NT - 20.06.1985, Blaðsíða 6

\ir Fimmtudagur 20. júní 1985 6
Ll Vettvangur
Valgerður
Sverris-
dóttir:
Loðdýrarækt breytir
úrgangi í gjaldeyri
■ Loödýrarækt hefur verið
stunduð í heiminum síðan um
1900 og er talið, að nú séu
framleiddar alls um 30 milljón-
ir minkaskinna og um 3 mill-
jónir refaskinna. Auk þess eru
framleiddar ýmsar aðrar teg-
undir loðskinna þó í minna
mæli sé. Það sem að m.a. er
athyglisvert er það að um 12
milljónir minkaskinna og um
2,3 milljónir refaskinna eru
framleiddar á Norðurlöndum
og t.d. í Finnlandi hefur verið
lyft Grettistaki á sviði loðdýra-
ræktunar á s.l. 10-15 árurn.
Hér á landi hófst loðdýra-
rækt að nýju um 1970, en þá
var loðdýrarækt heimiluð að
nýju eftir bann, sem hafði gilt
um nokkurt skeið. Þá voru sett
á stofn ein 10 minkabú á land-
inu, þau voru yfirleitt öll mjög
stór og einkenndust nokkuð af
ævintýramennsku. Þó eru þrjú
þessara búa enn í fullum
rekstri, öll hér á Norðurlandi.
Refarækt hófst að nýju hér
á landi fyrir um 6 árum og má
því segja að komin sé nokkur
reynsla á þessa búgrein. Við á
Lómatjörn vorum á meðal
þeirra sem fyrst fóru af stað og
mun ég leitast við að greina frá
einu og öðru sem viðkemur
loðdýrarækt í von um að það
geti orðið að gagni fyrir þá sem
hyggjast koma á fót slíku búi.
F.g hcf skipt þeim atriðum,
sem cg ráðlcgg mönnum að
kynna sér í upphafi niður í átta
iiði:
1. Vinnan. Áð kynna sér
hvernig hinni almennu um-
hirðu.á loödýrabúi er háttað
árið um kring, t.d. hvenær
vinnuálag er mest og hvernig
það samræmist öðrum bú-
greinum, ef um slíkt er að
ræöa.
2. Tcgund dýra. Það er
ástæða til að benda á, aö það
er fleira sem kemur til greina
hcldur en refur, en óneitanlega
hefur hann verið mest í sviðs-
Ijósinu hérlendis að undan-
förnu. Minkurinn hefur ýmis-
legt framyfir refinn og því væri
best að kynna sér í upphafi
hverjireru aðal kostiroggallar
sem tengjast þessum tveimur
dýrategundum og unthirðu
þeirra og reyna síðan að gera
samanburð.
3. Húsakostur. Það þarf að
gera sér grein fyrir í upphafi
hvort húsakostur er til staðar,
sem hentar fyrir loðdýr og þá
um leið hvort kemur til greina
að leggja niður hefðbundinn
búskap í þessu skyni og nýta
húsin fyrir loðdýr.
4. Staðsctning. Ef hugs-
anlegt loðdýrabú er á einum af
•þeim svæðum; sem þegar hafa
komið sér upp fóðurstöð horfir
málið auðveldar við. Ef um
byggðarlag er að ræða þar sem
loðdýrarækt er ekki hafin er
sjálfsagt að setja sig í samband
við nágrannana og athuga
hvort fleiri eru áhugasamir eða
jafnvel boða til fundar og fá
ráðunauta og/eða bændur með
reynslu til þess að upplýsa
menn. Fóðurframleiðsla fyrir
eitt einstakt bú, ég tala nú ekki
um einhvers staðar inn til dala
er ekki raunhæft mál að tala
um.
5. Rekstrarform. Það er full
ástæða til þess að benda mönn-
um á, að loðdýrabúskapur er
bindandi, dýrin þurfa sína um
hirðu svo til hvern dag, allan
ársins Itring. Það hefur þess
vegna ýmsa kosti að vera í
félagsbúskap. Það hefur sjálf-
sagt einhverja galla líka, sem
ég ætla ekki að tíunda hér.
6. Bústærð. Menn verða að
ákveða bústærðina með tilliti
til aöstæðna. Einn maður er
talinn geta sinnt 5-700 minka-
læðum, eða 150-200 blárefa-
læðum ef hann fær fóður heim-
keyrt og fær auk þess einhverja
hjálp maka eða.barna þegar
annir eru mestar.
Þaö má benda á, að það er
meiri áhætta fyrir reynslulaus-
an cinstakling að fara af stað
með mjög ntörg dýr og e.t.v.
skynsamlegra að fara hægt af
stað en hafa möguleika á fjölg-
un ári síðar eða svo.
7. Skinnaverkun. Síðasti
hlekkurinn í keðju bóndans en
ekki sá þýðingarminnsti er
skinnaverkunin. Dýrin eru
drepin hcima á búunum þegar
þau eru komin í pels, sem er
u.þ.b. um miðjan nóvember
hjá ref og stuttu síðar hjá
mink. Bóndinn flær dýrið og
annað hvort kemur skinninu í
frost eða verkar það strax. Þau
tæki, sem notuð eru við þessa
verkun eru ekki svo ákaflega
dýr, en verkið krefst mikillar
natni og nákvæmni. Bóndinn
verður að gera það upp við sig
hvort hann ætlar að koma sér
upp þessari verkun sjálfur eða
fá skinnin verkuð annars
staðar.
8. Sala. Salan fer fram á
uppboðum erlendis. Bóndinn
þarf aðeins að sjá til þess að
skinnin berist umboðsmannin-
um á íslandi fyrir vissan dag óg
síðan getur hann ekkert annað
gert en að bíða þar til uppboð-
inu er lokið, en þá fyrst veit
hann eitthvað um það hverjar
tekjur ársins hafa verið.
Kannski veit hann það meira
að segja ekki fyrr en að loknu
síðasta uppboði vetrarins, sem
er í maí, eða í allra síðasta lagi
í september.
Ef við leiðum hugann að því
hverjir möguleikar eru hér á
landi til loðdýraræktunar, þá
held ég að megi segja að þeir
séu víðast hvar góðir. Þeir
markast aðallega af því hráefni
sem til fellur til fóðurgerðar á
hverju svæði fyrir sig, sem
aðallega er fiskúrgangur. Það
hefur verið gerð úttekt á því
um hversu mörg störf gæti
verið þarna um að ræða, og
eru þau á bilinu 1000 til 2000.
Það er viss hætta á því að
það hráefni, sem nota má til
loðdýraræktunar nýtist henni
ekki sem skyldi vegna þess að
það er ekki tekið tillit til þess-
arar atvinnugreinar og þessar-
ar hugsanlegu hráefnisnotkun-
ar t.d. við hönnun frystihúsa
og annað þess háttar. Þá má
einnig benda á það, að það
gætir víða áhugaleysis hjá for-
ráðamönnum sláturhúsa á því
að hirða þann úrgang sem til
fellur á meðan hægt er að
komast upp með að henda
honum á haugana. Það væri
því þörf á reglugerð, sem næði
yfir þetta hagsmunamál og þá
um leið samræmingu á verði.
Þegar rætt er um markaðs-
mál er eðlilegt að menn spyrji
livort það verði alltaf um
ókomin ár not fyrir skinn. Við
skulum vera minnug þess, að
pelsar eða skinn voru fyrstu
klæði mannsins og munu vafa-
laust ávallt verða nýtt í klæði,
m.a. vegna þess að pelsar eru
mjög þægilegar flíkur úr nátt-
úruefnunt. Það munu eflaust
alltaf verða sveiflur í verði
skinna, að hluta til af efnahags-
ástæðum og að hluta til vegna
breytinga á tísku. Framleiðsla
skinna hér á landi er svo lítil og
verður alltaf það lítil þegar
miðað er við heimsframleiðsl-
una að hún kemur varla til
með að hafa áhrif á skinnaverð
í heiminum.
Vandamál eru af ýmsu tagi í
loðdýrarækt í dag hér á landi.
Eitthvað af þeim má flokka
sem byrjunarörðugleika, ann-
að mætti flokka með vanda
húsbyggjenda, sem mönnum
hefur verið tíðrætt um að
undanförnu. Það gefur auga
leið, að loðdýrabóndi, sem
byggði loðdýrabú og keypti
rándýr rándýr erlendis frá árið
79, allt út í skuld, hann á erfitt
í dag þótt ekki sé meira sagt.
Af öðrum vandamálum má
nefna allt of litla endurnýjun í
refastofninum, sem að vísu
horfir örlítið til bóta á þessu
ári, þar sem að dýr, sem hafa
verið í sóttkví hér í Eyjafirði
og víðar munu fá að flytjast
heini á viðkomandi bú nú í
sumar. Þá hlýtur það einnig að
teljast með vandamálum hvað
við íslendingar höfum byggt
dýr hús undir loðdýr saman-
borið við nágranna okkar.
Stjórnvöld hafa gert ýmis-
legt til þess að auðvelda loð-
dýraræktinni framgang en bet-
ur má ef duga skal. Okkur sem
höfum staðið í eldlínunni þessi
6 ár hefur æði oft fundist
nokkuð breitt bil á milli orða
og athafna þegar þessi marg-
nefnda búgrein hefur verið
annars vegar og þrátt fyrir,
eflaust góðan vilja einstakra
manna þá hefur skort nokkuð
á að ýrnsir áhrifamiklir ernb-
ættismenn hafi haft skilning á
mikilvægi eða nauðsyn á þess-
ari nýju atvinnugrein, ekki
bara fyrir bændur og strjálbýl-
ið, heldur fyrir þjóðina í heild.
Það hefur stundum verið sagt
um loðdýraræktina, að hún
breyti úrgangi í gjaldeyri og er
það ekki einhvers virði fyrir
þjóðarskútuna? Ég bara spyr?
Þessi nýja búgrein þarf
meira fjármagn.
Núna þessa dagana er verið
að leggja síðustu hönd á
skýrslugerð um þá miklu þörf
fyrir rannsóknar- og sóttkvíar-
bú , sem hér er. Þá má einnig
nefna sæðingarstöð eða kyn-
bótabú, auknaráðunautaþjón-
ustu og aukna dýralækninga-
þjónustu. Þá þarf að styðja vel
við bakið á þeim fóðurstöðv-
um, sem nú eru að rísa upp um
land allt og að mínu mati væri
eðlilegt að kæmi beint framlag
til þeirra frá ríkinu.
Loðdýrabændum finnst
vanta nokkuð á að þeir séu
teknir gildir sem bændur og að
félagsleg réttindi þeirra svo
sem innan Stéttarsambands
bænda og Búnaðarfélags ís-
lands þurfi að auka, þannig að
þar gildi það sama fyrir alla
bændur, burtséð frá því hvort
búgreinin telst hefðbundin eða
ekki. Má nefna afurðaskýrslu-
hald í þessu sambandi.
Ég vil að síðustu benda ráða-
mönnum á, að héðan í frá skuli
þeir sýna vilja sinn meira í
verki en verið hefur hingað til.
Loðdýrarækt er kannski
eina raunhæfa nýjungin, sem
hægt er að benda bændum á í
flestum héruðum landsins. Þá
er ég ekki að gera lítið úr
öðrum nýjum atvinnugreinum
í sveitum, sem verða til um-
fjöllunar hér í dag, heldur tel
ég að loðdýraræktin sé raun-
hæf sem fjölskyldubúskapur og
reynsla okkar á undanförnum
árunt leiði í Ijós, að við íslend-
ingar getum ræktað loðskinn.
Ég vil þó að síðustu segja
þetta: „Ef þér hefur gengið
illa við hefðbundinn búskap,
þá er ekkert sem bendir til þess
að þér muni ganga vel í loð-
dýrarækt.“
Valgerður Sverrisdóttir
■ Ofanritað er erindi sem
flutt var á ráðstefnu um at-
vinnumál í dreifbýli í Lauga-
borg, 7. júní s.I.
Lýst eftir líffræðingi
■ Vinur minn gamall hringdi
í mig í gær en hann gegnir
áhrifastöðu í sveitarfélagi einu
alllangt frá Reykjavík. Erind-
ið var það að hann var að biðja
ntig að svipast um eftir at-
vinnulausum líffræðingi sem
gæti fengið úrvalsstöðu við
kennslu og rannsóknir ef hann
afrekaði að lyfta rassborunni á
sér af þessum auma Reykjavík-
urskaga. Þeir eru sem sagt að
koma upp skóla þarna fjarri
Reykjavík og auglýsa í staðar-
blaðinu „sækið menntun í ykk-
ar heimabyggð“ en erfiðlega
gengur að fá fólk til kennslu-
starfa. Það vilja allir vera að
kúldrast á Suðvesturhorninu.
Trúa því að þar sé upphaf og
endir tilverunnar.
í dæmi vinar míns vantaði
líffræðing og það er víst örugg-
lega nóg til af slíkum og margir
eiga reyndar uppruna sinn úti
á gresjunni, en eftir þéttbýl-
isvaskið vilja þeir vera innan
um óendanlega mörg hús og
kosta því jafnvel til að fá ekki
vinnu við sitt hæfi eða vera
blækur á Orkustofnun ævi-
langt.
Allur heimsins tími
mættur
Það er gott að vera hérna
sagði vinur ntinn sem sjálfur
var með þéttbýlisveikina fyrir
nokkrum árum. Hann sagðist
hafa það á tilfinningunni að
hann væri staddur inni í miðju
málverki og skírskotaði þar til
þcirrar náttúru sem forsætis-
ráðherra vor talaði um 17.
júní. Ekki vantaði það að verk-
efnin hlæðust að, nóg væri að
starfa, en samt sem áður væri
eins og allur heimsins tími væri
mættur. Hann hefði til að
mynda lesið fleiri bækur á einu
ári en á tíu árum þar á undan
þegar þéttbýlisspanið átti hug
hans allan. Mér finnst sagði
hann svona eftirá allur tíminn
hafi farið í span þvers og krus
um borgina. Þetta voru eilíf og
þreytandi ferðalög...
Troða malbikið ævilangt
Þessi vandi um einn líffræð-
ing segir í rauninni langa sögu
'og ber vitni miklum vítahring.
Byggðalögin missa fólk burtu
srax um 14 ára aldur m.a.
vegna skorts á kennslukröftum
og kennsluaðstöðu og þegar
hátindi er náð með prófgráðu
þá er borgarlífið orðið mönn-
um svo eðlilegt að þeir geta
ekki hugsað sér annað en að*
troða malbikið ævilangt. Þó
er hlutskiptið ekkert til að
hrópa húrra fyrir. Mánaðar-
laun ríkisstarfsmanna, en sem
slíkir enda þeir flestir, rétt
gera mönnum kleift að skrimta
og tíminn fram yfir fertugt fer
í það eitt að komast yfir fjóra
veggi og á meðan er viðitald
fræðanna í lágmarki og
kannski gleymast þau alveg.
Og á meðan halda byggðarlög-
in áfram að reyna að halda
örlítið lengur í ungt fólk með
því að koma á fót framhalds-
kennslu en það mistekst oftar en
ekki vegna þess að næsta kyn-
slóð á undan hefur vanist mal-
bikinu sunnanundir Esjunni og
vill ekki heirn.
Líf í borg vanabindandi
Trúlega er líf í borg ávana-
bindandi svipað og kaffi-
drykkja og reykingar. Undan
öllu þessu gengur fólki erfið-
lega að komast en þeir sem
það gera uppgötva fljótt að
öllu líkamskerfinu líður betur.
Vinafólk mitt var á Egilsstöð-
um í tvö ár og það viðurkennir
að þá hafi því liðið vel. Þar hafi
það reyndar upplifað sinn
besta tíma, en samt er það í
þéttbýlinu nú. Flestir sem ég
þekki hafa einhvern tímann
hætt að reykja, en samt byrjað
aftur.