fræðslufund í cinhverjum framhaldsskólanna. llelgar- blaðsmenn þökkuðu henni því kærlega fyrir innlitið og fræðandi samtal. Ólík- legt er, að þessi sauður-afríska baráttu- kona uni sér hvíldar, fyrr en meirihluti landa hennar losnar úr fjötrum aðskiln- aðarkerfisins. BG ÆTLAR ÞÚ ÚT AÐ SKEMMTA ÞÉR. TAKTU EKKIÁHÆTTU. LÁTTU OKKUR SJÁ UM AKSTURINN. VIÐ LOKUM ALDREI.

x

NT

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: NT
https://timarit.is/publication/305

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.