NT - 20.06.1985, Blaðsíða 9

Vatnsmerki I (slenkum frlmerkjum,
Frímerkjasöfnun VII.
Nánari flokkun merkjanna
■ Þegar við nú höfum lært að
nota hin ýmsu hjálpartæki.
þ.á.m. frímerkjaskrána, get-
um við farið að flokka merkin
nánar. a) Við flokkunt merkin
eftir löndum eins og áður
sagði. b) Við flokkum merkin
eftir númeri þeirra í frí-
merkjaskránni, það er útgáfu-
röð. Hér skulum við athuga að
ekki hafa allar frímerkjaskrár
sömu númeraröð og því verð-
unt við að taka ákvörðun um
hvaða skrá við notum. c) Við
flokkum merkin innan hvers
númers eftir gæðum í mjög
góð, góð og gölluð, sem hefir
þá einnig eitthvað að segja um
raunverð þeirra, eins og síðar
verður komið að.
Svo kemur að hinni nánari
flokkun einstakra merkja. Ef
við skoðum t.d. íslensku aura-
merkin frá því um og fyrir
aldamótin, þáeroft um margar
útgáfur að ræða, þ.e.a.s. marg-
ar prentanir og eru þær í
ýmsu ólíkar. Með því að finna
eitt höfuðnúmer, eins og t.d.
„íslensk frímerki" nr. 10 sem
er 10 aurar rautt-karmín, þá
sjáum við að til eru 8 mismun-
andi prentanir af þeim. Svo er
líka til nr. 22, sem er líka 10
aurar rautt, cn þar eru bara 2
prentanir og önnur tökkun á
merkjunum. Því greinum við
merkin fyrst með takkamálinu,
eða tökkun merkjanna. Þá
höfum við greint' þau í tvær
mismunandi samstæður eða
sett. Verðgildið var þegar
gefið. Bæði hafa þessi merki
sama vatnsmerki. Við sjáum
strax með berum augum að
þau hafa mismunandi lit, eða
litarblxbrigði. Sum merkin
getum við flokkað þannig
beint. Við önnur verður að
nota svokallaðan kvartslampa,
sem þá sýnir okkur nákvæmar
hina mismunandi liti merkj-
anna. í öðrum tilfellurn eru
merkin prentuð á mismunandi
pappírstegundir, þarna er um
að ræða mismunandi þykkan
pappír. Þetta má mæla með
nákvæmum mælum, sem til
þess eru gerðir. í þessum 10
aura merkjum er þynnri pappír
í fyrstu útgáfunum, en þykkari
í þeim seinni. Þegar við þannig
höfum ákvarðað litinn, vitum
við einnig útgáfuárið. En það
eru líka til tvennskonar aðal
afbrigði í þessum merkjum,þ.e.
að þau eru aðeins tökkuð 14, í
stað 14x13 'A. Þetta segirokkur
í tölum hversu margir takkar
séu á hverja 20 mm eða 2 cm.
Þá eru þessi merki líka til með
afbrigðinu öfugt vatnsmerki.
Svo eru til ýmsir gallar í
prentun, sem endurtaka sig
alltaf í sama merki arkarinnar.
Því teíjast þessir prentgallar
afbrigði.
Tökum nú nánar saman
hvað ber að athuga í því sem
ég kallaði nánari flokkun
merkjanna.
Tökkun. Þar getur verið urn
að ræða hérlendis, tökkuð eða
ótökkuð merki. Þau ótökkuðu
voru sýnishorn af gömlurn
merkjum, en einnig merki sent
hafa verið klippt út úr t.d.
Háskólablokkinni. Þau tökk-
uðu geta svo haft margskonar
tökkun. Ekki aðeins fíntökkuð
eða gróftökkuð. Margir eða
fáir takkar á hvcrja 2 cm.
Heldur einnig þrennskonar
gerð tökkunar. Þar er um að
ræða: 1) arkatökkun. 2) kamb-
tökkun. 3) línutökkun. Bestú
dæmin um þetta eru fiska-
merkin, sem finnast meðöllum
þessum gerðum tökkunar.
Aðrar þjóðir hafa svo merki
tökkuð á misjafnlega mörgum
hliðum. Þannig getur eins og
áður sagöi, sama merkið haft
fleiri en eina tökkun, eða allt
upp í fernskonar.
Samstæöa merkja; er nánast
ein ákveðin útgáfa, af sérstöku
tilkefni eða öll _ með sömu
mynd, eða líkum myndum eða
römmum. Innan samstæðunn-
ar llokkast svo merkin eftir,.
verðgildi, lit og vatnsmerki.
Til eru bækur með litarsýnis-
hornum til að greina mismun-
andi lit merkja. T.d. hvað er
rautt, appelsínurautt, karm-
ínrautt, o.s.frv. Svo eru merki
einnig til sem prentuð eru á
fosfórborinn pappír, eða litur-
inn hefir fcngið yfirborðsmeð-
höndlun. Þar ntá benda á
merkin með Gullfossmyndinni
og ýmis seinni tíma merki nteð
flúorendurskini. sem sést und-
ir sérstöku ljósi (lilla). Þau
merki skyldi aldrei leysa upp
með öðrum, þar sem smitun
getur borist á önnur merki.
Sigurður H. Þorsteinssun
■ Komin er út hjá Náms-
gagnastofnun bókin „Fíkniefni
- ný viðhorf til vandans", eftir
dr. Helen Nowlis. Bók þessi er
samin að tilhlutan Menningar-
Fíkniefni:
Nýviðhorftilvandans
Ný bók á vegum UNESCO
klC(Æs) NOwlís
FÍKNIEFNI
Ví£>HORP
VANDAH5
PNSN, Námsgagnastotnun
málastofnunar Sameinuðu
þjóðanna (UNESCO). í for-
mála fyrir bókinni segir:.
„Starfslið Menningarmála-
stofnunarinnar gerir sér fulla
grein fyrir því. að það getur
ekki svarað spurningum allra
þeirra sem velta fyrir sér hvernig
fræðsla geti átt þátt í að fyrir-
byggja þau vandamál sem tengj-
ast neyslu fíkniefna. Engu að
síður telur það, að á þessu stigi
málsins geti það verið nokkurs
virði fyrir foreldra og skóla-
menn - þá tvo hópa sem beinust
afskipti hafa af þessum málum
- og að birta niðurstöðurnar
almenningi sem einnig hefur
þungar áhyggjur af þessum
vanda.
Með það fyrir augum fór
framkvæmdastjórn stofnunar-
innar þess á leit við dr. Helen
Nowlist að hún semdi bækling,
stuttorðan og gagnorðan, er
endurspeglaði hversu umfangs-
mikið og flókið þetta mál er.
Dr. Nowlis hefur í starfi sínu
sem sálfræðingur fengist við
fíkniefnavandann um árabil.
Hún var prófessor í sálfræði við
háskólann í Rochester í Banda-
ríkjunum til’ársins 1971, erhún
var skipuð framkvæmdastjóri
Fræðslustofnunarinnar um fíkni-
efnamál, er lýturstjórn Mennta-
Heilbrigðis- og Velferðarráðu-
neytisins í Washington. Hún
var ráðgjafi á fyrstu alþjóðlegu
ráðstefnunni sem UNESCO
skipulagði um fíkniefnaneyslu í
desember 1972. Á grundvelli
hinnar víðtæku reynslu sinnar á
þessu sviði, bæði heima fyrir og
á alþjóðlegum vettvangi, hefur
dr. Nowlist kynnt sér allar heim-
ildir sem UNESCO hefur safn-
að um þessi mál. Þá hefur hún
einnig farið stuttar kynnisferð-
ir til allmargra landa þar sem
fíkniefnafræðsla hefur verið
aukin á síðustu árum.“
Að tiliögu skólarannsóknar-
deildar menntamálaráðuneytis-
ins og með tilstyrk JC-Reykja-
vík, ákvað Námsgagnastofnun
að gefa rit þetta út í þeirri trú
að það væri mikilvægt framlag
til þeirrar umræðu sem fram fer
um vaxandi vanda af völdum
fíkniefna hér á landi og hvernig
bregðast skuli við honum. Ritið
á erindi við alla þá er láta sig
málið varða, foreldra, skóla-
menn, æskulýðsleiðtoga og
stjórnmálamenn.
Skáld við dyrnar
■ Þorstcinn frá Hamri: NÝ
LJÓÐ. Iðunn. Reykjavík 1985.80
bls.
í skáldskap Þorsteins frá Hamri
gerast engar stökkbreytingar.
Ljóðstíll hans hefur raunar orðið
knappari, sparlegri með árunum,
eins og síðustu bækurnar votta.
Myndmálið hnitmiðaðra, en segja
má að safi málsins hafi nokkuð
goldið fyrir það. Ekki bregst Þor-
steini hið persónulega vald á máli
eða kunnátta í að beita skírskotun-
um til gantalla bókmennta. Þetta
er enn haglega gert í Nýjum
Ijóðum. Sé það ekki marklaus
frasi sem uppi er hafður á þjóðhá-
tíðum að íslensk menning vaxi af
rót sögu og fornra mennta, er
Þorsteinn frá Hamri eitt besta
dæmi íslenskra skálda, um hversu
þessar rætur bera nýjan blóma í
samtímanum. Því eru Ijóð hans
hugarstyrking á síðustu og verstu
tímum menningarupplausnar. Var
Þjóðviljinn ekki að leiða í Ijós á
dögunum, enn einu sinni, að ungt
fólk veit ekki hver Jón Sigurðsson
var?
Hvaða erindi skyldu skáld eiga
inn í þennan vitlausa og mynd-
bandavædda heim okkar? Sú
spurning hefur orðið Þorsteini og
öðrum ærlegum skáldum mikið
umhugsunarefni. Enn á ný bregð-
ur hann upp mynd af þessu í nýju
bókinni. Ljóðið heitir einfaldlega
Skáld:
Þannig er skáldið, boðflenna í
veisluglaumi samtíðarinnar. En
það stendur eftir þegar gestirnir
hafa horfið burt frá drukknum
glösum og ber vitni um svipmót
aldarinnar.
Ný Ijóð bera ekki eins dapran
og þunglyndislegan svip og Spjóta-
lög á spegil, næstsíðasta bók Þor-
steins. Hér er jafnvægi komið á,
og sjálfsháðið reynist skáldinu
drjúgt til að tempra tilfinninga-
semi. Þess gætir hjá Þorsteini eins
og öðrum höfundum eftir að kom-
ið er á miðjan aldur, að æsku-
minningarnar sækja að. Þorsteinn
kann að bregða þeim upp að
íronísku Ijósi. Yfirlit:
Burl þá -
og björgin munu glóa,
björgin munu klofna...
Nei
sittu við að yrkja
saklaus dreingur
Þannig er tónninn hjá Þorsteini
nærgengastur og nákomnastur nú
sem fyrr. Þetta er sá smeygilegi,
lágmælti Ijóðstíll sem hann náði
snemma undragóðu valdi á. En
þegar ljóð Þorsteins eru lesin í
samfellu sjáum við glöggt hið tví-
víða viðhorf, ef svo mætti segja;
við gætum kallað það tragískt háð,
djúpa skynjun á tímanum, verð-
andinni sem er einkenni allra
skálda sem rísa undir nafni. Þor-
steinn skilur fyrri tíðar skáld betur
en flestir aðrir, finnur til sam-
kenndar með þeim. scm lætur sér
ekki nægja að eitast viö það nýj-
asta til þess að tolla í tískunni. -
Það var til dæmis lenska lengi vel
að líta Davíð Stefánsson smáum
augum. Nú er það góðu heilli að
breytast þegar allt tilfinningaríki
persónuleikans í Ijóðum hans
verður mönnum Ijósara. í þessari
bók yrkir Þorsteinn um Davíð sem
enn sem fyrr kann að „veita mönn-
um þann munað / að gleðjast og
gráta / í togstreiiu suðrænna torga
/ við fjall og fjöru / - standa einir
undir stjörnunum / - og kunna um
síðir að virða / kvöldhimins ró.“
Eitt er það sem jafnan hefur
verið athyglisvert í Ijóðum Þor-
steins og er enn: Það er togstreitan
milli þess einkaheims sem ljóð
hans láta uppi og tilhneigingar til
þátttöku í samfélagslífinu, til um-
vandana, jafnvel prédikana sem
einatt þykja fara skáldum illa. En
Þorsteini tekst að bræða þetta
saman og nýtur sín hér íronísk
gáfa hans. Skriðu-Fúsi er kominn
af Kerlingarskarði í borgarhallir.
Og honum fer að skiljast að gott
sé að ganga á fjórum: „Það gera
nú allir."
Og víða kemur fram að skáldið
kallar eftir manneskjulegum við-
brögðum, lifandi hug: „Og vart
mun þér til frambúðar fært, sértu
lífs, að látast dauður!"
■ Þorsteinn frá Hamri
Það er einmitt þetta ákall sem
verður furðu áhrifamikið í ljóðum
Þorsteins, vegna þess hve því er
haldið í skefjum hins lágmælta
innilcika. Mér finnst sem sjaldan
hafi skáldskapur hans verið í slíku
jafnvægi sem hér, ný ljóð og
gömul í senn eins og öll list sem
einhverju varðar.
í viðauka eru nokkrar þýðingar.
Fjögur Ijóð eftir Edgar Allan Poe,
tvö eftir William Wordsworth og
eitt eftir Robert Frost. Nýrri skáld
virðast ekki höfða mjög til Þor-
steins.
Hér fer mest fyrir þýðingu á
Hrafninum eftir Poe. Þaö er vel
kveðin þýðing. Samariburð við
frumtexta hef ég ekki gert, en
vafalaust má finna að ýmsu sem
vant er um þýðingar. í ritdómi
Arnar Ólafssonar í DV á dögunum
var nokkur samanburður á þýð-
ingu Þorsteins og Einars Ben-
ediktssonar og Þorsteinn raunar
léttvægur fundinn. Allt um það
sýnir þetta skemmtilegt áræði hjá
Þorsteini. - Á það skal bent, sem
Erni Ólafssyni virðist ókunnugt,
að Matthías Jochumson þýddi líka
Hrafninn, svo aðeins séu taldir
hinir stærstu spámenn.
Þorsteinn frá Hamri lýsir Ijóð-
um sínum sem strábrúm á einum
stað í þessari bók. í því getur verið
fólgin bæði hógværð og stórlæti.
Grasið er veikt, en það grær yfir
allt. En brúarsmiður er Þorsteinn
meðal skálda vorra, leggur sinn
skerf til að brúa það menningarrof
sem er svo mikið áhyggjuefni nú
um stundir. Mættum við eiga fleiri
slíka.
Gunnar Stcfánssun
Pú stiklar með varúð yfír ísabrot hugans
og ótryggar vakir, nístur til hjartarótar;
þú ert á leiðinni, veizt að veizlan er hafín.
Þér var ekki boðið, en staðráðinn ertu samt
að skyggna eitthvað af aldarsvipnum sem mótar
ásjónur gestanna meðan þeir snæða dægrin
og skola þeim niður með stríðsöli drukknu af stút.
Þú stendur við dyrnar þegar þeir ryðjast út.
Þú sezt við að yrkja
og þú verður lítill dreingur.
Kýrnar koma og forvitnast um þig
undir kálgarðsveggnum.
Það er kallað á þig í matinn
en þú hyggur að þér dugi hundasúrur.
Jafnvel hundurinn gefur þér til kynna
að þú sért letíngi.