NT - 13.08.1985, Blaðsíða 6

Guðmundur Óli Pálsson:
Ein stærsta meinsemd þjóð-
félags vors er stjórnleysi
■ Vera má að það sé að bera
í bakkafullan lækinn að leggja
orð í belg varðandi svonefnt
„Skaftamál". Mér virðist að
mál þetta sé komið í þann
farveg að haft geti afdrifaríkar
afleiðingar varðandi fram-
kvæmd löggæslunnar bæði
hvað áhrærir hinn einstaka lög-
reglumann svo og yfirstjórnina
alla og ekki síst hinn almenna
borgara.
Mál Skafta Jónssonar er að
mörgu leyti sérstætt nokkuð
og ætla ég að þar sannist hið
fornkveðna að; „oft veltir lítil
þúfa þungu hlassi“. Að einn
frakki skuli hafa verið upphaf
alls þess er á eftir gekk. Mér er
spurn hvort umræddur frakki
hafi veri íslensk framleiðsla
eða hvort hann hafi verið inn-
fluttur og þá af hverjum? Ég
minnist þess ekki að hafa séð
auglýsingu varðandi frakka-
tegund þessa og er furðulegt
nokkuð því minna hálmstrá
hefur verið gripið á lofti til
framdráttar sér og sínum í öllu
auglýsingaflóðinu er yfir dynur
bæði í tíma og ótíma. Hvergi
hef ég séð það hvort hinn týndi
frakki komst aftur í hendur
síns rétta eiganda.
Þó frakkagarmurinn liafi
gleymst í hita bardagans þá
sáu fjölmiðlar (líklega DV
hvað mest með Tímann eða
NT á hælum sér) um að nafn
Skafta og afleiðingar þess að
hann týndi frakka sínum væru
landslýð ljós og hversu illa
lögreglumenn hefðu leikið
blaðamanninn Skafta Jónsson.
Skafti var upphafinn sem fórn-
arlamb „lögregluofbeldis" al-
saklaus borgari á heimleið af
skemmtistað, en varð fyrir því
óláni að frakki hans fannst ei í
fatahengi Þjóðleikhúskjallar-
ans er hann skyldi gegrta hlut-
verki sínu og skýla eiganda um
dimma og kalda vetrarnótt.
Það gefur augaleið að slíkt
sem það að finna ekki yfirhöfn
sína getur haft afdrifaríkar af-
leiðingar, en það mun fátítt
nokkuð að kalla þurfi til lög-
reglu þó yfirhöfn í fatahengi
skemmtistaða finnist ekki í
augnablikinu er eigandi hyggur
á heimferð. Hinsvegar hygg ég
það einsdæmi að aðila 'slíks
máls þurfi að fjarlægja af vett-
vangi í handjárnum vegna ofsa
síns og æsings. Hver getur láð
manni sem lendir í slíku þó
hann skammist sín eftir á,
reyni að gera málstað sinn
sem bestan og kenni öðrum
um ófarirnar.
Staðreynd þessa máls hlýtur
að vera sú að Skafti Jónsson sé
upphafsmaður alls þess er á
eftir fór, en ekki lögreglu-
mennirnir er á vettvang voru
sendir. Eftir framkomu og
hegðun aðila á vettvangi varð
að afgreiða málið af hálfu lög-,
reglumannanna. Málið virðist
ekki hafa verið hægt að sjatla
og afgreitt því miðað við stöðu
þess sem og rétt var.
Það er ætíð slæmt þegar fólk
fær höfuðáverka því það getur
orðið hættulegt upp á heila-
starfsemina að gera og skaddist
heilinn og starfsemi hans fer úr
skorðum verður vart ráðin bót
á því síðar meir.
Ég finn lítið til með Skafta
þó hann fengi glóðarauga og
aðra pústra. Hann hefur ekki
við neinn að sakast nema sjálf-
an sig, eða hver var þess valdur
að kölluð var til lögregla? Það
finnst mér öllu alvarlegra að
starfsfélagi minn og nafni skuli
hafa fengið á sig dóm vegna
þess að hann er talinn hafa
ekki gætt Skafta nægjanlega
eftir að hann hafði á honum
hönd. Það getur hafa verið
yfirsjón hans að hafa ekki
stungið rist sinni undir höfuð
hins handtekna það hefði verið
betri kostur en láta hann slá
höfði sínu í kalt og hart gólf
lögreglubifreiðarinnar, að vísu
hefði þetta getað kostað mar á
eina tá eða svo, en það eru
smámunir miðað við marga
pústra er við lögreglumenn
verðum fyrir við störf okkar.
Rétt er það að okkur lög-
reglumönnum ber að gæta
handtekins manns og ætla ég
að við gerum það eftir föngum,
en það er mjög erfitt hvað
suma menn áhrærir því þeir
berjast um á hæl og hnakka og
reyna að skaða sig til að sýna
áverka síðar meir, kenna þá
lögreglunni um slæma meðferð
á sér en upphefja sjálfa sig um
leið og segjast hafa verið hirtir
alsaklausir og að ástæðulausu.
Því miður eru mörg svona
atvik til.
Við svona menn er ekki
nema tvennt að gera, annað-
hvort að leyfa þeim að skaða
sig bótalaust eða þá að ráðu-
neyti og yfirmenn löggæslunn-
ar heimili að aðilar sem þessir
verði reyrðir niður sem stóð-
hestar við geldingu þá er af
þeim þarf að hafa afskipti og
að sé það gert í tíma og rétt að
farið ætti slíkt að koma í veg
fyrir stórmeiðsli.
Skrif DV um Skaftamálið og
mál löggæslunnar í heild eru
aðstandendum þess vart til
sóma. Leiðaragrein Jónasar
Kristjánssonar í blaði sínu
þriðjudaginn 23. júlí sl. ber
yfirskriftina „Lögregluofbeld-
ið“. Grein þessi er að mínu
mati sóðaskrif sem eiga engan
rétt á sér, en ætla mætti að hún
lýsti á hinn bóginn slæmu innra
ástandi höfundar. Við íslend-
ingar búum sem betur fer ekki
í lögregluríki né við ofsóknir
löggæslu. Hinsvegar má vera
að lögreglan hafi afskipti af
mörgum þeim sem ætla sér
lengra en æskilegt getur talist
og telja sér nánast alla hluti
leyfilega án afskipta annarra.
Kæmust þessir aðilar upp með
það er þeir ætluðu sér væri
þess ekki langt að bíða að
þjóðfélag vort tvístraðist, yrði
sjálfu sér sundurþykkt og liði
undir lok. Vera má að það séu
einmitt þessir hlutir sem rit-
stjórinn og hans álíka eru að
óska eftir. Ég álít að ein stærsta
meinsemd þjóðfélags vors sé
stjórnleysi, en í kjölfar þess
fylgir agaleysi, virðingarleysi á
flestum sviðum og heimtu-
frekja sem engum er til góðs,
en flestum til bölvunar og öll-
um er fram líða stundir.
Undanfarin ár má segja að
DV hafi helgað sig einkum
tveimur málaflokkum; þ.e.
landbúnaðarmál og mál lög-
gæslunnar. Heilbrigð gagnrýni
er öllum nauðsynleg, en slíku
er ekki til að dreifa í þessu
sambandi því um hvorugt þess-
ara mála er fjallað af
þekkingu né raunsæi og allra
síst af sanngirni. Heldur ræður
þar ríkjum einstrengingshátt-
ur, vísvitandi rangfærslur og
nánast ofsóknir oft á tíðum á
hendur þessara tveggja aðila.
Mætti álíta að höfundar þess-
ara skrifa væru sjúkir bæði á
sál og líkama og þó öllu ver á
sig komnir sálarlega. Ætla
mætti að þeir fyndu fyrir hrörn-
uninni og teldu hana stafa af
neyslu landbúnaðarvara og af-
skiptum lögreglu.
Allir er að löggæslumálum
starfa, og margir fleiri sem
betur fer, vita að starf lögreglu-
manns er vandunnið svo vel
fari og vart svo að öllum líki.
Á vettvangi þurfa lögreglu-
menn oftar en hitt að taka
skjótar ákvarðanir og það oft
örlagaríkar á fáeinum augna-
Eg álít að ein stærsta meinsemd
þjóðfélags vors sé stjórnleysi, en
í kjölfar þess fylgir agaleysi, virð-
ingarleysi á flestum sviðum og
heimtufrekja sem engum er til
góðs en flestum til bölvunar og
öllum er fram líða stundir
Þridjudagur 13. ágúst 19§5
6
Staðreynd þessa máls hlýtur að
vera sú að Skafti Jónsson sé upp-
hafsmaður alls þess er á eftir fór,
en ekki lögreglumennirnir er á
vettvang voru sendir
blikum og gott þykir að geta
talið tímann í mínútum.
Ákvarðanir þessar og gerðir
lögreglumanns og manna sem
teknar eru á fáeinum augna-
blikum eru síðan lögfræðingar
og dómarar að dunda sér við
að ákvarða réttmæti á á næstu,
vikum, mánuðum og jafnvel
árum. Oftar en hitt er leitast
við að finna höggstað á ákvarð-
anatöku lögreglumannsins og
það er vel, en ekki ætíð jafn
réttlátt.
Ég hef ekki séð dóm Hæsta-
réttar varðandi mál Skafta
Jónssonar, en miðað við frétta-
flutning fjölmiðla nú að undan-
förnu og eins og áður, leyfi ég
mér að efast um réttmæti hans.
Fordæmi fyrir honum hygg ég
engin vera og hann er mjög
veikur þar sem tveir dómarar
af fimm voru honum andvígir
og þriðji dómarinn einnig er
málið féll í undirrétti þar sem
lögreglumennirnir voru sýkn-
aðir.
En skyldi ríkissaksóknari fá
rós í hnappagatið fyrir sína
framgöngu í málinu?
Nú á dögum tíðkast það
nokkuð að eitt og annað á
vegum ríkisins sé boðið út eða
selt. Ef löggæslan væri innt af
hendi samkvæmt útboði væri
dómur Hæstaréttar skiljanleg-
ur.
En nú er það svo að: „Ríkis-
valdið heldur uppi starfsemi
lögregluliðs, sem hefur það
verkefni að gæta almanna-
öryggis og halda uppi lögum
og reglu...“. í lögum um með-
ferð opinberra mála segir svo:
„Lögreglumönnum ber að
sýna árvekni í starfa sínum og
kunna glögg skil á ábyrgð
þeirri, sem starfa þeirra fylgir.
Hlutverk þeirra er að halda
uppi lögum og reglu, greiða
götu manna, þar sem það á
við, stemma stigu við ólög-
mætri hegðun og vinna að
uppljóstrun brota, sem framin
eru og vera rannsóknardómara
til aðstoðar í hvívetna.“
Enn fremur segir: „Lög-
reglumenn skulu gæta þess í
störfum sínum, að mönnum
verði ekki gert tjón, óhagræði
eða miski framar en óhjá-
kvæmilegt er, eftir því sem á
stendur. Ekki mega þeir beita
sakaðan mann neins konar
harðæri fram yfir það, sem
nauðsynlegt er til þess að vinna
bug á mótþróa hans gegn lög-
mætum aðgerðum, svo sem hót-
unum o.s.frv. Nú telur maður
sig sæta ólögmætum harðræð-
um af hendi lögreglumanns,
og á hann þá rétt á því að koma
fyrir yfirmann lögreglumanns-
ins, svo fljótt sem kostur er, og
bera fram kvörtun fyrir
honum.“
Enn ætla ég að vitna til sömu
laga, en þar segir:
„Ríkissjóður ábyrgist jafnan
greiðslur bóta, en kröfur á
hann á hendur dómara eða
öðrum, ef telja má þá hafa
með ásetningi eða stórkostlegu
gáleysi valdið aðgerðum þeim,
sem krafa var reist á, eða
framkvæmt þær með sama
hætti.“
Samkvæmt þessu hlýtur
ríkissjóður að bera ábyrgð á
gerðum lögreglumanna og þar
af leiðandi að vera ábyrgur
vegna bóta er kunna að vera
gerðar og dæmdar til þess sem
misgjört er við.
Ríkissjóður hlýtur einnig að
eiga kröfurétt á þann starfs-
mann sinn er málið rís út af og
sá maður hlýtur að verða að
gera grein fyrir sínum gerðum
við sína húsbændur og yfirboð-
ara. Vegna þessa sætti ég mig
ekki við dóm Hæstaréttar í
Skaftamálinu. Það má rétt vera
að Skafta skyldi vera dæmdar
bætur fyrir pústra sína, en ekki
úr hendi lögreglumannsins
heldur úr ríkissjóði. Ríkis-
sjóði, dómsmálaráðuneyti og
viðkomandi embætti bar síðan
að afgreiða málið gagnvart lög-
reglumanninum. Ætla ég að
um þetta snúist málið og and-
staða lögreglumanna almennt,
en ekki það að Skafta Jónssyni
skyldi dæmdar bætur fyrir eitt
glóðarauga og eilítið meira.
Það er vitað að lögreglu-
Tökum höndum enn og aftur saman
- staðreyndirnar eru hrikalegri en svo að við getum lokað augunum og afgreitt þær sem eitthverf helv. kjarnorkukjaftæði
■ Það er hjákátlegt en jarð-
arbúar og þá sérstaklega íbúar
iðnríkjanna og annarra auð-
ugra ríkja lifa bestu en jafn-
framt verstu tíma mannkyns-
ins. Bestu að því leyti að
tækninni hefur fleygt fram með
þeim afleiðingum að líf okkar
er orðið þægilegra en forvera
okkar. Og þótt víða sé pottur
brotinn hafa náðst fram ýmis
mannréttindi og menn hafa
jafnari möguleika á að láta
drauma sína rætast en á öldum
áður, konur horfa fram til
aukins jafnréttis á við karla,
svörtum hefur orðið nokkuð
ágengt í réttindabaráttu sinni
o.s.frv. Og verstu því einmitt
tæknin hefur getið af sér skelfi-
legt afkvæmi sem getur orðið
banabiti allra jarðarbúa á að-
eins einni nóttu - Sprengjuna.
Ég hef aldrei getað skilið
röksemdir þeirra manna sem
halda því fram og virðast trúa
því að vopnin tryggi friðinn og
að kjarnorkuvopnajafnvægi
milli risaveldanna sé eina leið-
in til að koma í veg fyrir að
þessum ólýsanlega skelfilegu
vopnum verði beitt. Mérfinnst
þetta hrikalegt dæmi um það
hvernig menn geta lokað aug-
um fyrir borðleggjandi og
margítrekaðri staðreynd um
mátt Sprengjunnar sérstaklega
með það í huga að mannleg
mistök - sem eru svo ríkur
þáttur í mannlegu eðli - geta
orðið til þess að allt kjarnorku-
vopnakerfið fari af stað og
pang - allt sem forfeður okkar
og formæður og við sj álf höfum
byggt upp, öll menning okkar,
svitinn, tárin og gleðin og von-
in fyrir bí og hamingjan hjálpi
þeim sem hljóta þau villimann-
legu örlög að lifa sprengjurnar
af og þurfa að heyja lífsbaráttu
sína meðal sporðdreka og rotta
í nístingsköldum kjarnorku-
vetrinum.
í liðinni viku komu í heim-
■ sókn til íslands tveir Japanar í
tilefni þess að 40 ár eru liðin
frá því að kjarnorkusprengjum
var varpað á Hiroshima og
Nagasaki. Annar þeirra er í
hópi svokallaðra Hibakusha -
þeirra sem lifðu kjarnorkuár-
ásirnar af - 66 ára og þjáist af
brjósklosi og er illa brunninn á
baki. En það er ekkert miðað
við sárin sem sálin hans hefur
hlotið sem við sem höfum ekki
gengið í gegnum viðlíka hörm-
ungar getum sjálfsagt aldrei
skilið. Túlkurinn hans sagði
mér frá því að hann hefði Jiðið
miklar sálarkvalir vegna þess
að þegar sprengjan féll í Hiro-
shima var hann við störf í
hernum og gat ekki komið
slösuðum og örvæntingarfull-
um börnum og fullorðnum til
hjálpar því engin hjálpargögn
voru til staðar. „Hermaður,
skjóttu mig“, hrópaði sært fólk
til hans og innan um svarta
regndropana sem féllu í
sveppalöguðu skýinu voru alls
staðar eldar og fólkið, sem
hitinn var bókstaflega að kála,
hljóp í árnar eða upp til fjalla.
Þetta var í tveggja kílómetra
fjarlægð frá sprengjumiðjunni
en í miðjunni sjálfri fuðraði
fólk upp og ekkert stóð eftir
nema svartur skuggi.
Hinn er 41 árs læknir sem
hefur sérhæft sig í lækningu
Hibakushanna. Hann segir að
krabbamein sé þrisvar til fjór-
um sinnunt algengara í þeirra
hópi samanborið við aðra Jap-
ana og þeir þjáist í ríkara mæli
af alls kyns hrörnunarsjúk-
dómum svo sem liðagigt og
brjósklosi. Þessi læknir og
starfsbræður hans eiga mikið
ógert, því enn á meðal annars
alveg eftir að rannsaka af-
kvæmi Hibakushanna í þeim
tilgangi að kanna hvort ein-
hverjar breytingar á erfðaeig-
inleikum þeirra hafa átt sér
stað. Og þessi 41 árs læknir
myndi væntanlega sjálfur taka
þátt í þeirri rannsókn því faðir
hans er sjálfur Hibakushi.
Um 200.000 þúsund óbreytt-
ir borgarar fórust í kjarnorku-
árásunum á Hiroshima og
Nagasaki fyrir 40 árum en í
dag eru sprengjurnar sem
kjarnorkuveldin búa yfir mill-
jón sinnum öflugri. Þetta er
hrikaleg staðreynd sem við
verðum að horfast í augu við.
Og þótt sum okkar grípi ósköp
eðlilegur leiði ogviðlýsum því
yfir að við nennum ekkr að láta
allt þetta kjarnorkukjaftæði
með tilheyrandi ofsahræðslu
eyðileggja daglega sálarró
okkar þá er kannski vert fyrir