NT - 04.04.1985, Blaðsíða 22

Fimmtudagur 4. apríl 1985 22 Blðð II
kar
Orkan sem þeir geta ekki
reiknað nt í bankanum
Samantekt um kirkjuna í Goðdölum og presta þar. Eftir Björn Egilsson
Ég fékk tilmæli frá sóknar-
presti, að segja eitthvað frá
Goðdalakirkju á þessari
stundu og þessum stað.
Ég vil nú verða við þeim
tilmælum, þó það sé býsna
lítið sem ég veit um Goðdala-
kirkju á fyrri tíð.
Ég veit ekki betur, en Goð-
dalakirkja hafi staðið í kirkju-
garðinum miðjum í aldanna
rás, eða þangað til hún var
reist á þessum grunni hér.
En það er til sögn um mann-
virki, en snertir kirkjuna. i’að
eru kirkjuveggirnir að norðan
og sunnan, sem byggðir voru
um 1770. Eftirfarandi sögn
skrifaði ég eftir Stefáni á
Höskuldsstöðum árið 1980.
Séra Jón Svcinsson, prestur
í Goðdölum var hraustmenni
og eljumaður, af sumum kall-
aður Grjót-Jón. Hann lét
hlaða veggi að kirkjugarðinum
að norðan og sunnan og til
þessarar ycggjahleðslu lét
hann flytja stórgrýti ofan úr
Hryggjum, sem enn er til sýnis.
Með presti við þessa byggingu
var Björn Helgason, krafta-
maður mikill. Björn var sonur
Helga Gunnarssonar á Bústöð-
um.
Árið 1886 var timburkirkja
reist hér á grunni. Lýsingu á
þcssari kirkju, hcf ég ekki
fundið í skjöium prófasts hér,
né heldur vígsludag. Á þeirri
tíð munu vígsludagar kirkna
ekki hafa verið færðir í bækur.
í vísitasíu prófasts 1888 er
skrifað: „í fardögum 1887 átti
kirkjan í sjóði kr. 450, að
frádregnum byggingarkostn-
aði, en síðar leyfði herra bisk-
upinn, að séra Zóphonias
mætti fá 100 kr. fyrir framrni-
stöðu hans við byggingu kirkj-
unnar." Séra Zóphonias Hall-
dórsson var þá prestur í Goð-
dölum.
í sömu vísitasíu er það
skrifað, að kirkjan sé hrein og
ágætlega hirt með öllum hcnn-
ar áhöldum. En kirkjugarður-
inn þyrfti að endurbætast, þar
sem hann nú er, ef þessi uppá-
stunga verður ekki
framkvæmd, er sumir hafa
hreyft, að byggja nýjan kirkju-
garð fyrir neðan kirkjuna.
Árni Jónsson snikkari frá
Haugsstöðum í Vopnafirði,
byggði Goðdalakirkju. Hann
hafði verið við smíðanám í
Kaupmannahöfn og unnið þar
eitthvað eftir að námi lauk.
Árni snikkari var fyrri maður
Guðrúnar Þorvaldsdóttur á
Stóra-Vatnsskarði og faðir
Jóns Árnasonar bankastjóra.
Árni var bóndi í Borgarey
þegar hann byggði kirkjuna og
andaðist þar tveim árum síðar.
En þessi kirkja stóð ekki
lengi.
í bókinni „Öldin okkar"
1903 er þessi frásögn:
„Kirkja fýkur“
„Hinn 28. desember gerði
ofsaveður um allan norður-
hluta landsins og olli ýmsum
skemmdum. Kirkjan í Goð-
dölum í Lýtingsstaðahreppi
fauk út á tún og fór í mola“.
í vísitasíu prófasts 1908 er
skráð:
Kirkja sú, sem lýst er í
biskips vísitasíu 12. ágúst 1900,
fauk í ofviðri 28. des. 1903, en
í hennar stað var reist sumarið
1904 kirkja sú er nú stendur
hér og er hún að öllu hið
laglegasta guðshús, byggð í
sama sniði og hin eldri kirkjan,
lítið eitt minni, máluð öll innan
með hvelfingu.
Um gripi kirkjunnar er þess
getið, að aðeins tveir hafi
glatast, þegar kirkjan brotn-
aði. Ljósahjálmur úr látúni og
kristal og söngtafla með talna-
spjöldum.
Og enn er skráð:
„Bækur kirkjunnar, sem
taldar eru í úttektargjörð 13.
júní 1904 eru enn til og skulu
af þeini hér nefndar sem sér-
lega verðmætar: Guðbrandar-
biblía, útgefin á Hólurn 1584
og Summaría yfir það gamla
testamenti, íslenskað af
Guðbrandi biskupi Þorláks-
syni ár 1589."
„Sóknarnefndin felur hinurn
setta prófasti, að leitast fyrir
um sölu á fornbókum
þessum."
Samkvæmt reikningi kirkj-
unnar í árslok 1907 á hún þá í
sjóði 70 krónur 74 aura, en
byggingarkostnaður varð 1816
krónur og 13 aurar.
Þorsteinn Sigurðsson smiður
á Sauðárkróki var yfirsmiður
við Goðdalakirkju 1904. Hann
smíðaði margar kirkjur í hér-
aðinu og víðar, fyrir og eftir
síðustu aldamót.
Sagt hefur það verið að Þor-
steinn smiður hafi látið fylla
með grjóti milli þilja upp að
gluggum, svo kirkjan stæði
betur í stormi, en ekki veit ég
hvort það er rétt.
Á árunum eftir 1950 var
kirkjan farin að láta á sjá.
Tímans tönn hafði gert
henni grand. Þá var hafist
handa um viðgerð, sem lokið
var síðla sumars 1959.
Tveir smiðir af Sauðárkróki
unnu að viðgerð, Friðrik Jóns-
son og Einar Sigtryggsson.
Kirkjan var klædd innan, gert
við glugga með meiru.
Séra Bjartmar réði ungan
mann frá Akureyri til að mála
kirkjuna. Hörður J.örundsson
hét hann. Hann var bæði húsa-
málari og listmálari, og hafði
verið eitthvað við nám í Kaup-
mannahöfn.
í dagbók mína hef ég skrifað
6. september 1959:
Hátíðamessa var í Goðdöl-
um í tilefni af því, að viðgerð
á kirkjunni var lokið. Margt
fólk var við kirkju, flest sæti
skipuð. Biskupinn veitti okkur
þá virðingu að koma. Hann
predikaði og flutti ávarp í
messulok. Séra Bjartmar og
séra Lárus þjónuðu fyrir altari.
Sóknarnefndin bauð til kaffi-
drykkju eftir messu. Undir
borðum voru ræður fluttar. Ég
sagði frá viðgerðinni og fleiru.
Þá talaði séra Lárus, séra
Bjartmar og Guðrún Sveins-
dóttir. Gísli í Bjarnastaðahlíð
spilaði á orgelið og biskup
lofaði sönginn. Messa þessi
var í alla staði hin ánægjuleg-
asta.
Andinn
mótar efniö
Ég hef nú rætt um kirkjuhús
í Goðdölum, en kristin kirkja
er meira. Prestar, söfnuðir og
kirkjuhús mynda eina heiid.
Prestar og söfnuðir helga húsið
með síendurteknu ákalli til
guðs ár og síð. Andinn mótar
efnið, gólf, þil og hvelfingu og
húsið verður heilagur staður.
Og þetta er ekki hugarburð-
ur. Hér er að verki hin góða
andlega orka hugans, sem er
svo mikil, að þeir geta ekki
reiknað hana út í bankanum.
Enginn skyldi ætla, að hinn
andlegi heimur, sem við þekkj-
um sáralítið, sé ekki lögmáls-
bundinn eins og efnisheimur-
inn, sem við þekkjum meira.
Það hefur verið sagt, að
íslensk menning sé reist á krist-
inni trú og ekki held ég að því
verði mótmælt með gildum
rökum. Kirkjuhúsin út við
strönd og inn til dala, með
prestum og söfnuðum sínum,
eru því grunnsteinar menning-
ar vorrar.
„Komdu
seinast að
Sveinsstöðum“
Fyrir löngu hef ég hugsað
mér að taka saman fróðleiks-
mola um Goðdalapresta 15 að
tölu, er héldu staðinn um
tveggja alda skeið, frá 1713 til
1904, en ekki liggur það fyrir
nú.
En sarnt ætla ég að nefna
nöfn þeirra og segja lítið eitt
frá þeim. I þessu efni styðst ég
við umsagnir Páls Eggerts Óla-
sonar. Auk þess eru ýmsar
sagnir er geymst hafa hér í
sókninni.
Séra Páll Sveinsson fékk
Goðdali 1713 og hélt til 1736.
Hann var sonur séra Sveins
Jónssonar á Barði í Fljótum.
Séra Sveinn á Barði var þriðji
ættliður í karllegg frá Jóni
Prinna er var prestur á Siglu-
nesi fyrir og eftir aldamótin
16(X). Frá Jóni Prinna eru
komnar þrjár eða fjórar stór-
ættir hér á landi.
Séra Sveinn á Barði var
talinn mikill lærdómsmaðurog
svo var sagt, að hann kynni
fyrir sér og þjóðsögur sagðar
af honum.
í íslenskum æviskrám er
séra Páli Sveinssyni lýst
þannig: „Gekk vel í skóla,
skáldmæltur, nokkuð þras-
gjarn og þunglyndur annað
veifið." Séra Páll var kominn
til aldurs, þegar haiin kom að
Goðdölum. Þess vegna var
það, að Sveinn sonur hans
varð aðstoðarprestur hjá hon-
um þrem árum síðar 1716 og
var það til 1736 að hann fékk
brauðið eftir föður sinn og hélt
staðinn til dánardægurs 1757.
Séra Sveinn Pálsson var ekki
talinn mikill lærdóms- eða
gáfumaður, en hann var stór-
ríkur. Ég hef stundum sagt, að
ekki fyndust ríkismenn í mín-
um ættum, fyrr en kemur að
séra Sveini í Goðdölum. En
prestur þessi mun hafa gert
prestsverk sómasamlega. Ung-
ur að árum lærði ég bæn, sem
hann átti að hafa flutt af pre-
dikunarstóli.
Ó. drottinn, miskunna þú
aumum lýð,
einkuin á Hofí og Bjarna-
staðahlíð.
Bakkakoti og Bústöðuni,
Breiðargerði og Anastöðum.
Komdu seinast að Sveins-
stöðum.
Séra Sveinn Pálsson átti
mörg börn, þar af fimm syni.
Meðal þeirra voru Páll silfur-
smiður á Steinsstöðum og Jón
prestur i Goðdölum, er tók við
embætti eftir föður sinn 1758
og þjónaði til 1793 og þá höfðu
þessir þrír feðgar haldið Goð-
dalaprestakall áttatíu ár sam-
fleytt.
Séra Jón Sveinsson átti við
fleira að etja, en flytja grjót í
kirkjugarðsveggina. Á hans
tíma gengu Móðurharðindin
yfir. Árið 1784 fóröll Árbæjar-
sókn í eyði, 7 bæir, og var 4 ár
í auðn.
Kona séra Jóns var Steinunn
Ólafsdóttir stúdents og lög-
réttumanns í Héraðsdal. Börn
þeirra voru þrjú: Þorsteinn,
stúdent og bóndi í Gilhaga og
Húsey, Guðrún, kona séra
Odds á Miklabæ og Ragnhild-
ur, formóðir Bakkakotsættar.
Altarisklæðið hér í kirkjunni
er jafn gamalt Hóladómkirkju
með ártali 1763. Ekki er ólík-
legt að Steinunn Ólafsdóttir
hafi saumað það, en sumir
hafa heyrt, að prestsdóttir hafi
balderað þennan merkilega
kirkjugrip. Með vissuerekkert
um þetta vitað.
Séra Jóni Sveinssyni er lýst
þannig, að hann hafi verið
mikiis metinn, vel að sér og
skáldmæltur. í Goðdalakirkju-
garði er merkilegur steinn á
leiði séra Jóns. Letur og rnynd-
ir er höggvið í blágrýti. Efst er
nafn, fæðingar- og dánardæg-
ur, en neðst er mynd af haus-
kúpu, tákn dauðans. Þar yfir
er tré með breiðum krónum,
tákn hins eilífa lífs.
Árið 1794 kom Sigurður
prestur Árnason að Goðdölum
og var þar 6 ár, eða til alda-
móta. Eftir það fékk hann
Háls í Fnjóskadal og þjónaði
þar til 1836. Hann var kallaður
Reynistaðarmágur, því Björg
kona hans var dóttir Halldórs
klausturhaldara á Reynistað
og systir þeirra bræðra, sem úti
urðu.
Sú saga hefur verið sögð frá
séra Sigurði, að frá honum hafi
verið stolið sauðum á Goð-
daladal og þeir reknir suður á
land, um Sprengisand eða
Kjöl.
Páll Eggert lýsir séra Sigurði
þannig: „Hann var vel gefinn,
söngmaður og skáldmæltur,
fjáraflamaður mikill, starfs-
samur, búsæll og féfastur.
Frá 1800 til 1817 var Jón
Jónsson prestur í Goðdölum.
Hann var sonur Jóns Teitsson-
ar biskups á Hólum og hann
var líka dóttursonur Finns
Jónssonar biskups í Skálholti.
Af þessum stórættaða klerki
fara engar sögur, en umsögn
um hann er þessi: „Hann var
mikill gáfumaður. andríkur
kennimaður og skáldmæltur."
Séra Einar Thorlasíus var
prestur í Goðdölum í 4 ár, frá
1818 til 1822, en var lengi eftir
það prestur í Saurbæ í Eyja-
firði. Hann var talinn gáfu-
maður og mjög vel að sér,
enda kenndi hann mörgum
undir skóla, latínuskáld gott.
Faðir hans var Hallgrímur
prestur í Miklagarði í Eyja-
firði. Um séra Hallgrím var
sagt, að hann hefði dulrænar
gáfur og segði fyrir óorðna
hluti.
„Ekki verður
hann ellistoðin
okkar“
Séra Sigurður Jónsson var
nokkuð lengi prestur í Goðdöl-
um, eða frá 1822 til 1838.
Kona hans hélt Elín Magnús-
dóttir, prestsdóttir úr Eyja-
firði. Altaristöfluna, er síðan
hefur verið í kirkjunni, útveg-
aði séra Sigurður frá Kaup-
mannahöfn árið 1837, en ekki
er vitað hvort hann hefur gefið
hana.
Kvöldmáltíðarmyndin, er
eftirlíking af heimsfrægu mál-
verki eftir snillinginn Leonar-
do da Vinci, eins og kunnugt
er.
Séra Sigurður og frú Elín
áttu einn son, Magnús að
nafni. Hann var nokkuð lengi
í Bessastaðaskóla og fékk þar
viðurnefnið „Magnús græni.“
En samt tók hann prestsvígslu
og var veitt Reynistaðaþing
1827 og sat á Hafsteinsstöðum.
Árið eftir í september 1828
gerði þessi ungi prestur ferð að
Goðdölum, að heimsækja for-
eldra sína, en komst ekki alla
leið. Hann drukknaði í Svartá
hjá Sölvanesi og heitir þar
síðan Magnúsarnes.
Tveir bændur úr Goðdala-
sókn voru s'endir að tilkynna
slysið og var þeim bent á, að
tala fyrst við prestsfrúna, því
séra Sigurður var stundum
hranalegur í frásögnum.
Sendimenn hittu svo á að
prestur stóð úti á hlaði, þegar
þeir komu og urðu þeir að
segja honum fyrst hin sorglegu
tíðindi.
Séra Sigurður fór síðan til
konu sinnar og sagði við hana:
„Magnús sonur okkar liggur
dauður á eyrinni hjá Sölvanesi.
Ekki verður hann ellistoðin
okkar. Ég ætla að biðja þig að
verða nú ekki vitlaus." Frúin
svaraði:
„Verði ætíð sem vill minn
Guð, vill hanseræhiðbesta."
í Æviskrám er þetta skrifað
urn séra Sigurð: „Var vel
efnaður og reglubundinn, en
lélegur ræðumaður og nokkuð
óprestslegur í látbragði".
Séra Sigurður fór frá Goð-
dölum vestur að Staðastað og
varð próventumaður hjá Séra
Pétri Péturssyni frá Víðivöll-
um, er síðar varð biskup. Rétt
er það, að prestur þessi var vel
efnaður. Þegar hann fór
vestur, átti hann Árbæ og
Nýjabæ og ef til vill fleiri
jarðir.
Studdi
rjómatrogin
í jarðskjálfta
Séra Jón Benediktsson var
prestur í Goðdölum 1838 til
1847. Hann var Vestfirðingur
að uppruna, náskyldur Jóni
Sigurðssyni forseta. Um hann
skrifar Páll Eggert: „Er talinn