NT - 12.05.1985, Page 10

r
Kl Sunnudagur 12.maí 1985 10 IPlíllÍlÉf?
Graffítí *
HT skoðar biðs^’maakot og klósettveggi
Ekki mun þetta veggjakrot eiga neitt skylt við vort ágæta dagblað, heldur sýnir það dálæti veggjakrotara á ákveðinni popphljómsveit.
(NT-mynd Árni Bjarna).
afturfótum tíðarandans
Flest höfum við cinhverntíma á lífsleiðinni þurft að
notast við almenningssalerni og könnumst því við
dægrastyttinguna sem felst í því að lesa veggjakrotið sem
oft „prýðir“ slíka staði. Það er á stöðum sem þessum sem
margir komast í fyrsta sinn í kynni við klúrari hliðar
mannlegrar tilveru. Sjálfsagt er hægt að skrifa gagnmerka
sálfræðiritgerð um þær freudísku bælingar sem losna úr
læðingi hjá fólki sem finnur sig knúið til þess að tjá sig á
þennan hátt í einveru náðhússins. Slíkt er þó ekki
meiningin með þessum pistli, þó ekki fari hjá því að
fróðlegt væri að litast um á baðherbergjunum heima hjá
slíkum mannskap. En veggjakrot er langt frá því að vera
einskorðað við klúryrði og klám á almenningsklósettum.
í þessu sambandi er oft talað um graffítí sem samnefni
fyrir veggjakrot almennt, en í orðinu felst þá jafnframt
að krotið sé gert í óþökk þess sem umráð hafi yfír
veggnum, hvort heldur það er eigandi hans eða aðrir.
Orðið „graffítí“ er af útlenskum toga spunnið og margir
kannast kannski við það úr titli kvikmyndarinnar
víðfrægu: Ameríkan graffítí. Þrátt fyrir að orðiðsé orðið
nokkuð algengt slangur í íslensku, að minnsta kosti meðal
reykvískra malarbarna, hefurþað ekki náðaðkomast inn
í slangurorðabókina. En nýja ensk-íslenska orðabókin
skilgreinir það sem „veggjakrot á salernum, biðskýlum,
o.þ.h.“
„Meðvitad44 graff-
ítí og pólitískt
■ Graffítíið getur þó verið marg-
breytilegt og þjónað ýmsum eða eng-
um tilgangi. Víða erlendis starfa með-
vitaðir graffítí-teiknarar í stórborgum
og teikna þá gjarnan á veggi í neðan-
j arðarlestahvelfingum.
Dæmi urn slíkan mann er Keith
nokkur Harring, en hann er menntað-
ur myndlistarmaður, sem hefur valið
sér þá óhefðbundnu leið, að gerast
graffítígæji. Hann myndskreytir
óumbeðinn auglýsingatöflur í neðan-
jarðarlestakerfinu í New York. Eins
og sagt var frá í myndlistarþætti hér í
Helgarblaðinu fyrir nokkrum vikum,
er Harring þessi einkum óvenjulegur
vegna þess að hann er þekktur mynd-
listarmaður og því ekki dæmigerður
fyrir þá sem stunda þessa iðju. Hins
vegar munu um 800 manns vera
handteknir í New York á ári hverju
vegna þessarar iðju. í lang flestum
tilfellum eru þeir blökkumenn úr
fátækrahverfum borgarinnar og fara
misjafnar sögur af meðferð þeirra
sem gripnir eru. Það er því nokkuð
pólitískur undirtónn í graffítíi New
York borgar, þar sem hinir yngri og
efnaminni einstaklingar úr minni-
hlutahópunum fá útrás fyrir vanlíðan
sína og örvæntingu - en oft á listrænan
hátt. Þegar um er að ræða þessa
tegund graffítís - má segja, að það sé
oft orðið ákveðið listform þar sem
verknaðurinn að skrifa á veggi eða
myndskreyta þá er mikilvægur þáttur
í því sem verið er að tjá.
Ennfremur, ef graffítílistamenn
eru beðnir um að skreyta veggi á
almennum stöðum - eins og t.d. kom
fyrir fyrrnefndan Harring- dettur allt
púðrið úr athöfninni og hún missir
marks. Graffítí er því í eðli sínu
uppreisn gegn kerfinu eða „establish-
mentinu", ef svo má að orði komast.
Þetta grundvallar uppreisnareðli
graffítísins getur beinst gegn mjög
afmörkuðum pólitískum fyrirbærum
og þannig verið notað sem áróðursað-
ferð einhvers pólitísks afls. Þannig
eru máluð slagorð á húsveggjum
algeng þar sem prentfrelsi eða boð-
leiðir til tjáskipta eru á einhvern hátt
hindraðar. Á Norður írlandi má t.d.
sjá slagorð gegn breska hernum mál-
uð á veggi eða þá gegn írska lýðveld-
ishernum. En í slíkum tilfellum ríkir
ákveðið upplausnarástand og sem
slíkt er graffítíið birtingarmynd þeirr-
ar ólgu sem undir kraunrar. Annað
dæmi um notkun á graffítíi til fram-
dráttar ákveðnum pólitískum málstað
eru slagorðagraffítí anarkista víða
um heim, en hjá mörgum þeirra cr
það viðtekin baráttuaðferð. Ein leið-
in til þess að gela frat í kerfið cr því
að mála slagorð eða anarkistanterkið
á \eggi opinberra bygginga - helst
þeirrasem áeinhvern háttgetaöðrum
frentur talist fulltrúar ríkisvaídsins
eða kerfisins.
„Bara ád
vera töff“
Það kann að virðast, að graffítí af
þessu tagi sé með öllu óskylt því
klósett-graffítíi, sem talað var um hér
að ofan, en ef betur er að gáð er ekki
víst að svo sé. Sammerkt með öllu
graffítíi er, eins og áður sagði,
óánægja af einhverju tagi og þó það
geti virst merkingarlaust og ópóli-
tískt, tjáir það eftir sem áður einhvers
konar uppreisn. Það er ákveðin upp-
reisn í því fólgin, þegar óharðnaður
unglingur, krotar á klósettveggi dóna-
orð sem hann kæmist ekki upp með
að hafa yfir á torgum, ekki síður en í
skipulegu veggjakroti pólitískra öfga-
hópa.
Þá felst uppreistiareðlið einnig í
því að verið cr að gera hluti, sent ekki
má gera. Þetta er frá sjónarhóli
flestra hrein óg klár skemmdarstarf-
semi. Ef frá eru talin undantekningar
tilfelli, þar sem unnt.væri með flók-
inni og krókóttri röksemdaríærslu að
segja að graffítí fegri og lífgi upp á
annars steindautt umhvcrfi (sbr.
Oxmo-hópinn hér á landi), er þetta
krot nær undantekningarlaust bæði
hvimleitt og Ijótt. í flestum tilfellum
er það að ósekju flokkað með annarri
skemmdarstarfsemi á mannvirkjum,
svo sem rúðubrotum. Hér á landi er
graffítí nær undantekningarlaust af
þessari tegund og þeir sem í þessu
standa hugmyndasnauðir og leiðir
unglingar, sem eru að reyna að vera
„töff“. í fyrri viku þegar Helgarblaðs-
maður fór á stúfana til þess að kanna
veggjakrot reykvískra, hitti hann fyrir
hóp unglinga við þessa iðju sína, og
spurði þá hvers vegna þeir væru að
þessu. Það varð fátt um raunveruleg
svör utan skítkast út í saklausan
blaðamanninn og honum sagt að vera
ckki aö skipta sér af því sent bonum
kæmi ekki við. Þó var helst að heyra,
að þetta væri hluti af þvt að vera kúl
og „tippalegur". (Seinna orðið num
merkja að vera kæruleysislegur í
frantkomu og í leðurkenndum klæð-
um'með hárið marglitað í broddtim.
i að svo miklu levti setn það hafði
hlutbundna nterkingu og er notað
jáfht urh karlmenn og konur.) Ekki
Virtist liggja mikil hugsjón eða hugsun
á bak við krot þessara unglinga önnur
en að vera brot af hlutverkinu: að
vera töff.
„Sigga píka l.-B“
Að það séu fyrst og fremst ungling-
ar sem í veggjakroti standa má sjá af
fjölmörgum atriðum, meðal annars
því hvar krotað er. Nær undantekn-
ingarlaust finnst mest af krotinu á
þeim stöðum, sem unglingar hópast
saman, eins og til dæmis fyrir utan
sjoppur, í strætisvagnabiðskýlum og í
vögnunum sjálfum, og í skotum niðri
í miðbæ. Þegar þessir staðir eru
skoðaðir betur, sést til dæmis, að á
Laugaveginum er svo til hvert einasta
húsasund meira og minna útkrotað,
svo framarlega sem það er eitthvert
skjól og sjáist ekki allt of vel frá
gðtunni. Niðri t miðbæ, hins vegar,
þar sem aigengt er að fjöldi unglinga
safnist sanian í hóp, er eins og
hópsálin gefi þeim meiri kjark og
: krotiðeroft á mjög áberamli stööum.
Sama gildir um svipaða staði í út-
hverfunum. eins og vinsælar sjoppur
eða mikið notuð strætóskýli.
Gelgjuskeiðs einkennin t veggja-
krotinu eru enn frentur ábernndi í því
sem krotað er. Nöfn frægra hljóm-
sveita eru sennilega vinsælasta krot-
efnið, en fast á eftir fylgja frasar eins
og: „Sigga mella 2.-C + Palli pungur
2.-D“ eða „Bjössi best“. 1 bland við
alla þessa hugmyndaauðgi eru svo
gjarnan misvel teiknaðar mynd-
skreytingar, nær alltaf af kynfærum.
Veggjakrotið í Reykjavík er því
ekki með neinu ntóti hægt að kalla
„meðvitað" graffítí, gert í ákveðnum
tilgangi. Þvert á móti virðist hér vera
um hálfkæringslegt viðhorf til um-
hverfisins að ræða. Unglingana skort-
ir samkennd með samfélaginu, sem
þeir lifa og hrærast í vegna þess að
þeir eru þar hálfgerðir utangarðs-
menn. Veggjakrötið er því í grund-
vallaratriðum náskylt skemmdar-
verkum t.d. r skólum, á höfuðborgar-
svæðinu, en þau hafa færst í aukana
á undanförnum árum. Úttekt sem
gerð var á vegum sálfræðideilda skóla
um skemmdarverk í skólum á höfuð-
borgarsvæðinu segir: „Spellvirki og
skemmdarverk virðast fara í vöxt á
höfuðborgarsvæðinu. Á þau má líta,
sem nokkurn mælikvarða á líðan
ungmenna á þessu svæði og ber því
að varast að skoða þau, sem einangr-
að fyrirbæri. Þannig er hér nánast um
eins konar einkenni að ræða, sem
tilgangslaust er að vinna með eitt sér,
ef ekki er hugað að því hvað orsakar
þessi einkenni." í greinargerð með
athugun sinni sem ekki er unnt að
tíunda náið hér, benda sáifræðingarn-
ir á ýmsar tillögur til úrbóta. Telja
, þeir megin orsökina liggja í ákveðinni
firringu. Unglingar eru ekki hafðir
með í ráðum varðandi ýmislegt sem
að þeim lýtur og áhugamálum þeirra
og ábyrgðartilfinningu ekki gefinn
viðhlítandi gaumur. Áfleiðingin verð-
ur sú, að einmunaleiki gelgjuskeiðsins
kemur enn sterkar fram og allt um-
hverfið verður tortryggilegt og jafnvel
fjandsamlegt. Tilfinning unglinganna
fyrir umhverfinu minnkar að sama