NT - 07.06.1985, Side 7

I
Vettvangur
Árbækur Fornleifafélagsins Ijósprentaðar:
Allir safnarar þjóðlegs
f róðleiks þurfa að eignast þær
þeirra er Jónas Kristjánsson
ritstjóri Dagblaðsins. Hann
skrifar forystugrein 4. maí sem
nefnist: Góðar hliðar huldu-
frumvarps.
Hann telur sitthvað gott við
frumvarpið. „Pað má meðal
annars sjá af andmælum
Mjólkursamsölunnar, sem
„varar alvarlega við lögfestingu”
þess. Það hlýtur að vita á
gott, þegar kveinstafir heyrast
frá þrælahöldurum landbúnað-
arins.
Hingað til hefur hið sjálf-
virka fyrirgreiðslukerfi í land-
búnaði miðað við eflingu
vinnslustöðvanna. Þær hafa
fengið peningana í veltuna og
borgað bændum eftir dúk og
disk. Þær hafa verið með sitt á
hreinu og þrælarnir uppi í
sveitum hafa síðan fengið ruð-
urnar.“
Skyldi Jónas eitthvað vita
um, hverjir eiga vinnslustöðv-
arnar? Líklega veit hann það
ekki, en flestir vita þó, að þær
eru ýmist eign bænda einna
eða sameign bænda og neyt-
enda. Geta þá bændur verið
þrælar hjá sjálfum sér eða
neytendum? Nei, það getur
ekki verið, eða er Jónas
kannski þræll Frjálsrar fjöl-
miðlunar hf., ef hann á ein-
hvern hlut í því fyrirtæki?
En hvernig var staða bænda
áður en vinnslustöðvarnar
tóku til starfa? Það ættu þeir
Eykon og Jónas að kynna sér.
J>að má t.d. benda þeim á að
lesa kaflann um Sláturfélag
Suðurlands í Endurminning-
um Ágústs Helgasonar í Birt-
ingaholti.
Pað er svo annað mál, að lög
um samvinnufélög þarfnast
endurskoðunar. Um það erum
við Eykon sammála.
íslenskir bændur eru ekki
þrælar nú, en þeir verða gerðir
að þrælum, ef umrætt frum-
varp verður lögfest samkvæmt
vilja Jónasar og Eykons og
bændur almennt fá ekki tæki-
færi til að láta í ljós vilja sinn
þar að lútandi. Þá verða
vinnslustöðvarnar neyddar til
að taka upp sovéskt hagkerfi
eins og því er lýst í grein Þráins
Eggertssonar í 1. hefti Fjár-
málatíðinda 1985.
Þannig virðist nú vera stefna
meiri hluta Sjálfstæðisflokks-
ins í landbúnaðarmálum og
vissulega er það ótrúlegt, svo
ótrúlegt, að flestir munu láta
segja sér þrem sinnum eins og
Njáll forðum áður en þeir trúa.
Kópsvatni 9. maí 1985
Guðmundur Jónsson
1
■ Merkileg samtök áhuga-
manna eru: Hið íslenska forn-
leifafélag, stofnað haustið
1879. Fyrsti og besti forgöngu-
maður og líf og sál þess meðan
lifði, var Sigurður Vigfússon
gullsmiður og sjálflærður
fornfræðingur. - Bróðir Guð-
brands Vigfússonar prófessors í
Öxnafurðu, merkilegs fræði-
manns. Sigurður sat aldrei í
skóla, var þess vegna ekki
latínulærður. í þess stað var
hann sjálfmenntaður, þaul-
lesinn og fróður um margt en
einkum þjóðleg fræði. Annar
merkilegur maður, Valdimar
Ásmundsson Fjallkonurit-
stjóri, ritaði svo um hann í
eftirmæli: „Sigurður var sann-
ur íslendingur, hreinskilinn,
vinafastur og drengur hinn
besti...hafði mikla andlega
atgerfi, skjótan skilningogfrá-
bært minni. í fornsögum vor-
um var hann svo heima, að
hann mun varla hafa átt sinn
Ííka...Kunni þær að kalla reip-
brennandi."
Fjórtán efstu æfiár sín, var
Sigurður Vigfússon umsjónar-
maður íslenska forngripa-
safnsins íReykjavík-ogþrett-
án ár var hann jafnframt í
stjórn og þjónustu: Hins
íslenska fornleifafélags
nýtur, vökull og sístuðlandi að
velferð og vexti beggja. Níu
sumur á þéikum árum fór hann
jafnmargar rannsóknarferðir,
flestar 4-6 vikna langar, í alla
landsfjórðunga. Nú er það
saga til næsta bæjar, að fyrir allar
þessar ferðir fékk hann greidd-
ar um 2.400 krónur í vinnulaun
sín og aðstoðarmanna - og
allan ferðakostnað.
II
Fljótlega byrjaði Fornleifa-
félagið útgáfu vandaðrar Ár-
bókar sinnar, í stærsta bókar-
broti, sem tíðkaðist þá. Til
nokkurra muna stærra en í
Skírnisbroti. Égþakka Sigurði
Vigfússyni hagsýni og fram-
sýni, sem þar fór saman. Fyrir
það nýtist pappírinn betur-og
hundrað árgangar Árbókar
taka tveim fimmtu minna rúm
í hillu, en þeir hefðu gert í
Búnaðarritsbroti. Mjög lengi
var upplag Árbókar lítið: 350-
500 eintök - enda uppseld
fyrir langalöngu - og margar
vantar þær.
Hafsteinn Guðmundsson
prentsmiðjustjóri hófst handa
1979 - og gaf út í lotu ljósprent-
aða 43 fyrstu árganga Árbók-
anna, 1880-1922 - mikið á
fjórða þúsund blaðsíður,
bundnar í 7 fullþykk, falleg
bindi. Fyrir þá sök, að þessar
bækur hafa selst hægar, en við
var búist, var útgáfan stöðvuð
fyrst um sinn. Ennþá eru
óprentaðar uppseldar Árbæk-
ur 1923-'54. Þær verða eflaust
ljósprentaðar, þegar úr rætist
um sölu hinna.
Ljósprentuðu Árbækurnar,
mega heita fullar af fróðleik
um foma muni, minjar og
sögustaði. Þær hafa að miklum
meirihluta, ritað þessir þrír
merkilegu menn:
1. Sigurður Vigfússon,
fornfræðingur (1828-’92).
Hlutur hans í þessum
bókum, er 25 ritgerðir á 680
blaðsíðum. Það lesmál sam-
svarar nokkurn veginn þremur
bókum jafnlöngum Brennu-
Njálssögu. Hún er eins og allir
vita langlengst allra íslend-
ingasagna. Þessar ritgerðir
fornfræðingsins, - ég held allar
merkilegar - eru hvergi til
prentaðar nema þarna.
2. Brynjóifur fræðimaður
Jónsson frá Minna-Núpi
(1838-1914)
Hann tók við að Sigurði
látnum - og fór 16 sumur
rannsóknarferðir fyrir Forn-
leifafélagið. Fyrir þær allar
voru honum greiddar 2.200 kr.
En í 21 ár reit hann kauplaust
fyrir Árbókina, 78 greinar á
samtals um það bil 550 blaðsíð-
um. Að því leyti gekk hann
einnig í fótspor Sigurðar Vig-
fússonar. Þeir miðuðu verk sín
minnst við launin þessir af-
bragðsmenn. Brynjólfur var
merkur rithöfundur - og
nokkrar bækur liggja eftir
hann - þeirra lengst og þjóð-
kunnust er „Saga Þuríðar for-
manns og Kambránsmanna."
Ritsmíðar hans í Árbókinni,
mundu fylla þrjár bækur -
jafnstórar henni - og ekki
munu þær prentaðar annars-
staðar.
3. Matthías Þórðarson
þjóðminjavörður (1877-1961)
Matthías var þjóðminja-
vörður í 40 ár (1908-1947) - og
hann var formaður Fornleifa-
félagsinsrúmlega 40 ár-(1920-
’61). Hann ritaði í Árbókina í
57 ár (1906-63). I bindunum
sjö, sem hér er sagt frá, á hann
57 ritsmíðar á um það bil 820
blaðsíðum. Það er efni í fjórar
bækur á stærð við Njálssögu.
Þetta ritaði hann á 16 árum, en
trúlega er það tvöfalt meira,
sem hann reit í Árbókina á 40
árum eftir það.
III
Það vita, því miður, allt of
fáir hvað þessar Árbækur
Fornleifafélagsins eru merki-
legar - annars hefðu menn
keppst við að kaupa þær
jafnótt og út voru gefnar - og
Ijósprentun uppseldu Árbók-
anna, haldið áfram þar til lokið
var. Og þeir eru eflaust langt
of margir, sem hafa ekki gert
sér ljóst, hve góð kaup er í
endurprentuðu Árbókabind-
unum sjö, sem bíða þeirra.
Þau kosta aðeins 3.400 krónur.
Það mun nú vera minna en
hálft verð jafnstórra nýrra
bóka.
Bókelskir félagsmenn Forn-
leifaféiags- og aðrir unnendur
fornra fræða, ættu að grípa þá
gæs meðan hún gefst.
Allir sem safna þjóðlegum
fróðleik þurfa að eignast þess-
ar merkisbækur - og öll héraðs
- og bæjarbókasöfn þurfa að
eiga þær. Bækurnar fást hjá
útgefanda, í Bókaútgáfu Þjóð-
sögu í Þingholtsstræti 27 í
Reykjavík.
Á miðju vori 1985
Helgi Hannesson.
án tillits til verslunar og við-
skipta. Og það er eflaust rétt,
en hann hefði samt ekki orðið
sá aflvaki breytinga sem hann
varð ef jarðvegurinn hefði ekki
verið þeim í hag. Ef hann hefði
verið uppi á öðrum tíma eða
örðum stað hefði hann trúlega
orðið óþekktur háskólakenn-
ari, munkur og fræðimaður,
gleymdur öllum. En af því að
réttur jarðvegur var fyrir hendi
þá varð hann að stórveldi.
Lífið er „framsóknar-
mennska“
Nú myndu marxistar segja:
Það hlaut einhver að koma
fram sem boðberi þessara hug-
mynda því að efnahagsleg
lögmál stýra sögunni. Ef ekki
Lúther þá einhver annar. En
þarna er komið að „krítískum"
punkti. Efnahagsleg lögmál
geta aldrei ráðið stærð þeirra
hugmyndafræðinga sem
spretta fram, og hefði Lúther
verið eitthvað örlítið minni en
hann var, þá hefði hann tapað
orustunni og þróunin hefði
orðið allt önnur en hún varð.
Þá er ég kominn að niðurstöð-
unni. Efnahagsleg lögmál og
hugmyndir móta í sameiningu
framvindu þjóðfélagsins.
Hvorttveggja hefur áhrif hvað
á annað og þetta verður
samspil. Framsóknarmennska
kynnu þeir að segja sem halda
því fram að annaðhvort efna-
hagsleg lögmál eða hugmyndir
ráði ferli sögunnar, og þá erum
við komin að kjarna allra
hiuta. Lífið er samspil ólíkra
þátta og aldrei er hægt að taka
einn út úr og telja hann upphaf
og endi alls. Það verður hins
vegar alltaf að einstakir hugsuð-
ir haldi fram og leggi áherslu á
þann þátt sem þeir álíta að
skipti mestu og telja að varpi
mestu Ijósi á manniífið. í þeim
skilningi eru hugsuðir á borð
við Karl Marx annarsvegar og
t.d. Adam Smith hins vegar
stórkostlegir velgjörðarmenn
mannkyns en mannlífið og
lögmál þess halda áfram að
vera flóknara og margbreyti-
legra en svo að á það sé varpað
endanlegu ljósi út frá einni
hugmynd... Þetta er ágætt að
hafa í huga, alltaf.
Baldur Kristjánsson.
■ Var Marteinn Lúther af-
sprengi efnahagslegra lögmála
eða eitthvað annað? Á mynd-
unum sjáum við tvo af andleg-
um feðrum mannkyns Martein
Luther og Karl Marx.
r
Föstudagur 7. júní 1985 7
Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstj.: Helgi Pétursson.
Framkvstj.: Guðmundur Karisson
Markaðsstj.: Haukur Haraldsson
Auglýsingastj.: Steingrimur Gíslason
Innblaðsstj.: Oddur Ólafsson
Taeknistj.: Gunnar Trausti Guðbjörnsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavik.
Sími: 686300. Auglýsingasími: T8300
Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 687695, íþróttir 686495, tæknideild
686538.
Setning og umbrot: Tæknldeild NT.
Prentun: Blabaprent h.t.
Kvöldsímar: 686387 og 686306
Verð i lausasölu 35 kr. og 40 kr. um helgar. Askrift 360 kr.
Nýjum framleiðslu-
ráðslögum fagnað
■ Skilyrðislaust ber að fagna nýju frumvarpi til laga
um framleiðslu, verölagningu og sölu á búvörum. Þau
svara að mörgu leyti kröfum breyttra tíma en gömlu
framleiðsluráðslögin voru sett árið 1947 og því full
ástæða til að endurskoða þau frá grunni.
Helstu breytingar sem þetta frumvarp felur í sér eru
eftirfarandi:
Hlutverki framleiðsluráðs landbúnaðarins er beit:t á
þann veg, að það verður samstarfsvettvangur búvöru-
framleiðenda, en afskipti þess af vinnslu og sölumálum
minnka. Þá er ákvörðun smásöluverðs á landbúnaðar-
vörum tekin frá ráðinu og lögð undir almenna verðlags-
löggjöf. Tekin eru upp strangari ákvæði um skil og
greiðslu afurðaverðs til búvöruframleiðenda. Gert er
ráð fyrir því að dregið verði úr greiðslu útflutningsupp-
bóta, en hluta af því fé sem við það sparast, verði
hagnýtt með öðrum hætti í þágu landbúnaðarins. Þá er
heimild veitt fyrir því að ríkisvaldið semji við bændur
um ákveðið magn mjólkur- og sauðfjárafurða, sem
þeim verði ábyrgst grundvallarverð fyrir. Einnig að
lögfest verði heimild fyrir skiptingu búvöruframleiðslu
með svæðabúmarki. Þá er gert ráð fyrir því að sérstakt
gjald verði lagt á innflutt fóður til skepnueldis og renni
það til framleiðnisjóðs landbúnaðarins. Þá er dregið úr
afskiptum og ábyrgð framleiðsluráðs á málefnum er
varða vinnslu og sölu búvara. Reglur um innflutning á
kartöflum og nýju grænmeti eru rýmkaðar og gert er
ráð fyrir því að rekstri Grænmetisverslunar landbúnað-
arins verði hætt í núverandi formi.
Öllum þessum breytingum ber að fagna. Ef þing-
menn samþykkja frumvarpið þá viðurkenna þeir að
heildarstjórnunar er þörf á sviði framleiðslu- og
sölumála í landbúnaði en jafnframt að nýir tímar kalla
á meiri sveigjanleika en nú er. Með frumvarpinu er
reynt að aðlaga framboð búvara að eftirspurn innan-
lands. Þetta þarf skilyrðislaust að gera en með þeim
hætti að fjárhagsgrundvelli verði ekki fyrirvaralaust
kippt undan bændum.
Bestu meðmælin með þessu frumvarpi er álit Versl-
unarráðs íslands en menn þar á bæ hugsa einkum um
að fá sem mesta möguleika til að græða peninga. Þeir
tala um ofstjórn og að framleiðsla og vinnsla búvara í
landinu verði miðstýrðari en áður. Þetta heitir á
eðlilegu máli að frumvarpið geri ráð fyrir heildarskipu-
lagi og samræmingu á sviði sölu og framleiðslu
landbúnaðarvara. Við fórnum ekki bændum á altari
óheftrar samkeppni sem myndi leiða það af sér að stór
býli í nánd við þéttbýli lifðu af en grundvelli væri kippt
undan landbúnaði í heilum landshlutum. Markmið
okkar eru önnur. Við viljum skapa mönnum skilyrði
til búrekstrar um land allt og gefa bændastéttinni í því
skyni aðlögunartíma til að fara inn á ný svið og áuka
þar með fjölbreytni búvöruframleiðslunnar.
Deila má um hvort of mikið vald er lagt í hendur
landbúnaðarráðherra. Hann getur samkvæmt frum-
varpinu veitt aðilum leyfi til rekstrar sláturhúsa og
mjólkurstöðva og er í því efni ekki bundinn áliti
framleiðsluráðs eins og nú er. Hættan er sú að í stól
landbúnaðarráðherra setjist maður sem engan skilning
hefur á málefnum landbúnaðarins og riðli því heildar-
kerfi sem byggt hefur verið upp. Fari svo geta bændur
og aðrir fylgismenn þess að byggð dafni um land þvert
og endilangt engu kennt um nema sjálfum sér. Það er
pólitískt verkefni að hindra að svo fari.